Σάββατο 25 Μάρτη 2006 - Κυριακή 26 Μάρτη 2006
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 14
ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ
Καπιταλισμός και ανεργία

Η απόφαση της γαλλικής κυβέρνησης για το «Σύμφωνο της πρώτης απασχόλησης», αλλά και οι ιταμές αξιώσεις του ΣΕΒ για μη εφαρμογή των συλλογικών συμβάσεων σε ζώνες υψηλής ανεργίας, επαναφέρουν στην επικαιρότητα το γνωστό και διαχρονικό ερώτημα: είναι δυνατή η εξάλειψη της ανεργίας στα πλαίσια του καπιταλισμού;

Ανεργοι της συρματουργίας «ΔΑΡΙΓΚ» στη Χαλκίδα
Ανεργοι της συρματουργίας «ΔΑΡΙΓΚ» στη Χαλκίδα
«Προκειμένου οι μεταρρυθμίσεις αυτές να συμβάλουν στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και στη μείωση της ανεργίας, καθώς και - έμμεσα - στη βελτίωση του βιοτικού επιπέδου, στην αντιστάθμιση των δυσμενών επιδράσεων της γήρανσης του πληθυσμού και στην καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, πρέπει να γίνει πιο αποτελεσματική η λειτουργία της αγοράς εργασίας και να αρθούν ορισμένα στοιχεία δυσκαμψίας. Παρά τα μέτρα που ελήφθησαν τα τελευταία 15 χρόνια, χρειάζεται να γίνουν ακόμη πολλά, ώστε η εργατική και η κοινωνικοασφαλιστική νομοθεσία να παρέχουν τα σωστά κίνητρα στα άτομα για να συμμετέχουν στην αγορά εργασίας (να εργάζονται), αντί να οδηγούν, όπως γίνεται μερικές φορές, σε διαίρεση ανάμεσα στους "εντός" και τους "εκτός" - ανάμεσα στους καλά προστατευμένους που έχουν δουλιά και σε εκείνους που δεν έχουν ούτε δικαιώματα ούτε δουλιά».

(Απόσπασμα από ομιλία του διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδας σε ημερίδα εμποροβιομηχάνων στη Θεσσαλονίκη, τον προηγούμενο Φλεβάρη).

Ζούμε, πλέον, στην εποχή του πιο ωμού και κυνικού εκβιασμού από την πλευρά των εκπροσώπων του κεφαλαίου και των πολιτικών του εκφραστών. Ο τρόπος με τον οποίο θέτουν τα διάφορα, κάθε φορά, αιτήματά τους, έχει αποβάλει τη διπλωματική γλώσσα που στο παρελθόν - με λιγότερες δυσκολίες αναπαραγωγής του κεφαλαίου και εντελώς διαφορετικό συσχετισμό πολιτικών και ταξικών δυνάμεων - εξαναγκάζονταν να χρησιμοποιούν. Σήμερα, αυτά θεωρούνται περιττές πολυτέλειες. «Δεν υπάρχουν κεκτημένα» - για τους εργαζόμενους βέβαια - αναφώνησε προκλητικά ο κ.Κ. Μητσοτάκης, σε πρόσφατη συνέντευξή του. Από την πλευρά του, ο κ. Γκαργκάνας - ο εκλεκτός του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ - σε ομιλία του στη Θεσσαλονίκη τον προηγούμενο Φλεβάρη, χωρίς περιστροφές ζήτησε τη λειτουργία μιας ασύδοτης αγοράς εργασίας, για να αρθούν, όπως είπε, ορισμένα στοιχεία δυσκαμψίας... Στη γλώσσα του κεφαλαίου, δυσκαμψία θεωρείται η ύπαρξη κατώτατου μισθού - άρα και το καθεστώς των συλλογικών συμβάσεων - η ύπαρξη ορίου απολύσεων, ίσως και τα επιδόματα διακοπών, Χριστουγέννων και Πάσχα, οι καλοκαιρινές άδειες και οι διακοπές των εργαζομένων, αλλά γιατί όχι και οι συντάξεις. Βεβαίως, η άρση των ...δυσκαμψιών θα οδηγήσει σε μεγαλύτερη εκμετάλλευση των εργαζομένων. Τη ζητούν στο όνομα της αντιμετώπισης της ανεργίας... Με ιταμό τρόπο, ο κ. Γκαργκάνας επιχειρεί να διαιρέσει την εργατική τάξη, σε ανέργους, στους «εκτός» που δεν έχουν ούτε δικαιώματα, ούτε δουλιά και στους «εντός» αυτούς που εργάζονται. Ιδού, λοιπόν, ένα πλαστό πεδίο αντιπαράθεσης που επιδιώκουν, επίσης, να γίνει συνείδηση στους εργαζόμενους, προκειμένου να περάσουν όσο γίνεται πιο ανώδυνα τα νέα αντεργατικά τους μέτρα. Ανεργοι κατά εργαζομένων, οι «εκτός» εναντίον των «εντός». Και το κεφάλαιο να γιγαντώνεται, πλαισιωμένο από τον Γκαργκάνα, τον Μητσοτάκη και τους ομοίους τους.

