Την περασμένη Κυριακή, στις αρχές ενός μήνα που «χαρακτηρίζει» την άνοιξη, «έφυγε» από τη ζωή η τελευταία εκπρόσωπος μιας άλλης «άνοιξης», γνωστής στη νεοελληνική φιλολογία, ως «Λεσβιακή Ανοιξη»: Η συγγραφέας, παιδαγωγός, διανοούμενη, κομμουνίστρια, Πέπη Δαράκη.

Παρά το πολύ προχωρημένο της ηλικίας της (γεννήθηκε κατά την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα), δημιουργούσε συνεχώς, έγραφε, διάβαζε, διακρινόταν από μιαν απίστευτη ενεργητικότητα και οξύνοια πνεύματος, από το συνεχή έρωτα για τη ζωή και το νέο, από την αγωνία της να παρακολουθεί συνεχώς τις εξελίξεις, αλλά και να συμμετέχει σε αυτές με όποιον τρόπο μπορούσε. Αλλωστε, αυτός ο τρόπος ζωής χαρακτήριζε εκείνο το κομμάτι της διανόησης της γενιάς της, που δεν κλείστηκε στους «γυάλινους πύργους» της, αλλά θεωρούσε ως βασικό κριτήριο της δράσης της, το κατά πόσον αυτή διαφωτίζει ή όχι το λαό.

Η Π. Δαράκη (Παπαχαραλάμπους το πατρικό της) «διέτρεξε» κάθε μεγάλη και τραγική στιγμή του λαού μας κατά τον περασμένο αιώνα. Γεννήθηκε στην Αγία Παρασκευή της Λέσβου, η τελευταία από τα εννέα παιδιά της οικογένειας (σειρά γέννησης που θα της «χάριζε» και το μελλοντικό της ψευδώνυμο «Ενάτη»), αλλά ξέφυγε από το μέλλον που επέβαλε η κοινωνία της εποχής στα κορίτσια της επαρχίας. Σ' αυτό συντέλεσε το οικογενειακό περιβάλλον, που, αν και καθαρά αγροτικό και θρησκευτικό (ο πατέρας της ήταν παπάς), ωστόσο, δεν ήταν συντηρητικό. «Από νωρίς αντιλήφθηκα ότι αυτός ο κόσμος έχει λουλούδια, ήλιο, ζάχαρη, αλλά είναι χωρισμένος σε άντρες και γυναίκες, σε πλούσιους και φτωχούς. Μεγάλωσα σε οικογένεια αγροτική, ο πατέρας μου ήταν παπάς και αγρότης, αλλά μορφωμένος. Ημουν η τελευταία από εννιά παιδιά. Τέσσερα αγόρια και πέντε κορίτσια. Το ένα αγόρι το ξενίτεψε ο πατέρας μου στην Αμερική από 13 ετών. Του έβαλε μέσα στο χεράκι του τρεις λίρες και του είπε "άντε παιδί μου, πήγαινε να γίνεις άνθρωπος"», θυμόταν στη συνέντευξη που παραχώρησε στο «Ρ» το 2003.

Διηγήθηκε και πώς πήρε το όνομά της: «Μερικά χρόνια μετά τον ξενιτεμό, ο πατέρας μου του γράφει ότι η μάνα είναι έγκυος. Εκείνος απάντησε πως αν γεννηθεί κορίτσι "να το βγάλετε Ευτέρπη, γιατί είναι η μούσα της μουσικής". Ετσι πήρα το όνομά μου. Οταν γεννήθηκα, έστελνε νανουρίσματα για μένα που έγραφε ο ίδιος. Ο πατέρας μου έλεγε "καλύτερα να έστελνε κανένα δολάριο για να πάρουμε βρακάκια στο παιδί...". Πήγε, μάλιστα, και στον διευθυντή του Σχολαρχείου να του ζητήσει να γράψει στο γιο του για να τον "συνεφέρει". Αυτός του έγραψε ότι "οι ποιητές πεθαίνουν από την πείνα" και "καλύτερα να μάθεις μια τέχνη για να γίνεις άνθρωπος"».

