Ο σοσιαλισμός είναι αναγκαίος και επίκαιρος όσο ποτέ. Η αντίφαση ανάμεσα στην κοινωνικοποιημένη παραγωγή και την ιδιωτική καπιταλιστική ιδιοκτησία πρέπει να λυθεί επαναστατικά. Η Οχτωβριανή Επανάσταση είναι μια μεγάλη ανεπανάληπτη επανάσταση, όχι μόνο γιατί εγκαινίασε το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος, όχι μόνο γιατί δημιούργησε μιαν άλλη κατάσταση σε όλον τον κόσμο, αλλά και γιατί προσφέρεται και από την πλευρά της μελέτης της πείρας, της στρατηγικής και της τακτικής της επανάστασης.

Αυτές είναι ορισμένες από τις επισημάνσεις που έγιναν στη διάρκεια της ομιλίας της Αλέκας Παπαρήγα, στη Φιλοσοφική Σχολή. Ο «Ριζοσπάστης» παρουσιάζει σήμερα εκτενή αποσπάσματα από αυτήν την ομιλία:

«Αγαπητοί σύντροφοι και συντρόφισσες,

Η Οχτωβριανή Επανάσταση άνοιξε το δρόμο της εμφάνισης του σοσιαλιστικού συστήματος στον 20ό αιώνα. Είναι πραγματικά η επανάσταση των επαναστάσεων, το μεγαλύτερο γεγονός του 20ού αιώνα, το μεγαλύτερο γεγονός έως σήμερα! Η μεγαλύτερη επανάσταση στην ιστορία των επαναστάσεων.

Για πρώτη φορά, οι εργάτες και οι αγρότες της Ρωσίας κατάφεραν να πάρουν την εξουσία, να νικήσουν, αλλά κυρίως κατάφεραν στον εμφύλιο - που επέβαλαν η αστική τάξη και οι ξένοι σύμμαχοί τους - να διαφυλάξουν εκείνη την εξουσία που πήραν.

Για πρώτη φορά στην ιστορία, με την Οχτωβριανή Επανάσταση αναδεικνύεται πρωτοπόρος, επαναστατικός, ηγετικός ο ρόλος της εργατικής τάξης. Το λέμε και θα το πούμε ακόμα πολλές φορές: Η ανατροπή του σοσιαλιστικού συστήματος δε δικαιώνει τη θέση, που ορισμένοι σήμερα επαναφέρουν ότι η σοσιαλιστική επανάσταση στον 20ό αιώνα ήταν ανώριμη και παραμένει ανώριμη και στον 21ο αιώνα.

Μόνο ώριμα προβλήματα και λύσεις σ' όλη την ιστορία της ανθρωπότητας μπόρεσαν να εμπνεύσουν και να κινητοποιήσουν λαούς. Αν ήταν ανώριμη η σοσιαλιστική επανάσταση το 1917, θα ήταν αδύνατον να κινητοποιήσει λαούς, θα ήταν αδύνατον να επιδράσει, όχι μόνο στη Ρωσία αλλά και παγκόσμια, και να ασκεί επίδραση ακόμα και σήμερα, παρά το προσωρινό πισωγύρισμα και την ήττα».

«Σήμερα, όμως, δε θα σταθώ στην πείρα της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Θα αφιερώσω αυτή την ομιλία στη στρατηγική και την τακτική της σοσιαλιστικής επανάστασης. Γιατί πρέπει να απαντήσουμε και σε εκείνους που λένε ότι η σοσιαλιστική επανάσταση είναι είτε μια ουτοπία και κάτι το ανώριμο, είτε ένα πραξικόπημα που επιβάλλεται από μια μειοψηφία στην πλειοψηφία, που δεν ανταποκρίνεται στην αναγκαιότητα της εποχής. Ηταν κοινωνική επανάσταση και καμία σχέση δεν έχει με πραξικόπημα.

Την αναγκαιότητα του σοσιαλισμού την πρόβαλλαν και οι ουτοπιστές σοσιαλιστές, αυτοί οι ρομαντικοί άνθρωποι που προϋπήρξαν του Μαρξ και του Ενγκελς. Ακόμα και αυτοί οι ουτοπιστές έβλεπαν την αναγκαιότητα μιας άλλης κοινωνίας. Δεν είναι δυνατόν να υπάρξει η ιδέα μιας άλλης κοινωνίας χωρίς να υπάρχουν κάποια αντικειμενικά στοιχεία που παραπέμπουν σ' αυτήν την ανάγκη. Και η αναγκαιότητα του σοσιαλισμού δεν καθορίζεται από το συσχετισμό δύναμης. Η πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης καθορίζεται απ' αυτό.