Το πρόβλημα της ανεργίας

Συγκέντρωση ενάντια στην πολιτική των απολύσεων και της ανεργίας από τα ταξικά συνδικάτα της Αθήνας
Συγκέντρωση ενάντια στην πολιτική των απολύσεων και της ανεργίας από τα ταξικά συνδικάτα της Αθήνας
Ούτως ή άλλως, τίθεται επί τάπητος το θέμα της ανεργίας. Οι εκπρόσωποι του κεφαλαίου, από την πλευρά τους, με χυδαίο θα λέγαμε τρόπο, ισχυρίζονται ότι η ανεργία είναι «διαρθρωτικό πρόβλημα» και το αποδίδουν στις ...ατέλειες και τις ...δυσκαμψίες της αγοράς εργασίας. Θέλουν να μας κάνουν να πιστέψουμε ότι η ανεργία δε λύνεται, επειδή ο κατώτατος μισθός των 580 ευρώ εμποδίζει τους εργοδότες να αυξήσουν την απασχόληση. Πόσο, δηλαδή, να αμείβονται οι νεοπροσλαμβανόμενοι; με 500 - 400 - 200 - 100 ευρώ; Τότε θα λυθεί το πρόβλημα της ανεργίας; Ακόμα χειρότερα, υποστηρίζουν ότι αν αρθεί η απαγόρευση του ορίου των απολύσεων, θα ...αυξηθεί η απασχόληση. Η «νέα» αυτή θέση, παρασάγγας απέχει από την κλασική αντίληψη της αστικής πολιτικής οικονομίας ότι για να αυξηθεί η απασχόληση πρέπει να υπάρξουν κέρδη, τα οποία θα οδηγήσουν σε νέες επενδύσεις. Η πραγματικότητα, βέβαια, θέτει σε σοβαρή δοκιμασία την αντίληψη αυτή. Τα καπιταλιστικά κέρδη βρίσκονται σε τροχιά ανόδου από το 1995. Οι μεγάλες επιχειρήσεις και οι τράπεζες ιδιοποιήθηκαν τρισεκατομμύρια, αλλά η ανεργία, αντί να τιθασευτεί, γιγαντώνεται και το επίπεδό της δεν έχει βέβαια καμία σχέση με την επίσημη στατιστική, η οποία για το τέλος του 2005, την κατέγραψε στο 9,9% του εργατικού δυναμικού.

Καπιταλισμός και ανεργία

Υπάρχει, βέβαια, το κλασικό ερώτημα, αν μπορεί να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της ανεργίας στα πλαίσια του καπιταλισμού. Εμείς «δογματικά» συνεχίζουμε να υποστηρίζουμε ότι το πρόβλημα αυτό σε συνθήκες κυριαρχίας του κεφαλαίου, δεν μπορεί να επιλυθεί. Με έναν διαφορετικό από το σημερινό συσχετισμό ταξικών και πολιτικών δυνάμεων, με ισχυρά συνδικάτα που υποστηρίζουν τα συμφέροντα των εργατών, το πρόβλημα της ανεργίας μπορεί να μετριαστεί, όχι όμως και να αντιμετωπιστεί οριστικά και στη ρίζα του. Η βαθύτερη αιτία του προβλήματος βρίσκεται ακριβώς, στο ότι η καπιταλιστική χρησιμοποίηση των συγκεντρωμένων μέσων παραγωγής, αλλά και των επιτευγμάτων των κοινωνικής εργασίας (αυξημένη παραγωγικότητα της εργασίας, επιστημονικά επιτεύγματα) χρησιμοποιούνται έτσι, ώστε να αυξάνουν τα καπιταλιστικά κέρδη και όχι για να ικανοποιούν ανθρώπινες κοινωνικές ανάγκες, να κάνουν τη ζωή των εργαζομένων καλύτερη και ανετότερη.