Το ...«φάντασμα» της ποίησης, ωστόσο, «πλανιόταν» πάνω από το αγροτόσπιτο. Στον οντά είχε το γραφείο του ένας από τα αδέλφια, ο Κώστας, ο οποίος έμεινε γνωστός στην ιστορία της νεοελληνικής φιλολογίας με το ψευδώνυμο Μάκιστος, από την κορφή της Λέσβου. Ανθρωπος των Γραμμάτων, δάσκαλος το επάγγελμα, μέλος της συντροφιάς του Βενέζη και του Μυριβήλη, με τους οποίους δενόταν με μεγάλη φιλία, η οποία έμελλε να δημιουργήσει την πνευματική κίνηση, γνωστή σήμερα ως «Λεσβιακή Ανοιξη» των Γραμμάτων.

Παρά το ότι τότε οι γονείς δεν έστελναν τα παιδιά τους στο σχολείο για να έχουν εργατικά χέρια για την επιβίωση, στην οικογένεια της Δαράκη όλα τα κορίτσια πήγαν στο Δημοτικό, ενώ η ίδια συνέχισε και στο Σχολαρχείο. Εκεί, στην τελευταία τάξη, στην Αγιάσο, η Π. Δαράκη θα ανακαλύψει διαφορετικές γυναικείες συμπεριφορές από τις κυρίαρχες στο χωριό της: «Η Αγιάσος με γοήτευσε. Οι γυναίκες ήταν απελευθερωμένες. Οι δικές μας γυναίκες κυκλοφορούσαν με σαλβάρια. Εκεί, φορούσαν μεν σαλβάρια, αλλά με τολμηρό ντεκολτέ, ζωγραφισμένη ελιά στο μάγουλο, κοκκινάδι στα χείλη και μανίκι πάνω από τον αγκώνα!». Ακολούθησε το Γυμνάσιο στη Μυτιλήνη. Ο Μάκιστος ζήτησε από τον Μυριβήλη να προσέχει την αδερφή του και να την παρακολουθεί στα μαθήματα. Ο Μυριβήλης θα γίνει ο πνευματικός της μέντορας. Της πρότεινε εξωσχολικά βιβλία, «μου άνοιξε το δρόμο στην πνευματική ζωή». Μετά ήρθε το ακόμη μεγαλύτερο ταξίδι στην Αθήνα, για παιδαγωγικές σπουδές στην Αρσάκειο.

Βρισκόμαστε στα μέσα της δεκαετίας του '20. Ο Μυριβήλης έβγαζε στη Μυτιλήνη την εφημερίδα του, τον «Ταχυδρόμο», στη δημοτική γλώσσα. «"Κοπάναγε" τους πλούσιους. Τους έλεγε "τρώνε και χε...". Οταν κυκλοφορούσε η εφημερίδα και τη διαλαλούσε ο εφημεριδοπώλης, οι αχθοφόροι, οι ψαράδες, οι εργάτες, άφηναν τα πάντα και τρέχανε να την αγοράσουν, να τη "ρουφήξουν"». Στον «Ταχυδρόμο» θα δημοσιευτεί για πρώτη φορά σε συνέχειες ή «Ζωή εν Τάφω». Η Π. Δαράκη πούλησε δεκάδες αντίτυπα στις συμμαθήτριές της.