Η αναγκαιότητα του σοσιαλισμού προβάλλει από ένα και μόνο γεγονός: Οτι ο καπιταλισμός δημιουργεί ο ίδιος τις υλικές προϋποθέσεις, τις αντικειμενικές, για το πέρασμα στο σοσιαλισμό, που είναι η κοινωνικοποίηση της εργασίας, η κοινωνικοποίηση της παραγωγής. Τα μέσα παραγωγής όμως, και τα προϊόντα της παραγωγής αποτελούν ιδιωτική καπιταλιστική ιδιοκτησία. Αυτή η αντίφαση είναι η μήτρα όλων των αντιθέσεων και των φαινομένων της κρίσης. Επομένως, αυτή η αντίφαση πρέπει να λυθεί επαναστατικά. Να αντιστοιχηθούν οι σχέσεις παραγωγής προς τις παραγωγικές δυνάμεις, να κοινωνικοποιηθεί δηλαδή η καπιταλιστική ιδιοκτησία. Αυτή η αναγκαιότητα όχι μόνο υπάρχει και σήμερα, αλλά έχει αναδειχτεί ακόμα πιο πολύ.

Θέλω να σταθώ σε όλα αυτά τα στοιχεία που προϋπήρχαν της Οχτωβριανής Επανάστασης, χωρίς να σημαίνει ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο, αλλά επειδή και σήμερα και αύριο θα προϋπάρξουν εκείνα τα στοιχεία, εκείνα τα φύτρα. Ρόλος του επαναστατικού κινήματος, του εργατικού κινήματος, του Κομμουνιστικού Κόμματος είναι να βλέπει αυτήν την εξέλιξη και να συμβάλλει στην ετοιμότητά του για την πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης, όταν αυτή θα είναι στην ημερήσια διάταξη. Ο σοσιαλισμός είναι αναγκαιότητα και επικαιρότητα. Πρέπει, όμως, να δημιουργηθούν και οι προϋποθέσεις για την επιτυχία της σοσιαλιστικής επανάστασης».

«Η Παρισινή Κομμούνα το 1871, όπως είπε ο Λένιν "έβαλε σε κίνηση το σοσιαλιστικό κίνημα της Ευρώπης". Εληξε με ήττα. Η Παρισινή Κομμούνα, είπε ο Λένιν "έμαθε το ευρωπαϊκό προλεταριάτο να βάζει συγκεκριμένα καθήκοντα της σοσιαλιστικής επανάστασης". Το αίτημα της εργατικής εξουσίας διατυπώθηκε, "πήρε σάρκα και οστά" κατά τη διάρκεια της Παρισινής Κομμούνας, που παρ' όλο που εξελίχθηκε σε τραγωδία για τους Κομμουνάρους, ωστόσο, έδωσε υλικό για να μελετηθεί το θέμα της εργατικής εξουσίας, της δικτατορίας του προλεταριάτου και μελετήθηκε πάρα πολύ σοβαρά και απ' το Μαρξ και απ' τον Ενγκελς και από το Μπολσεβίκικο Κόμμα.

Γιατί δε νίκησε η Παρισινή Κομμούνα; Διότι τότε η εργατική τάξη δεν είχε φτάσει στο επίπεδο εκείνο της ωρίμανσης, δεν είχε υιοθετήσει την επιστημονική θεωρία του σοσιαλισμού και της επανάστασης.

Η Κομμούνα συγκρότησε το πρώτο εργατικό κράτος στην ιστορία, την πρώτη μορφή της δικτατορίας του προλεταριάτου. Το επίπεδο όμως της ιδεολογικής και πολιτικής ωρίμανσης ήταν χαμηλό. Δεν είχε εμφανιστεί καν τότε κομμουνιστικό κόμμα. Στη Γαλλία κυριαρχούσε το αγροτικό στοιχείο στους επαναστατημένους. Και χρειαζόταν τότε η συμμαχία της εργατικής τάξης με το αγροτικό στοιχείο για τη νίκη. Αλλά το αγροτικό στοιχείο ήταν πολύ περισσότερο ταλαντευόμενο σ' εκείνες τις συνθήκες. Ηταν μεγάλη η ταλάντευση κι η ανωριμότητα της γαλλικής αγροτιάς.

Η Παρισινή Κομμούνα δεν καταπνίγηκε μόνο από την ανωριμότητά της, ούτε μόνο από τον εσωτερικό εχθρό, αλλά η αστική τάξη τότε της Γαλλίας, η οποία υποτίθεται ότι ήταν στην προοδευτική της άνοδο, συμμάχησε με τον εξωτερικό εχθρό, την πρωσική αστική τάξη και από κοινού κατάφεραν να καταπνίξουν την Παρισινή Κομμούνα.

Η μεγάλη συνεισφορά της Παρισινής Κομμούνας, πέρα από τα απαράμιλλα στοιχεία ανδρείας και αλληλεγγύης που ανέδειξε, ήταν η προσπάθεια να έρθει σε ρήξη με τους μηχανισμούς του αστικού κράτους και να τους τσακίσει. Αυτό είναι και το κλειδί της επικράτησης της σοσιαλιστικής επανάστασης.

