Κυριακή 23 Οχτώβρη 2005
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 11
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΙΣΤΟΡΙΑ
ΟΚΤΩΒΡΗΣ 1947
Ο «Ριζοσπάστης» εκτός νόμου

Ο Κώστας Βιδάλης, πολιτικός συντάκτης του «Ρ» εκείνης της εποχής
Ο Κώστας Βιδάλης, πολιτικός συντάκτης του «Ρ» εκείνης της εποχής
Ηταν Σάββατο 18 Οκτώβρη του 1947. Οσοι πρόλαβαν να πάρουν εκείνη τη μέρα το φύλλο του «Ριζοσπάστη» είχαν καταφέρει να αποκτήσουν ένα από τα συγκλονιστικότερα ιστορικά ντοκουμέντα της σύγχρονης ελληνικής ιστορίας, στις σελίδες του οποίου απεικονιζόταν πλήρως η τραγωδία του εργαζόμενου ελληνικού λαού. Ο πρωτοσέλιδος κεντρικός τίτλος της εφημερίδας ήταν συγκλονιστικός και ταυτόχρονα αποκαλυπτικός, διεισδυτικός και μαχητικός, κάτι περισσότερο από ηρωικός γι' αυτούς που είχαν την ευθύνη της έκδοσης, αλλά και για κείνους που ο «Ριζοσπάστης» αντιπροσώπευε. Ενας τίτλος που έδινε σε όλη του την έκταση το πολιτικό και ιστορικό στίγμα εκείνων των ημερών: «ΟΙ ΑΜΕΡΙΚΑΝΟΙ ΔΙΕΤΑΞΑΝ ΧΘΕΣ ΟΜΑΔΙΚΑ ΕΓΚΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΑΥΣΗ ΤΟΥ ΤΥΠΟΥ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΗΣ ΑΡΙΣΤΕΡΑΣ», έγραφε ο τίτλος, ενώ οι πλάγιοι τίτλοι συμπλήρωναν: «Ο ''ΕΘΝΙΚΟΣ ΣΥΝΑΓΕΡΜΟΣ'' ΑΡΧΙΣΕ ΜΕ 11 ΕΚΤΕΛΕΣΕΙΣ ΣΤΗ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ - Ο ΣΟΦΟΥΛΙΚΟΣ ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΑΠΕΒΑΛΕ ΤΟ ΠΡΟΣΩΠΕΙΟ - Ο ''ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ'' ΑΚΛΟΝΗΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΘΝΙΚΗ ΕΠΑΛΞΗ».

Εξίσου αποκαλυπτικό και συγκλονιστικό ήταν το σχετικό ρεπορτάζ στο οποίο, ανάμεσα σε άλλα, διαβάζουμε:

«Με κινηματογραφική ταχύτητα η κυβέρνηση κατά τη χτεσινή μέρα αποφάσισε να ολοκληρώσει τα μέτρα εναντίον του Τύπου της Αριστεράς. Κατήρτισε ψήφισμα, το ''πέρασε'' από το υπουργικό συμβούλιο και την επιτροπή εξουσιοδοτήσεως, πήρε ''τηλεφωνικώς'' την υπογραφή του Παύλου και το δημοσίευσε αυθημερόν στην ''Εφημερίδα της Κυβερνήσεως''... Η σχετική απόφαση ελήφθη κατά τη σύσκεψη του κ. Σοφούλη με τους κ.κ. Κήλυ, επιτετραμμένο της Αμερικής, Νόρτον πρεσβευτή της Αγγλίας και Γκρίσγουολντ, που έγινε προχθές στο γραφείο του πρωθυπουργού. Στην ίδια σύσκεψη αποφασίσθηκε και η εκτέλεση όλων των καταδικασμένων σε θάνατο ελλήνων πατριωτών. Αναφέρεται μάλιστα ότι οι αμερικανοί υπέδειξαν την "εντυπωσιακή" εκτέλεση ομαδικά όλων των αποφάσεων που είχαν ανασταλεί κατά το διάστημα του "κατευνασμού". Αλλά ο κ. Νόρτον επισήμανε το δυσάρεστο αντίκτυπο που θα είχε το αποτρόπαιο αυτό έγκλημα στη διεθνή κοινή γνώμη και τελικά κατέληξαν στην απόφαση οι εκτελέσεις να γίνουν τμηματικά.