Οι διακοπές των Χριστουγέννων στο χωριό ήταν η αφορμή για το πρώτο της λογοτεχνικό κείμενο με τίτλο «Λευκές πανηγυρικές μέρες», που δημοσιεύτηκε στον «Ταχυδρόμο» του Μυριβήλη. Σύντομα θα ακολουθήσει και το πρώτο δημοσιογραφικό της κομμάτι, το οποίο προκάλεσε σάλο στην κοινωνία του νησιού. Μια επίσκεψή της στο γυναικείο Μοναστήρι της Μυρτιδιώτισσας και η συζήτηση με τις νέες καλόγριες της αποκάλυψαν «πως οι λόγοι που κλείστηκαν στο μοναστήρι αυτές οι γυναίκες ήταν οικονομικοί και κοινωνικοί (...) Τη νύχτα, μου ήρθε να ανοίξω την πόρτα και να τους πω "φευγάτε, πηγαίντε στον ελεύθερο κόσμο. Να δουλέψετε, να παντρευτείτε, να κάνετε παιδιά, να χορέψετε, να γελάσετε"». Ο Μυριβήλης θα δημοσιεύσει στον «Ταχυδρόμο» το κομμάτι, αλλά με αλλαγμένο τίτλο: αντί του «Γιατί οι γυναίκες γίνονται καλογριές», ο Μυριβήλης έβαλε το σκανδαλιστικό ...«Η γυναίκα κάτω από το ράσο». Το ρεπορτάζ δημοσιεύτηκε με το ψευδώνυμο «Ενάτη». «Η διανόηση της Λέσβου αναρωτιόταν ποια είναι η "Ενάτη". Κάποιος είπε πως είναι παρμένο από την ...Ενάτη του Μπετόβεν!», θυμόταν η Π. Δαράκη.

Η μετέπειτα πορεία της μόνο περιγραφικά μπορεί να παρουσιαστεί. Κατοχή, Εθνική Αντίσταση, ΕΑΜική δράση. Διατέλεσε δημοτικός σύμβουλος Αθήνας από το 1954 έως το 1967, όταν παύθηκε από τη χούντα. «Δέκα σύμβουλοι βγήκαν από την ΕΔΑ. Εγώ βγήκα από τους "Φιλελεύθερους". Στην πρώτη συνεδρίαση του ΔΣ, είπα στον πρόεδρο ότι η θέση μου είναι απέναντι. Πήγα και κάθισα με τους συμβούλους της ΕΔΑ. Αν έκανα κάτι καλό στο δήμο, το χρωστώ στην Ρόζα Ιμβριώτη και στον Κώστα Σωτηρίου».

Συντάκτρια σε εφημερίδες και περιοδικά, δυο χρόνια στην ΕΙΡ με μια εκπομπή για τις γυναίκες της επαρχίας, συνεργασία της με τον «Ρ» και η πρώτη της δημοσιογραφική αποστολή στην ΕΣΣΔ, το 1978, με αφορμή την επέτειο της Επανάστασης.

Διατέλεσε μέλος του προεδρείου της Πανελλαδικής Ενωσης Γυναικών (ΠΕΓ) μαζί με την Ρόζα Ιμβριώτη, την Μαρία Σβώλου κ.ά. Επίτιμος πρόεδρος της Εταιρίας Ελλήνων Λογοτεχνών και συμμετοχή σε πλήθος φορέων, από την Ομοσπονδία Γυναικών Ελλάδας και το Σύνδεσμο Επιστημόνων Γυναικών, μέχρι την Ομοσπονδία των Λεσβιακών Συλλόγων της Αττικής.

Το 1996 η Ακαδημία Αθηνών τη βράβευσε για το σύνολο του έργου της, το οποίο περιλαμβάνεται σε περισσότερα από 35 βιβλία (μυθιστορήματα, διηγήματα, λαογραφικά δοκίμια, ταξιδιωτικά, παιδική λογοτεχνία). Να σημειωθεί ότι η πρώτη της δοκιμιακή εργασία δημοσιεύτηκε το 1959 με τίτλο «Η γυναίκα στον αγώνα της ζωής» με θέμα την ανισότητα των δύο φύλων. Το βιβλίο της για παιδιά «Τώρα θέλω να χορέψω» («Σύγχρονη Εποχή») έχει συμπεριληφθεί στον Τιμητικό Διεθνή Πίνακα «Αντερσεν». Το βιβλίο της «Το όραμα της ισοτιμίας της Γυναίκας» (Εκδόσεις «Καστανιώτης»), για την ιστορία του γυναικείου κινήματος, διδάσκεται σήμερα στα Πανεπιστήμια των Βρυξελλών. Το μυθιστόρημά της «Σκλαβοχώρι» («Κέδρος») απαγορεύτηκε το 1971 από τη χούντα και επανακυκλοφόρησε το 1980.