Σημαντική ήταν η προσφορά της και στον τομέα της κοινωνικής πολιτικής. Ομως οι ουτοπικές σοσιαλιστικές απόψεις κυριάρχησαν. Εμφανίστηκαν με την αντίληψη ότι το κεφάλαιο πρέπει να συνυπάρξει με την εργασία. Μια αντίληψη η οποία ήταν ισχυρή, παρ' όλο που οι Κομμουνάροι είχαν την εμπειρία των οδοφραγμάτων. Στον τομέα όμως της θεωρίας, ακόμα δεν μπορούσαν να υπερβούν την ιδέα της συνύπαρξης κεφαλαίου και εργασίας. Και τελικά συμβιβάστηκε με την αντίδραση.

Αρχικά η Κομμούνα απαλλοτρίωσε τα εργοστάσια που είχαν εγκαταλείψει οι ιδιοκτήτες τους και είχε σκοπό να τα αποδώσει στους εργατικούς συνεταιρισμούς. Ομως, τα ιστορικά περιθώρια για να γίνουν οι συνεταιρισμοί εκείνη τη χρονική στιγμή, ήταν στενά. Δεν έκανε όμως κάτι που μπορούσε: Να κατασχέσει τους θησαυρούς της τράπεζας της Γαλλίας, πράγμα που θα δυσκόλευε τη χρηματοδότηση και τη στήριξη της αντεπανάστασης. Δίστασε να προχωρήσει σε εκείνα τα μέτρα, έδειξε μια "μεγαλοψυχία" στον αντίπαλο και η εσωτερική αυτή ταλάντευση οδήγησε στην ήττα και την ανατροπή της. Κομμούνες δεν είχαν γίνει σε όλη τη Γαλλία, είχαν γίνει σε 4-5 πόλεις της Γαλλίας. Η Παρισινή Κομμούνα ανατράπηκε, έδωσε όμως όλο εκείνο το υλικό της θεωρητικής μελέτης της επανάστασης».

«Πριν από το 1917, μεγάλη ήταν η συμβολή της αστικοδημοκρατικής επανάστασης του 1905 στη διαπαιδαγώγηση του προλεταριάτου σε ανώτερες μορφές πάλης. Σε σύγκριση με τις αστικές επαναστάσεις του 18ου και του 19ου αιώνα είχε καινούρια χαρακτηριστικά: Τις ανεβασμένες μορφές πάλης και την ενεργό συμμετοχή του προλεταριάτου, παρά το γεγονός ότι τον ηγετικό ρόλο στην επανάσταση τον είχε η αστική τάξη, η οποία ενδιαφερόταν να νικήσει το τσαρικό καθεστώς και να περάσει ο καπιταλισμός παντού και στην αγροτική οικονομία. Η Ρωσία εκείνη την περίοδο ήταν μια καπιταλιστική χώρα, αλλά σ' αυτήν υπήρχαν και προκαπιταλιστικές μορφές οικονομίαςν τις οποίες διατήρησε και μέχρι την επανάσταση του 1917.

Σ' αυτή την επανάσταση (του 1905) έπαιζε ηγετικό ρόλο η αστική τάξη, αλλά έπαιζαν αποφασιστικό ρόλο και η εργατική τάξη και η αγροτιά. Ακριβώς χάρη στη συμμετοχή της εργατικής τάξης, έχουμε τη γενική πολιτική απεργία, έχουμε τις μορφές της ένοπλης εξέγερσης και της ένοπλης πάλης. Και το πιο σημαντικό στοιχείο είναι ότι τότε, για πρώτη φορά, εμφανίστηκαν μέσα σ' αυτή την πάλη τα σοβιέτ των εργατών βουλευτών και των αγροτών βουλευτών. Ανέδειξε, λοιπόν, μορφές επαναστατικής πάλης, διαπαιδαγώγησε. Και τα σοβιέτ των εργατών, των βουλευτών και των στρατιωτικών γνώρισαν εκείνη την περίοδο του 1905 μια θυελλώδη ανάπτυξη. Μάλιστα, ενώ ξεκίνησαν σαν όργανα οργάνωσης της απεργίας και των κινητοποιήσεων, εκεί που κυριαρχούσαν ενεργούσαν σαν εξουσία. Εκαναν καταλήψεις και ασκούσαν διοίκηση.

Η αστική τάξη και οι οπορτουνιστές εκείνης της εποχής, ενώ από τη μια "πόνταραν" στη δράση των σοβιέτ, για να νικήσουν την τσαρική απολυταρχία, παρ' όλ' αυτά δεν ήθελαν τα σοβιέτ να μετεξελιχθούν σε όργανα εξουσίας. Τα ήθελαν απλώς να οργανώνουν κινητοποιήσεις, να ασκούν πίεση, τα ήθελαν σαν όργανα βοήθειάς τους για να νικήσουν. Μάλιστα, οι Μενσεβίκοι ήθελαν να πάψουν τα σοβιέτ να είναι όργανα εξουσίας και να γίνουν όργανα τοπικής αυτοδιοίκησης. Ο Λένιν τότε, το 1905, έβλεπε στα σοβιέτ το "έμβρυο" των οργάνων εξουσίας.