Ο Θ. Σοφούλης
Ο Θ. Σοφούλης
Οσον αφορά τον Τύπο οι κ.κ. Κήλυ και Γκρίσγουολντ ετόνισαν ότι είναι αδύνατο να πραγματοποιηθεί η ...ανασυγκρότηση της χώρας και η συντριβή των ανταρτών, εφόσον συνεχίζεται η έκδοση και κυκλοφορία των Αριστερών εφημερίδων. Συνέστησαν δε όπως σε πρώτη ευκαιρία ψηφιστούν μέτρα που να καθιστούν ουσιαστικά τη νόμιμη έκδοση αυτών. Η κυβέρνηση αποδέχτηκε τις υποδείξεις...».

Το πολιτικό στίγμα των γεγονότων το έδινε το πρωτοσέλιδο κεντρικό σχόλιο της εφημερίδας, όπου αναφερόταν:

«Από χθες η κυβέρνηση Σοφούλη απέρριψε εντελώς το προσωπείο της κατευναστικής υποκρισίας και απεκάλυψε γυμνά τα πραγματικά της σχέδια. Σχέδια υπαγορευμένα ως την τελευταία λεπτομέρεια από τους Αμερικανούς. Σχέδια που συγκλίνουν στην αποκορύφωση της πολιτικής του εγκλήματος, του αίματος, του ωμού φασισμού. Εντελώς ξαφνικά ανακοινώθηκαν χτες δύο κυβερνητικές αποφάσεις που αποτελούν έναρξη της έμπρακτης εφαρμογής του "εθνικού συναγερμού". Η πρώτη αφορά τη "νόμιμη" δολοφονία στη Θεσσαλονίκη και στο Κιλκίς ένδεκα λαϊκών αγωνιστών καταδικασμένων σε θάνατο από τα έκτακτα στρατοδικεία που αποτελεί απαρχή νέας αιματηρής δραστηριότητας των εκτελεστικών αποσπασμάτων. Η δεύτερη στρέφεται εναντίον του Τύπου της Αριστεράς με τη μορφή ψηφίσματος περί τύπου που σημαίνει ουσιαστικά κλείσιμο των μη υποταγμένων στην αμερικανοκρατία εφημερίδων του λαού και ειδικώτερα του "Ριζοσπάστη", του "Ρίζου της Δευτέρας", της "Ελεύθερης Ελλάδας", της "Κομμουνιστικής Επιθεώρησης". Τα δύο αυτά μέτρα μαζί με την επέκταση της λειτουργίας των εκτάκτων στρατοδικείων στην πρωτεύουσα, συνθέτουν το τρίπτυχο με το οποίο εγκαινιάζει τον αντεθνικό και ανθελληνικό "εθνικό συναγερμό" της η ξενοκίνητη κυβέρνηση των προδοτών και των απατεώνων. Ελπίζει μήπως με το σπάσιμο της αθηναϊκής βιτρίνας να αλλάξει την αμείλικτη πορεία των γεγονότων; Να επιβραδύνει το μοιραίο τέλος της; Ή είναι η τελευταία πράξη απελπισίας; Οπωσδήποτε οι σπασμωδικές εκδηλώσεις των δούλων, οσεσδήποτε θυσίες κι αν συνεπάγονται δεν πτοούν τον ελληνικό λαό. Οι φύλακες γρηγορούν και "Ριζοσπάστης" που στάθηκε ακλόνητος στις επάλξεις του όταν αντιμετώπιζε τη φωτιά και το σίδερο της χιτλερικής και της αγγλικής κατοχής δε θα υποστείλει ποτέ την τιμημένη σημαία του. Γιατί, η σημαία του "Ριζοσπάστη" είναι σημαία του ΚΚΕ και του ΕΑΜ. Σημαία της Δημοκρατίας, της ελευθερίας, της Εθνικής ανεξαρτησίας. Δηλαδή σημαία της Ελλάδας»1.