Ενα παράδειγμα

Θα δούμε, στη συνέχεια, τι επιπτώσεις έχει στην απασχόληση και κατ' επέκταση στην ανεργία, η άνοδος της παραγωγικής δύναμης της εργασίας, σε συνθήκες κεφαλαιοκρατικής χρησιμοποίησης των μεγάλων μέσων παραγωγής.

Α) Ας υποθέσουμε ότι σε συνθήκες χαμηλής παραγωγικότητας της εργασίας, ξεκινά μια νέα επιχείρηση, στην οποία ο επίδοξος επιχειρηματίας προκαταβάλλει 1 εκατ. ευρώ, 500 χιλ. για την αγορά μηχανών, πρώτων υλών κλπ. (σταθερό κεφάλαιο - σ) και 500 χιλ. για μεταβλητό κεφάλαιο - μ - (μισθούς εργασίας 500 εργατών που αμείβονται με 1.000 ευρώ ο καθένας). Αρα, η αποκαλούμενη Οργανική Σύνθεση του Κεφαλαίου σε αυτή τη φάση είναι 50% σταθερό κεφάλαιο και 50% μεταβλητό κεφάλαιο. Με βαθμό εκμετάλλευσης (ποσοστό υπεραξίας - υ -) 100% θα έχουμε την ακόλουθη ισότητα: Κ = σ + μ + υ, ήτοι Κ = 500 χιλ. (σ) + 500 χιλ. (μ) + 500 χιλ. (υ) = 1.500 χιλ. ευρώ. Αρα το προκαταβλημένο κεφάλαιο του 1 εκατ. ευρώ αξιοποιήθηκε και απέφερε υπεραξία 500 χιλ. ευρώ.

Β) Σε συνθήκες αυξημένης παραγωγικότητας της εργασίας, όπου η Οργανική Σύνθεση του Κεφαλαίου αναλύεται σε 80% σταθερό κεφάλαιο και σε 20% μεταβλητό κεφάλαιο, η ίδια επιχείρηση, αν συνέχιζε να λειτουργεί με το ίδιο προκαταβλημένο κεφάλαιο (1 εκατ. ευρώ) η ισότητα Κ= σ + μ + υ θα διαμορφωνόταν ως ακολούθως: Κ = 800 χιλ. (σ) + 200 χιλ. (μ) + 200 χιλ. (υ) = 1.200 χιλ. ευρώ. Το αποτέλεσμα, δηλαδή, θα ήταν το προκαταβλημένο κεφάλαιο να έχει αυξηθεί κατά 200 χιλ. ευρώ (αντί για 500 χιλ. αρχικά) επειδή, με τη νέα ανώτερη Οργανική Σύνθεση, η μάζα της υπεραξίας ανήλθε στα 200 χιλ. ευρώ, αντί για τα 500 χιλ. ευρώ που παράχθηκαν προηγούμενα με την κατώτερη Οργανική Σύνθεση. Εχουμε, δηλαδή, 300 χιλ. ευρώ μικρότερη υπεραξία, την οποία παρήγαγαν 200 εργάτες, - αντί για 500 - λόγω της αύξησης της παραγωγικής δύναμης της εργασίας. Οι 200 αυτοί εργάτες ήταν σε θέση να παράγουν έναν όγκο εμπορευμάτων που στο παρελθόν απαιτούσε την εργασία 500 εργατών. Ετσι, όμως, μειώθηκε αντίστοιχα και η μάζα της υπεραξίας.