Το Μπολσεβίκικο Κόμμα έβαζε τον εξής στόχο: Να πλατύνει και να βαθύνει η αστικοδημοκρατική επανάσταση. Να αλλάξει ο συσχετισμός δύναμης, να αναπτυχθεί η συμμαχία όλων των επαναστατικών δυνάμεων, και να περάσει ο στρατός με το μέρος των επαναστατικών δυνάμεων. Η μεγάλη συμβολή του μπολσεβίκικου κόμματος, και ιδιαίτερα του Λένιν, ήταν η εξής: Οτι ο τσαρισμός δεν μπορεί να ηττηθεί παρά μόνο με εξέγερση του λαού. Εχει μεγάλη σημασία. Διότι το άλλο ρεύμα έλεγε ότι θα νικήσουμε τον τσαρισμό με τα συνήθη όπλα μιας αστικοδημοκρατικής επανάστασης, με τις μαζικές κινητοποιήσεις και τον κοινοβουλευτισμό. Δεν είδε ότι με τις συγκεκριμένες συνθήκες εκείνης της περιόδου δεν μπορούσε να ανατραπεί ο τσαρισμός, παρά μόνο με την ένοπλη εξέγερση.

Βεβαίως, εκείνη η αστικοδημοκρατική επανάσταση δεν ολοκληρώθηκε σαν αστικοδημοκρατική. Στη διάρκειά της συγκρούστηκαν οι δύο γραμμές της, η φιλελεύθερη αστική τάξη και το προλεταριάτο. Ο συσχετισμός δύναμης ήταν με τη μεριά της φιλελεύθερης αστικής τάξης, αλλά οι μορφές πάλης ήταν με τη μεριά του προλεταριάτου. Εξελίχθηκε σε ήττα, και ακολούθησε μια φοβερή περίοδος επίθεσης στο μπολσεβίκικο κόμμα, στους κομμουνιστές, μια περίοδος προσωρινής ήττας και υποχώρησης. Παρ' όλ' αυτά, ο Λένιν, μελετώντας τις συνθήκες επιστημονικά και θεωρητικά, ενώ υπήρχε ήττα, διέβλεψε ότι θα έχουμε νέα επαναστατική ανάταση. Και δικαιώθηκε».

«Ακριβώς μέσα σε εκείνες τις εξελίξεις και παρά την ήττα, ωρίμασαν οι αντικειμενικές και οι υποκειμενικές συνθήκες, για την πραγματοποίηση της Οχτωβριανής Επανάστασης. Και ενώ είχαν ωριμάσει οι συνθήκες, "φούντωσε" πάλι μια συζήτηση μέσα στις γραμμές του επαναστατικού ρεύματος, μέσα στις γραμμές του κινήματος, για το αν πρέπει το προλεταριάτο, το μπολσεβίκικο κόμμα να βάλει σαν κύριο στόχο την πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης ή αν θα έπρεπε να βάλει σαν στόχο να ολοκληρωθεί η αστικοδημοκρατική επανάσταση στη Ρωσία, που ηττήθηκε το 1905 και μετά, αφού νικήσει η αστικοδημοκρατική επανάσταση να δούμε για το σοσιαλισμό.

Δεν το αναφέρω τυχαία. Αυτές οι συζητήσεις επανεμφανίζονται στην πορεία. Σήμερα, για παράδειγμα, τι λένε οι σύγχρονοι οπορτουνιστές; "Μα, ο σοσιαλισμός, ανατράπηκε. Μα έχουμε ιμπεριαλιστική επιθετικότητα, κατά κράτος επικράτηση του ιμπεριαλισμού. Μπορούμε να μιλάμε για αναγκαιότητα πάλης για το σοσιαλισμό; Τώρα πρέπει να προσπαθήσουμε να περισώσουμε κάποιες κατακτήσεις και να διεκδικήσουμε μια καλύτερη διαχείριση στα πλαίσια του καπιταλισμού". Αυτός ο "άλλος" κόσμος, ο "εφικτός", αυτός είναι. Ενας καπιταλισμός με "ανθρώπινο πρόσωπο".

Τότε τι έλεγαν; Στηρίζονταν σε ένα αντικειμενικό γεγονός. Η Ρωσία ήταν χώρα καπιταλιστική, είχε αναπτυχθεί το μονοπώλιο, δηλαδή είχε περάσει στο ανώτερο στάδιο του ιμπεριαλισμού, όμως είχε μια διαφορά από τις άλλες αναπτυγμένες χώρες της Ευρώπης: Επιβίωναν και προκαπιταλιστικές σχέσεις. Ηταν η οικονομικοτεχνικά λιγότερο αναπτυγμένη χώρα της Ευρώπης. Σχετικά "καθυστερημένη" από τις άλλες καπιταλιστικές χώρες, ενώ οι αντικειμενικές συνθήκες ήταν ώριμες για το πέρασμα στο σοσιαλισμό. Κι εκεί άρχισε μια συζήτηση μέσα στο επαναστατικό κίνημα, αν θα πρέπει να στοχεύουμε στο σοσιαλισμό ή αν θα πρέπει να πάμε για αστικοδημοκρατική επανάσταση. Είναι γνωστή η διαμάχη του Λένιν με τον πιο επιφανή εκπρόσωπο του συμβιβαστικού ρεύματος, τον Κάουτσκι.