Ο Γκρίσγουολντ (πρώτος από αριστερά) με τους Γκρέιντι και Βαν Φλιτ
Ο Γκρίσγουολντ (πρώτος από αριστερά) με τους Γκρέιντι και Βαν Φλιτ
Λίγες ώρες αργότερα, ο "Ριζοσπάστης" περνούσε και τυπικά στο καθεστώς της απαγόρευσης με όλα τα συνεπαγόμενα. Ας δούμε όμως πώς φτάσαμε ως αυτό το σημείο.

Μια προ-ειλημμένη απόφαση

Η απόφαση για την απαγόρευση της κυκλοφορίας του «Ριζοσπάστη» δουλευόταν για πολύν καιρό στα επιτελεία των Αγγλοαμερικανών και της ντόπιας ολιγαρχίας, γεγονός που αποδεικνύεται περίτρανα αν κοιτάξει κανείς τις συνθήκες, από την απελευθέρωση και μετά, ιδιαίτερα δε στη μεταβαρκιζιανή περίοδο, μέσα στις οποίες κυκλοφορούσε η εφημερίδα. Για το θέμα αυτό, ο τότε διευθυντής της εφημερίδας Κ. Καραγιώργης γράφει στο τελευταίο νόμιμο τεύχος της «Κομμουνιστικής Επιθεώρησης»2:

«Ποτέ έπειτα από την "απελευθέρωση" ο "Ριζοσπάστης" δεν μπόρεσε να κυκλοφορήσει στα χωριά και σχεδόν σε όλες τις κωμοπόλεις. Κατόπιν τον απέκλεισαν λίγο - λίγο από πολλές πόλεις και αργότερα από ολόκληρες περιοχές, πρώτα στη Θεσσαλία κι έπειτα στη Μακεδονία - Θράκη, την Πελοπόννησο. Δεν έμεινε παρά η "βιτρίνα" της πρωτεύουσας όπου ωστόσο σκοτώθηκε άνθρωπος από Χίτικη περίπολο μόνο γιατί βρέθηκε ο "Ριζοσπάστης" στην τσέπη του. Και στο τέλος, το γνωστό ψήφισμα του Σοφούλη τον έκλεισε μαζί με την "Ελεύθερη Ελλάδα", για τέταρτη φορά στην ιστορία του.

Το τελευταίο νόμιμο φύλλο του «Ρ», στις 18/10/1947
Το τελευταίο νόμιμο φύλλο του «Ρ», στις 18/10/1947
Αλλά και οι άλλες διώξεις που είχε υποστεί πριν τον κλείσουν δεν ήταν μικρές. Τουλάχιστον τριακόσιες δίκες αντιμετώπισαν οι υπεύθυνοί του. Ο πρώτος απ' αυτούς έχει δικαστεί ερήμην σε 56 μήνες φυλακή και πολλά εκατομμύρια δραχμές πρόστιμο, χώρια οι πάρα πολλοί μήνες φυλακή που έχουν εξαγορασθεί. Ο δεύτερος βρίσκεται στις φυλακές με άλλη τόση περίπου φυλάκιση και είχαν οι μοναρχοφασίστες τη μικρότητα να του "καταργήσουν" το παράσημο που είχε πάρει στην πρώτη γραμμή του πυρός στο αλβανικό μέτωπο. Ο τρίτος υπεύθυνος βρίσκεται πάλι στη φυλακή, ενώ ο τέταρτος, ο ήρωας Μανώλης Γλέζος, είναι δικασμένος ερήμην σε ενάμιση χρόνο για εξύβριση του προτέκτορα Γκρίσγουολντ. Το κύμα της "συνωμοσίας" του Ζέρβα στοίχισε στο "Ριζοσπάστη" τον πρώτο και κατόπιν τον δεύτερο αρχισυντάκτη του, τον αρχισυντάκτη του "Ρίζου της Δευτέρας" και περίπου 20 από τους πιο πεπειραμένους συντάκτες και μέλη του προσωπικού του. Την περασμένη χρονιά στον κάμπο της Θεσσαλίας, είχε χαθεί με μαρτυρικό θάνατο από το μαχαίρι του Αγγλου Τζορτζ Μίλερ, της συμμορίας του Σούρλα, ο πολιτικός του συντάκτης Κώστας Βιδάλης, συνεχίζοντας μέσα στις συνθήκες της αγγλοσαξονικής κατοχής τον κατάλογο των ηρώων του "Ριζοσπάστη", του Βαρουκάκη, του Κορνάρου, του Χατζήμαλη, του Σουργιαδάκη.