Τότε γιατί συμφέρει τον καπιταλιστή να αλλάζει την οργανική σύνθεση του κεφαλαίου και να χρησιμοποιεί λιγότερη ζωντανή εργασία, λιγότερους εργάτες; Πριν προχωρήσουμε στην ερμηνεία αυτού του ζητήματος πρέπει να πούμε ότι η υπεραξία και το κέρδος δεν ταυτίζονται. Το κέρδος είναι παραλλαγμένη μορφή της υπεραξίας. Και οι παράγοντες που επιδρούν στην αύξηση των κερδών του καπιταλιστή, εκτός από τη μάζα της υπεραξίας, διαμορφώνονται στην αγορά, εκεί που πουλιούνται τα εμπορεύματα.

Η αύξηση της οργανικής σύνθεση του κεφαλαίου αυξάνει την παραγωγικότητα της εργασίας, συνεπώς τού δίνει τη δυνατότητα παραγωγής περισσότερων εμπορευμάτων στη μονάδα του χρόνου.Επομένως, αυξάνει και το βαθμό εκμετάλλευσης των εργατών. Αρα σε σχέση με το χρόνο παραγωγής των εμπορευμάτων του έχει πλεονέκτημα, συγκριτικά με άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις, γιατί μπορεί να παράγει περισσότερα εμπορεύματα με μικρότερο κόστος παραγωγής ανά μονάδα εμπορεύματος, άρα να πουλά σε ελάχιστα μικρότερη τιμή και να μεγαλώνει το μερίδιό του στην αγορά. Ετσι, μπορεί να αποσπά περισσότερα κέρδη. Μπορεί, επίσης, να αποσπά περισσότερα κέρδη, αφού έχει μικρότερο κόστος από τις άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις, ακόμη και αν πουλά στην ίδια μ' αυτές τιμή, αφού παράγοντας με μικρότερο κόστος αποσπά πρόσθετο κέρδος. Ετσι, λοιπόν, στον ίδιο χρόνο με το ίδιο συνολικό κεφάλαιο έχει τη δυνατότητα απόσπασης μεγαλύτερων κερδών, με αλλαγή της οργανικής σύνθεσης του κεφαλαίου του. Ετσι, οδηγείται στη μείωση των εργατών, αφού μπορεί με μέσα παραγωγής που αυξάνουν την παραγωγικότητα της εργασίας να απασχολεί λιγότερους εργάτες και να βγάζει περισσότερα κέρδη.

Ο σχετικός υπερπληθυσμός

Και πραγματικά, αν δούμε την ιστορική εξέλιξη του καπιταλισμού, η τάση είναι η συνεχής σχετική αύξηση του ειδικού βάρους, του σταθερού κεφαλαίου και η σχετική μείωση του μεταβλητού κεφαλαίου. Το τελευταίο δε σημαίνει ότι μειώνεται απόλυτα. Στο βάθος του χρόνου έχουμε αύξηση και του μεταβλητού κεφαλαίου, αλλά σχετική (ως προς το σταθερό κεφαλαίο) μείωσή του, η οποία είναι τόσο μεγάλη, όσο αυξάνεται η παραγωγικότητα της εργασίας. Σήμερα, ένας εργάτης, με τη βοήθεια των σύγχρονων υπεραυτόματων μηχανών, είναι σε θέση να καταναλώνει τόσα μέσα παραγωγής (πρώτες και βοηθητικές ύλες), όσα στο παρελθόν, το 18ο και 19ο αιώνα, κατανάλωναν 100 - 500 ίσως και 1.000 εργάτες. Η επαφή της συνδυασμένης κοινωνικής εργασίας με τα σύγχρονα επιστημονικά επιτεύγματα, έχουν οδηγήσει στα σημερινά παραγωγικά θαύματα. Τα οποία, όμως, και εδώ είναι το τραγικό, χρησιμοποιούνται για την αύξηση του καπιταλιστικού κέρδους και όχι για την ευημερία των ανθρώπων - παραγωγών.