Η λενινιστική ανάλυση της κατάστασης της Ρωσίας και οι επεξεργασίες της στρατηγικής, αλλά κυρίως της τακτικής για την επανάσταση, πραγματικά είναι ένα θεωρητικό μνημείο. Γιατί τότε το Μπολσεβίκικο Κόμμα, με επικεφαλής τον Λένιν και στηριγμένο βέβαια πάνω στη θεωρία του επιστημονικού σοσιαλισμού, είναι σε συνθήκες που ωριμάζει η επανάσταση, έχει ταχύτατη ανάπτυξη της θεωρίας και επαναστατική δράση. Δεν υπάρχει άλλη περίοδος του κινήματος όπου μέσα στη φωτιά της πάλης γίνεται φοβερή επεξεργασία της θεωρίας, η οποία διατηρεί την επικαιρότητά της μέχρι σήμερα και, μάλιστα, έχει τόσο γρήγορες εναλλαγές στην επεξεργασία της τακτικής του κόμματος. Γιατί το ζήτημα δεν είναι μόνο να θέλει το κόμμα την επανάσταση, πρέπει να έχει και την ικανότητα εκείνη τη στιγμή, όπου αλλάζουν τα γεγονότα από μέρα σε μέρα κι από μήνα σε μήνα, να μπορεί να προσαρμόζεται σ' αυτές τις συνθήκες. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τη συνένωση του επαναστατικού πνεύματος με την επαναστατική θεωρία.

Κι απ' ό,τι φαίνεται τα επόμενα χρόνια στην πορεία της σοσιαλιστικής οικοδόμησης, ενώ η ανάπτυξη της θεωρίας έπρεπε να τρέχει μπροστά, γιατί είχε να επιλύσει καινούρια ζητήματα στην οικοδόμηση του σοσιαλισμού, εκεί η θεωρία δεν έκανε τα άλματά της. Και ας αφήσουν οι διάφοροι οπορτουνιστές τα δευτερεύοντα προβλήματα μέσα από τα οποία πάνε να αναζητήσουν γιατί ανατράπηκε ο σοσιαλισμός. Ακριβώς αυτό που έκανε τότε το Μπολσεβίκικο Κόμμα δεν ξανάγινε από κει και μετά. Σύντροφοι, αν θέλουμε αυτή τη στιγμή - να πάμε στο ελληνικό πεδίο - να βοηθήσουμε στην ετοιμασία του υποκειμενικού παράγοντα για την επανάσταση, πρέπει να δίνουμε τη μάχη και στον καθημερινό αγώνα και με τον στρατηγικό μας σκοπό, αλλά και στο πεδίο της θεωρίας. Η θεωρία πρέπει να μπορεί να βλέπει και το "αύριο" και το "μεθαύριο". Βεβαίως, δε μιλάμε για "επιστημονική φαντασία", όχι να κατασκευάζουμε θεωρητικά σχήματα έξω από αυτά που βγάζει η ζωή.

Προσέξτε πώς κινήθηκε το Μπολσεβίκικο Κόμμα - κι εδώ η προσωπική συνεισφορά του Λένιν είναι μεγάλη. Ο Λένιν μελετούσε επισταμένα τις εξελίξεις του καπιταλισμού στη Ρωσία και, μάλιστα, σε συνθήκες που γίνονταν μάχες ο Λένιν έγραφε! Καμιά φορά, αν δεις την ιστορία μπορεί να φαίνεται και περίεργο: Αλλοι σκοτώνονταν στους δρόμους κι ο Λένιν έπαιρνε τις στατιστικές, τις μελετούσε κι έγραφε, γιατί ακριβώς ήθελε να βαθύνει στο ζήτημα του καπιταλισμού στη Ρωσία και γενικότερα.

Ο Λένιν, λοιπόν, είδε ότι ο καπιταλισμός είναι ώριμος στη Ρωσία για να περάσει στο σοσιαλισμό. Εβλεπε κι ένα άλλο στοιχείο: Το ρόλο του Α΄ Παγκόσμιου Πολέμου στην επιτάχυνση της ανάπτυξης του καπιταλισμού στη Ρωσία και στην ωρίμανση των προϋποθέσεων για την επαναστατική κατάσταση. Από κει και πέρα, έστρεψε την προσοχή του στο εξής: Γύρω από ποιο οικονομικό πρόγραμμα θα καλέσει τις μάζες για πάλη και σ' αυτή την πάλη θα επιλύσουν το ζήτημα της εξουσίας; Επρεπε να πάρει ως βάση τις συνθήκες ανάπτυξης του καπιταλισμού, τα προβλήματα που είχε να επιλύσει και τα προβλήματα τα οποία συγκινούσαν, την εργατική τάξη, την πολυάριθμη αγροτιά, το μικροαστικό στοιχείο. Τους έβαζαν στην πάλη και μέσα στην πάλη θα έβγαζαν συμπεράσματα για την αστική τάξη, τους μενσεβίκους, τους εσέρους, τους οπορτουνιστές, κτλ. Η Ρωσία ήταν καπιταλιστική χώρα, αλλά ήταν η πιο μικροαστική καπιταλιστική χώρα της Ευρώπης.