Αλλά και πολλές άλλες δυσκολίες έβαλε στο "Ριζοσπάστη" η αγγλοσαξονική ελευθεροτυπία. Τον εμπόδισαν στις διαφημίσεις του. Αρνήθηκαν διαβατήριο για το εξωτερικό σε πολλούς συντάκτες του. Του απαγόρευσαν τις μετακινήσεις των απεσταλμένων του στην επαρχία. Του είχαν σπάσει τα γραφεία του στα 1945. Επί Ζέρβα του έσπασαν βανδαλικά τη φωτεινή του ταμπέλα και επί Σοφούλη κλείνοντάς τον του κατέσχεσαν τα έπιπλα, τα λεπτά από το ταμείο του και έσπασαν βανδαλικά με τσεκούρια την ταμπέλα του, κάτω από χειροκροτήματα και ουρλιαχτά μιας χούφτας συγκεντρωμένων φασιστών, ενώ το πλήθος του κόσμου που είχε μαζευτεί παρακολουθούσε με σιωπηλή αγανάκτηση το φασιστικό όργιο.

Δημοσιογράφοι στην Ελεύθερη Ελλάδα. Από αριστερά, Ν. Καρβούνης, Β. Γεωργίου, Κ. Βιδάλης, Σ. Γρηγοριάδης, Δ. Χατζής. Ορθιος ο Θ. Χατζής
Δημοσιογράφοι στην Ελεύθερη Ελλάδα. Από αριστερά, Ν. Καρβούνης, Β. Γεωργίου, Κ. Βιδάλης, Σ. Γρηγοριάδης, Δ. Χατζής. Ορθιος ο Θ. Χατζής
Οσο υπήρχε η μεγάλη δυσκολία του χαρτιού οι κρατικές αρχές έκαναν ό,τι μπορούσαν για να πνίξουν τα δικαιώματα του "Ριζοσπάστη", ενώ έδιναν άφθονο χαρτί για εξασέλιδα και οκτασέλιδα στα δικά τους όργανα ακόμη και σε λαθρόβια.

Οι εξαιρετικές αυτές δυσκολίες διπλασίασαν την αυτοθυσία, την ενεργητικότητα και την αφοσίωση στη δουλειά των συντρόφων του "Ριζοσπάστη". Ηρθαν περιστάσεις (με τις συλλήψεις του Ζέρβα) που χρειάστηκε να δεκαπλασιάσουν την προσπάθειά τους για να αναπληρώσουν τους συντρόφους που πιάστηκαν και να κρατήσουν το φύλλο στο ίδιο, αν όχι ανώτερο, μαχητικό και ποιοτικό επίπεδο...».