Εχει αντιπροσωπεύσει την Ελλάδα σε διεθνή συνέδρια, ενώ ανάμεσα στο πλήθος των τιμητικών διακρίσεων ξεχωρίζει η βράβευσή της από την ΚΕ του ΚΚΕ. Η ΟΓΕ την τίμησε το 1998 για το σημαντικό λογοτεχνικό της έργο και την αγωνιστική παρουσία της, ιδιαίτερα στα γυναικεία ζητήματα. Εχει ακόμα τιμηθεί από το Σύνδεσμο Ελληνίδων Επιστημόνων, το Σύλλογο Ελληνίδας Νοικοκυράς και τον Κύκλο Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (για την πολύχρονη προσφορά της στην παιδική λογοτεχνία).

Προσηλωμένη στη μόρφωση του λαού, οργάνωσε κινητή έκθεση βιβλίων των μελών της Εταιρίας και πήγαινε στους Δήμους της Αττικής για να φέρει το λαό σ' επαφή με το βιβλίο. Στο Δήμο της Αθήνας, κατά την περίοδο που ήταν δημοτική σύμβουλος, οργάνωσε την Πνευματική και Καλλιτεχνική Δημοτική Επιτροπή, που τη συγκροτούσαν διακεκριμένες προσωπικότητες του πνευματικού και καλλιτεχνικού χώρου. Τότε καθιερώθηκαν τα Δημοτικά Βραβεία Γραμμάτων και Τεχνών.

Ο πολιτισμός ήταν πάντα στο επίκεντρο της δράσης της, ενώ την απασχόλησε και σε θεωρητικό επίπεδο. Αποτέλεσμα αυτής της ενασχόλησης ήταν η εκπόνηση πολλών μελετών όπως: «Πνευματικά Κέντρα» (Εκδόσεις «Γκούτεμπεργκ»), «Πολιτιστικά Κέντρα Νεολαίας» και «Αισθητική αγωγή του παιδιού» (από τις εκδόσεις «Αντιπαράλληλοι»), «Λαϊκές βιβλιοθήκες» («Γκούτεμπεργκ»), «Πολιτισμός και Τοπική Αυτοδιοίκηση» («Πατάκης»), «Ταξίδι μνήμης και ονείρου» («Σύγχρονη Εποχή»).

Η τελευταία σημαντική προσφορά της στο λαό και κυρίως στη νεολαία της ιδιαίτερης πατρίδας της - και όχι μόνον - ήταν η δωρεά της πλούσιας βιβλιοθήκης και του αρχείου της. Αυτό το σπουδαίο υλικό στεγάζεται στη Δημοτική Βιβλιοθήκη που φέρει το όνομά της, στην Αγία Παρασκευή Λέσβου, η οποία εγκαινιάστηκε το Νοέμβρη του 2005, παρουσία της. Επτά χιλιάδες εκλεκτά βιβλία και πολύτιμα αρχεία που δομούνται σε πάνω από τριάντα τόμους λαογραφικού υλικού της ιδιαίτερης πατρίδας της. Η υποδοχή που της έκαναν οι συμπατριώτες της και ιδιαίτερα οι νέοι, ήταν θερμότατη.

Η απάντησή της στην τελευταία ερώτηση στη συνέντευξή της στο «Ρ» το 2003 για το ποια συμβουλή θα έδινε σήμερα στη νεολαία ήταν: «Να γραφτεί στην ΚΝΕ. Γιατί εκεί θα μάθει πράγματα που δεν ξέρει. Θα τον βοηθήσουν να σκέφτεται»...