Ο Λένιν είχε καθαρό ότι πρέπει να λυθεί το ζήτημα της εξουσίας, πάνω όμως σε ποια βάση, σε ποιο πλαίσιο πάλης, σε ποια ζητήματα και σε ποιο οικονομικό πρόγραμμα; Καταλάβαινε ότι δεν μπορούσε να βάλει στην πρώτη γραμμή μέτρα σοσιαλιστικά, αλλά έπρεπε να βάλει εκείνα τα μέτρα, τα οποία θα τον χώριζαν ένα μικρό βήμα από το σοσιαλισμό, δε θα ήταν καθαρός σοσιαλισμός, αλλά θα τραβούσαν τις μάζες σε δράση και θα τις επαναστατικοποιούσαν στην πράξη.

Προσδιόρισε, επίσης, ότι η σοσιαλιστική επανάσταση απαιτεί επαναστατική κατάσταση. Αλλιώς δεν μπορεί να γίνει. Και επαναστατική κατάσταση να 'χεις μπορεί και ν' αποτύχεις λόγω συσχετισμού δύναμης. Τα στοιχεία της επαναστατικής κατάστασης είναι: Οι επάνω, δηλαδή η άρχουσα τάξη και οι σύμμαχοί της, να μην μπορούν να δρουν και να διοικούν όπως πριν, να έχουν βαθιά κρίση (Και βεβαίως να μην μπερδεύουμε την πολιτική κρίση, δηλαδή των κομμάτων, με την κρίση του συστήματος). Να έχουν εξαντλήσει όλα τα εναλλακτικά μέσα άσκησης της εξουσίας και ...να τρίζει η καρέκλα τους. Να υπάρχει επιδείνωση της θέσης του λαού, της ανέχειας, κτλ. (Βέβαια, άλλα τα μέτρα της ανέχειας του '17 κι άλλα τα μέτρα της ανέχειας σήμερα). Ανέβασμα της λαϊκής δράσης πέρα από το συνηθισμένο. Αυτοτελής δράση της εργατικής τάξης, δηλαδή, η εργατική τάξη να μην παρασύρεται από τα κόμματα εξουσίας. Αυτά είναι τα στοιχεία της επαναστατικής κατάστασης.

Αλλά, ταυτόχρονα, πρέπει να υπάρχει ο υποκειμενικός παράγοντας: Το κόμμα και το εργατικό κίνημα. Να είναι σε θέση το κόμμα να αναλύει στις μάζες ότι υπάρχει επαναστατική κατάσταση, η δράση του κόμματος να αφυπνίζει επαναστατικά τη συνείδηση και μέσα από την επαναστατική δράση να ιδρύονται οργανώσεις που θα αποτελέσουν τα αυριανά όργανα της λαϊκής εξουσίας.

Το Φλεβάρη, όπως ξέρετε, ανατράπηκε ο τσάρος και νίκησε η φιλελεύθερη αστική τάξη. Τότε εμφανίζεται το φαινόμενο της λεγόμενης δυαδικής εξουσίας: Η φιλελεύθερη αστική τάξη φτιάχνει την προσωρινή κυβέρνηση και εμφανίζονται τότε τα Σοβιέτ, μέσα σ' αυτή την εξέλιξη της επανάστασης των εργατών, των αγροτών, των στρατιωτών. Δυστυχώς, όμως, το πιο σημαντικό Σοβιέτ της Πετρούπολης, που ήταν η έδρα της επανάστασης και η πρωτεύουσα, τα ηγετικά του όργανα περνάνε στα χέρια των μικροαστών, των μενσεβίκων και των εσέρων. Από κάτω, βέβαια, ο λαός δρα επαναστατικά, η ηγεσία όμως είναι συμβιβαστική. Το Σοβιέτ Πετρούπολης αναγνωρίζει την ύπαρξη της προσωρινής αστικής κυβέρνησης, της παραχωρεί την εξουσία και το ίδιο θεωρεί ότι απλώς πρέπει να ελέγχει αυτή την αστική κυβέρνηση, η οποία υποτίθεται θα έπαιρνε κάποια μέτρα υπέρ της αγροτιάς, τη γη από τους τσιφλικάδες, θα χτυπούσε τις βάσεις του τσαρισμού. Τότε αναπτύσσεται πάλι η οπορτουνιστική άποψη μέσα στο επαναστατικό κίνημα, ότι πρέπει να βοηθήσουμε να εξαλειφθούν τα υπολείμματα της φεουδαρχίας, τα Σοβιέτ να ελέγχουν την κυβέρνηση και μετά βλέπουμε το θέμα της επανάστασης...