Για την οριστική παύση της εφημερίδας στις 18 Οκτώβρη του 1947 η κυβέρνηση του Κεντρώου Σοφούλη φρόντισε να δημιουργήσει μια τυπική νομιμότητα, δηλαδή το φύλλο συκής που της χρειαζόταν για να ...κρύψει τον αντιδραστικό της χαρακτήρα. Ετσι, μία ημέρα πριν, στις 17 Οκτώβρη του 1947 έδωσε στη δημοσιότητα το ΛΑ' ψήφισμα, με το οποίο πρόσθετε στο περιβόητο Γ' ψήφισμα του 1946 μια σειρά άρθρων, τα οποία αφορούσαν «ως προς τα διά του Τύπου πραττόμενα αδικήματα». Ελεγε το νέο εμφυλιοπολεμικό νομοθέτημα της κεντροδεξιάς κυβέρνησης υπό τον Σοφούλη:

«Εις το ψήφισμα Γ' της 18/25 Ιουνίου 1946 περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων την δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν προστίθενται άρθρα 22 μέχρι 27 έχοντα ούτω:

Αρθρον 22.- Διαρκούσης της ανταρσίας και εις α τμήματα της Επικρατείας ευρίσκεται εν ισχύι το παρόν ψήφισμα, δύναται διά Βουλεύματος του Συμβουλίου των Εφετών, να διατάσσεται η οριστική παύσις των εφημερίδων ή περιοδικών άτινα διά των δημοσιευμάτων αυτών αποδεικνύουν ότι υπηρετούντα εν γνώσει και εκ προθέσεως τους εγείροντας τα όπλα κατά της Πατρίδος και επιβουλευομένους την ακεραιότητα και ησυχίαν της χώρας, αρνούνται συστηματικώς να τηρούν τους νόμους του Κράτους ή υπηρετούν καθ' οιονδήποτε τρόπον την ανταρσίαν...». Το ΛΑ' ψήφισμα προέβλεπε - μεταξύ άλλων - και τη δήμευση της περιουσίας των εφημερίδων ή περιοδικών των οποίων διατάσσετο η οριστική παύση της κυκλοφορίας3. Ηταν φανερό πως το μέτρο στόχευε ευθέως τον ΕΑΜικό και κομμουνιστικό Τύπο της χώρας, πράγμα που κατάλαβαν αμέσως τα αστυνομικά όργανα, τα οποία με πρωτοφανή ζήλο προχώρησαν στην κατάσχεση του φύλλου του «Ριζοσπάστη» αυτής της μέρας (17/10/1947), προτάσσοντας ως δικαιολογία ότι στις σελίδες του δημοσιεύονταν ειδήσεις για τον Δημοκρατικό Στρατό και μια δήλωση του αρχηγού του Μ. Βαφειάδη.

Αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού την άνοιξη του 1947. Ανάμεσά τους και ο Χ. Φλωράκης
Αντάρτες του Δημοκρατικού Στρατού την άνοιξη του 1947. Ανάμεσά τους και ο Χ. Φλωράκης
Το πρωί εκείνης της ημέρας, σχεδόν χαράματα, έξω από τις φυλακές του Γεντί - Κουλέ εκτελέστηκαν 10 δημοκρατικοί πολίτες, από τους 52, που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο το Σεπτέμβρη του ιδίου έτους, από το έκτακτο Στρατοδικείο Θεσσαλονίκης. Επίσης άλλος ένας αγωνιστής στο Κιλκίς υποχρεώθηκε να συναντήσει το θάνατο κάτω από τα πυρά του εκτελεστικού αποσπάσματος. Συνολικός ημερήσιος απολογισμός 11 εκτελεσμένοι.

Χωρίς αμφιβολία το καθεστώς σκλήρυνε αποφασιστικά τη στάση του απέναντι στον αγωνιζόμενο λαό. Και τούτο διότι επιδίωκε να εμποδίσει με κάθε τρόπο την ενίσχυση των τάξεων του Δημοκρατικού Στρατού, να καταπνίξει κάθε επαναστατική διάθεση, να πετύχει την υποταγή των εργαζομένων με κάθε μέσο.