Ας γυρίσουμε όμως στην κεφαλαιοκρατική συσσώρευση. Εχει παρατηρηθεί ιστορικά ότι το κεφάλαιο στην πορεία διεύρυνσης της παραγωγικής του βάσης, προσελκύει πάντα έναν αριθμό εργαζομένων, αριθμητικά μεγαλύτερο από τις τρέχουσες ανάγκες αξιοποίησής του. Οπως παρατηρεί και ο Μαρξ, συνέπεια της συσσώρευσης του κεφαλαίου, είναι η αύξηση του προλεταριάτου, σε μεγέθη πάντα μεγαλύτερα από τις δυνατότητες της απασχόλησής του από τα υφιστάμενα επίπεδα παραγωγής. Ο πλεονάζων αυτός αριθμός των εργατών, οι υπεράριθμοι - σε σχέση με τις ανάγκες αξιοποίησης του κεφαλαίου - αποτελούν τον πλεονάζοντα εργατικό πληθυσμό, ο οποίος ακολουθεί το κεφάλαιο από την ημέρα της εμφάνισής του. Δεν υπάρχει ούτε μία καπιταλιστική χώρα στον κόσμο, σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο που μπορεί να υπερηφανευτεί ότι πέτυχε την πλήρη απασχόληση. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο σε ένα οικονομικό περιβάλλον κοινωνικού ελέγχου της συνολικής παραγωγικής διαδικασίας, όχι όμως και στον καπιταλισμό, όπου ο έλεγχος της κοινωνικής παραγωγής βρίσκεται στα χέρια ιδιωτών - κεφαλαιοκρατών.

Ο οικονομικός κύκλος

Ο πλεονάζων αυτός εργατικός πληθυσμός, ακολουθεί τις αυξομειώσεις, τις αμπώτιδες και τις πλημμύρες του βιομηχανικού οικονομικού κύκλου. Μειώνεται άρα μειώνεται και η ανεργία, όταν η κεφαλαιοκρατική παραγωγή βρίσκεται στη φάση της ανόδου, την περίοδο της άνθησης όταν οι κεφαλαιοκράτες αναζητούν επειγόντως νέα εργατικά χέρια. Κατά την περίοδο αυτή, δημιουργούνται και προϋποθέσεις αύξησης των μισθών. Αντίθετα, κατά την περίοδο της κρίσης και της στασιμότητας, ο πλεονάζων αυτός πληθυσμός αυξάνεται, καθώς η μείωση των παραγγελιών και των επιπέδων παραγωγής, ωθεί τους κεφαλαιοκράτες, αφ' ενός σε απολύσεις προσωπικού και αφ' ετέρου στην άνοδο της εκμετάλλευσης, όλων, όσοι συνεχίζουν να εργάζονται.

Αυτό είναι το αποτέλεσμα ενός τρόπου παραγωγής που σημαδεύει τη ζωή και τη μοίρα της εργατικής τάξης. Οι υπεράριθμοι αυτοί εργάτες, στην περίοδο της ανόδου της παραγωγής, είναι οι «χρυσές εφεδρείες» που οι καπιταλιστές ρίχνουν στη μάχη την κρίσιμη στιγμή, για να τους αποσύρουν την περίοδο της κρίσης.

Στο σημείο αυτό αξίζει να επισημάνουμε ότι στην περίοδο κυριαρχίας των διεθνικών μονοπωλίων - τα οποία είναι σε θέση να εφαρμόσουν στοιχεία εσωτερικού προγραμματισμού το καθένα για λογαριασμό του - ο οικονομικός κύκλος, ίσως και να έχει τροποποιηθεί και να μην ανταποκρίνεται στα χαρακτηριστικά που παρουσίασε ο Μαρξ τον 19ο αιώνα. Αλλωστε, ο Ενγκελς το 1895 είχε επισημάνει ότι η εμφάνιση των «τραστ» και των «καρτέλ» επέφερε αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας του οικονομικού κύκλου, η λειτουργία του οποίου επιμηκύνθηκε από πενταετή σε δεκαετή. Αυτό όμως που είναι σίγουρο, είναι ότι οι όποιες πιθανές τροποποιήσεις του οικονομικού κύκλου επέφερε η εμφάνιση του διεθνικού μονοπωλίου, δεν είναι σε θέση να εξαλείψουν τις οικονομικές κρίσεις. Οι τελευταίες, ίσως, επουλώνονται προσωρινά και μετατίθενται για το μέλλον, για να ξεσπάσουν όμως με μεγαλύτερη βιαιότητα και με καταστρεπτικότερα αποτελέσματα. Η εμπειρία, άλλωστε, της διεθνούς οικονομικής κρίσης του 1997 είναι διδαχτική.


Θανάσης ΚΑΝΙΑΡΗΣ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