Ο Λένιν τότε λέει: Τέλειωσε το αστικοδημοκρατικό στάδιο της επανάστασης! Παρά το γεγονός ότι έχουμε προσωρινή κυβέρνηση με τους αστούς, παρά το γεγονός ότι η ηγεσία των ισχυρότερων Σοβιέτ είναι στα χέρια των μικροαστών, παρ' όλα αυτά έχουμε τα έμβρυα της λαϊκής εξουσίας, τα Σοβιέτ. Επομένως, λέει, με το σύνθημα "όλη η εξουσία στα Σοβιέτ", τα Σοβιέτ να πάρουν την εξουσία στα χέρια τους και να γίνει το πέρασμα στο σοσιαλισμό. Οπως είπα, όμως, επεξεργάζεται πολύ σημαντικά το πλαίσιο και τους στόχους πάλης για τη συσπείρωση του κόσμου. Βάζει ένα πλαίσιο μέτρων, με το οποίο θέλει κυρίως να προσελκύσει το μικροαστικό, το αγροτικό στοιχείο. Καλεί την εργατική τάξη και αμέσως μετά το Φλεβάρη λέει το εξής (τότε, το Φλεβάρη, ενδεχομένως και να μην είχε ωριμάσει στο μυαλό του το πέρασμα στο σοσιαλισμό, αλλά καταλάβαινε ότι προς τα εκεί έπρεπε να τείνει):

• Κανένα συνασπισμό, καμιά συμμαχία του προλεταριάτου ούτε με αστικές, ούτε με μικροαστικές δυνάμεις
• Καμιά υποστήριξη στην προσωρινή κυβέρνηση
• Να χρησιμοποιήσουμε τα Σοβιέτ, να βοηθήσουμε να αλλάξει ο συσχετισμός δύναμης στα Σοβιέτ και να προβάλλουν μια σειρά από μέτρα προοδευτικά, δημοκρατικά και όσο γίνεται πιο επαναστατικά.

Τότε ακόμη έλεγε ότι υπάρχει δυνατότητα ειρηνικής εξέλιξης της επανάστασης, με τον όρο η πλειοψηφία των Σοβιέτ να περάσει τους μπολσεβίκους. Τα Σοβιέτ, τα οποία είναι όργανα εξουσίας, μπορούν να νικήσουν την αστική τάξη και να έχουμε ειρηνική εξέλιξη της επανάστασης. Το λέμε αυτό, γιατί συνήθως εμφανίζουν την επανάσταση ότι έχει αυτοσκοπό το αίμα. Η επανάσταση σκοπό έχει να τσακίσει την αστική εξουσία. Αυτή είναι η ουσία της. Η ζωή όμως αποδεικνύει ότι η αστική τάξη δεν παραιτείται εθελοντικά. Ο Λένιν, παρ' όλα αυτά και μέχρι τον Ιούλη, έλεγε ότι μπορεί να γίνει ειρηνικά. Οταν, μάλιστα, άρχισαν τα πρώτα συμπτώματα μιας εξέγερσης μέσα στο στρατό, με σκοπό το πραξικόπημα, προβληματίστηκε: Να βάλει θέμα ένοπλης εξέγερσης ή να βάλει θέμα μαζικής πολιτικής πάλης μέσα στα Σοβιέτ για να ανατραπεί η εξέγερση στο στρατό; Τελικά κατέληξε ότι δεν έπρεπε να γίνει ένοπλη εξέγερση. Εκείνη τη στιγμή εκτιμούσαν ότι δεν έχει ωριμάσει το ζήτημα της επαναστατικής αλλαγής της εξουσίας, υποστήριξαν τη μαζική πολιτική πάλη και απεργία. Δεν έφερε αποτέλεσμα και τότε έρχεται το στρατιωτικό πραξικόπημα και δίνεται το σύνθημα για ένοπλη εξέγερση.

Αυτά μπορεί να φαίνονται απλά. Ηταν δύσκολα. Σε ποια στιγμή θα δώσεις βάρος; Πότε θα πάψεις να περιμένεις την πλειοψηφία στα Σοβιέτ; Πότε κάνεις προσωρινούς συμβιβασμούς, όταν έχεις ένα αμφιταλαντευόμενο μικροαστικό στοιχείο; (και μιλάμε για την αγροτιά η οποία ήταν πολυάριθμη). Αυτά όλα είναι πολύ λεπτές στιγμές και αποχρώσεις. Εδώ πραγματικά απαιτείται να είσαι μέσα στον κόσμο, να ξέρεις αντικειμενικά τα στοιχεία και την κάθε στιγμή να πάρεις τη σωστή απόφαση.