Δεν ενοχλούσαν τα επαναστατικά λόγια, αλλά οι επαναστατικές πράξεις

Την επομένη της νομοθετικής συμπλήρωσης του Γ' ψηφίσματος, η εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, φιλοξενούσε το θέμα στην πρώτη της σελίδα υπό τον τίτλο «Εκτακτα μέτρα περί Τύπου κατά των υπηρετούντων εν γνώσει και εκ προθέσεως την ανταρσίαν - Παύσις εφημερίδων ή περιοδικών». Στο σχετικό ρεπορτάζ διαβάζουμε: «Εις το πρωινόν κομμουνιστικόν όργανον εδημοσιεύθη χθες το κείμενον ραδιοφωνικής προκηρύξεως του αρχηγού των συμμοριτών Μάρκου. Εις την προκήρυξιν αυτήν ο κ. Πρόεδρος της Κυβερνήσεως χαρακτηρίζεται ως "ψευτοδημοκράτης" και όργανον των Αγγλοαμερικανών και καταγγέλλεται ότι επεκτείνει τα στρατοδικεία και προσπαθεί "να μεταβάλλη τους δημοκρατικούς φαντάρους σε γενίτσαρους του ελληνικού λαού". Επειδή δε, προστίθεται "όλες οι προσπάθειες του δημοκρατικού στρατού για το σταμάτημα του εμφυλίου πολέμου και την ομαλή δημοκρατική εξέλιξη του τόπου" απέβησαν μάταιες διατυπούται η ακόλουθος έκκλησις: "Ελληνες πατριώτες αν δε θέλετε να σας κλείσει στα στρατόπεδα ο Σοφούλης, αν δε θέλετε να δείτε την Ελλάδα αλυσοδεμένη στους ξένους ιμπεριαλισμούς, πάρτε το όπλο. Ανεβείτε στο βουνό". Αι αρμόδιαι δικαστικαί αρχαί, κρίνασαι ότι το δημοσίευμα τούτο εμπίπτει εις τας διατάξεις του επεκταθέντος και εις την περιφέρειαν της τέως Διοικήσεως Πρωτευούσης ψηφίσματος περί μέτρων τάξεως, διέταξαν την κατάσχεσιν του χθεσινού φύλλου της δημοσιευσάσης την προκήρυξιν κομμουνιστικής εφημερίδος, αστυνομικά δε όργανα προέβησαν εις την κατασχεσίν του. Παραλλήλως ο υπουργός Δικαιοσύνης κ. Λαδάς επισκεφθείς τον κ. Πρωθυπουργόν και τον κ. Υπουργόν των Εσωτερικών κατέστησεν αυτούς ενήμερους ότι, κατόπιν δημοσιεύσεως της καθαρώς επαναστατικής προκηρύξεως του αρχηγού των συμμοριτών, προβαίνει εις τον καταρτισμόν σχεδίου ψηφίσματος προς συμπλήρωσιν του ισχύοντος διά να προλάβη και άλλας παρομοίας εκδηλώσεις των κομμουνιστών. Παρεκάλεσε δε, εάν ήτο δυνατόν να κατατεθή και να ψηφιστεί τούτο κατά την χθεσινήν συνεδρίασιν της επιτροπής νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως. Οι κ.κ. Σοφούλης και Μαυρομιχάλης κρίναντες ότι επιβάλλετο πράγματι η συμπλήρωσις του ισχύοντος ψηφίσματος περί μέτρων τάξεως, διά να τεθή τέρμα εις τας παρεκτροπάς του κομμουνιστικού Τύπου, υιοθέτησαν την γνώμην του κ. υπουργού της Δικαιοσύνης, ο οποίος προ της ημερησίας διατάξεως της χθεσινής συνεδριάσεως της επιτροπής νομοθετικής εξουσιοδοτήσεως κατέθεσε σχέδιον ψηφίσματος "περί συμπληρώσεως του περί εκτάκτων μέτρων αφορώντων τη δημοσίαν τάξιν και ασφάλειαν ψηφίσματος Γ' του 1946, ως προς διά του Τύπου πραττόμενα αδικήματα"»4.