Μετά, μάλιστα, το πραξικόπημα του Κορνίλοφ, ο Λένιν βάζει ζήτημα ότι πρέπει να λυθεί το θέμα της δυαδικής εξουσίας, ένοπλη εξέγερση - επανάσταση. Και τότε μέσα στις γραμμές του Μπολσεβίκικου Κόμματος τα πράγματα ήταν ταλαντευόμενα: Να γίνει ή να μη γίνει η επανάσταση. Πάλι τους έμπαινε στο κεφάλι ότι πρέπει να υπάρχουν δυο στάδια. Πρώτα να τελειώσουν με όλα τα αστικοδημοκρατικά προβλήματα, που δεν τα έλυσε η αστική τάξη, και μετά να πάνε για το σοσιαλισμό.

Βεβαίως, "μπαρούτι" ήταν και ο ιμπεριαλιστικός πόλεμος. Διότι ο συμβιβασμός με τη φιλελεύθερη αστική τάξη και με τους μικροαστούς έγινε από ένα τμήμα του προλεταριάτου στην εξής βάση: Είχαν υποσχεθεί ότι θα σταματήσουν τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο, που ήταν παλλαϊκό αίτημα γιατί καταστρεφόταν κυριολεκτικά η Ρωσία. Αλλά μόλις η φιλελεύθερη αστική τάξη πήρε τη διακυβέρνηση κι όταν στη δεύτερη φάση τράβηξε μαζί της και τους μικροαστούς, όχι μόνο δε σταμάτησε τον πόλεμο, αλλά είπε ότι θα τον συνεχίσει και ότι μάλιστα είναι πατριωτικός πόλεμος, γιατί έχει νικήσει η επανάσταση. Αλλά η αστική τάξη δεν μπορεί να κάνει πατριωτικό πόλεμο, όπως το εννοούμε εμείς. Η αστική τάξη μπορεί να κάνει μόνο διεκδικητικό πόλεμο.

Κι ακριβώς τότε ο Λένιν βλέπει ότι η στάση της αστικής τάξης και των μικροαστών στο θέμα του πολέμου είναι ένα σημείο-κλειδί για να επαναστατικοποιήσει την εργατική τάξη και την αγροτιά. Δίνει το σύνθημα της εξέγερσης, η οποία και νίκησε.

Είμαστε περήφανοι ως Κόμμα γιατί και σήμερα εξακολουθούμε να θεωρούμε την Οχτωβριανή Επανάσταση -χωρίς να υποτιμούμε άλλες εξεγέρσεις και κοινωνικές επαναστάσεις - τη μεγάλη ανεπανάληπτη επανάσταση, όχι μόνο γιατί εγκαινίασε το πρώτο σοσιαλιστικό κράτος, όχι μόνο γιατί δημιούργησε μια άλλη κατάσταση σε όλο τον κόσμο αλλά και γιατί προσφέρεται και από την πλευρά της μελέτης της πείρας, της στρατηγικής και της τακτικής της επανάστασης.

Αναμφισβήτητα, η νέα γενιά πρέπει να γράψει τη δική της ιστορία και τη δική της συμβολή στην πραγματοποίηση της επανάστασης. Οποια μορφή κι αν πάρει η σοσιαλιστική επανάσταση, στη μια ή την άλλη χώρα, πρέπει να ξέρουμε ότι επανάσταση δίχως επίλυση του ζητήματος της εξουσίας δε γίνεται. Επανάσταση δίχως να τσακιστεί το αστικό κράτος δεν υπάρχει. Επανάσταση χωρίς να προκύψει από αυτήν η εργατική εξουσία δεν μπορεί να υπάρξει.

Από κει και πέρα ανοίγει ο δρόμος της επιστημονικής οικοδόμησης του σοσιαλισμού. Μπορεί να υπάρχουν ιδιομορφίες από χώρα σε χώρα, ακόμα κι η μορφή της εργατικής εξουσίας μπορεί να έχει παραλλαγές, αλλά η ουσία της δεν αλλάζει. Η επανάσταση για να είναι επανάσταση πρέπει να έχει ως γέννημά της την εργατική εξουσία.

Αποδείχτηκε και από την Οχτωβριανή Επανάσταση ότι ο καπιταλισμός δε φοβάται την αλλαγή της μορφής του πολιτικού συστήματος. Η αλλαγή στη μορφή του καπιταλιστικού συστήματος δεν είναι αυτή που φοβάται ο καπιταλισμός. Φοβάται την αλλαγή εξουσίας.

Αυτά για όλους αυτούς που λένε ότι αν, π.χ., έχουμε μια "αριστερά", "κεντροαριστερά", ή μια "δημοκρατική" κυβέρνηση στα πλαίσια του καπιταλισμού είναι δυνατόν να επέλθουν ριζικές αλλαγές. Το καπιταλιστικό σύστημα προκειμένου να χάσει εντελώς την εξουσία θα στηρίξει και μικροαστούς και αριστερούς και ψευτοεπαναστάτες και ρομαντικούς επαναστάτες, θα τα στηρίξει όλα αρκεί να αποφύγει την εξουσία της εργατικής τάξης, που πρέπει να την ασκήσει βέβαια με τους συμμάχους της, ανάλογα την κοινωνικοταξική διάρθρωση της σοσιαλιστικής κοινωνίας».