Ανώτερος Αγγλος αξιωματικός ανάμεσα στον Σούρλα και τη συμμορία του
Ανώτερος Αγγλος αξιωματικός ανάμεσα στον Σούρλα και τη συμμορία του
Ασφαλώς τα πράγματα δεν κινούνταν σε τόσο αφελή και ανιδιοτελή βάση, όπως τα παρουσιάζει η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ στο ρεπορτάζ της. Η δημοσίευση στο «Ριζοσπάστη» της προκήρυξης του αρχηγού του ΔΣΕ, στα βασικά της σημεία, την ίδια ή τις επόμενες ημέρες, αναδημοσιεύτηκε και στον αστικό Τύπο. Συνεπώς τα μέτρα ενάντια στον ΕΑΜικό Τύπο, δεν ήταν απόρροια της δημοσίευσης, αλλά μαγειρεύονταν πολύ καιρό πριν και είχε έρθει η ώρα να ληφθούν, δεδομένου ότι, η ελληνική αστική τάξη, οι Αγγλοαμερικανοί και η κεντροδεξιά κυβέρνηση Σοφούλη, είχαν αποφασίσει την ολοκληρωτική σύγκρουση με το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα. Αλλωστε η ίδια εφημερίδα, στο ίδιο φύλλο, σε πρωτοσέλιδο σχόλιό της γράφει: «Τα συμπληρωματικά περί Τύπου μέτρα τα οποία εκρίθη απαραίτητον να ληφθούν, κατ' επέκτασιν του ψηφίσματος περί μέτρων τάξεως οφείλονται εις μίαν πλήρην παρεξήγησιν περί των ορίων της ελευθεροτυπίας εκ μέρους του κομμουνιστικού Τύπου ο οποίος ήδη από μακρού και κατ' εξακολούθησιν μετεβλήθη εις έντυπον προκήρυξιν της ανταρσίας των βουνών».

Συνεπώς τα μέτρα είχαν προπαρασκευαστεί από πολύ καιρό πριν, κάτι το οποίο με σαφή τρόπο καταδεικνύει η εφημερίδα το ΒΗΜΑ εκείνων των ημερών, όταν γράφει: «Η εντεινόμενη προκλητικότης των εφημερίδων της Ακρας Αριστεράς και η δημοσίευσις παρ' αυτών ειδήσεων, άρθρων και σχολίων υπηρετούντων και ενισχυόντων την ένοπλον κατά του κράτους ανταρσίαν ήγαγεν την κυβέρνησιν εις την απόφασιν, όπως λάβη αυστηρά μέτρα εναντίον αυτών»5.

Δολοφονία αγωνιστή από τους φασίστες. Το κεφάλι του εκτέθηκε στο χωριό Κολλίνες της Τρίπολης...
Δολοφονία αγωνιστή από τους φασίστες. Το κεφάλι του εκτέθηκε στο χωριό Κολλίνες της Τρίπολης...
Η επιλογή της σύγκρουσης με το λαϊκοδημοκρατικό κίνημα δεν κρυβόταν από τους εκπροσώπους του κατεστημένου. Ο υπουργός Δικαιοσύνης Χρ. Λαδάς, για παράδειγμα, δικαιολογούσε ως εξής τα κατασταλτικά μέτρα κατά του ΕΑΜικού Τύπου: «Ο κατευνασμός πρέπει να συνοδεύεται και υπό αναλόγων μέτρων. Διότι αν δε λαμβάνονται τα μέτρα ταύτα, οι ευεργετούμενοι από τον κατευνασμόν ενθαρρύνονται και συνεχίζουν μετά μεγαλυτέρας εντάσεως το έργον των». Συνεπώς, κατευνασμός για την κυβέρνηση Σοφούλη σήμαινε πλήρη καταστολή και υποταγή της αντίπαλης πλευράς. Μάλιστα για να γίνει αντιληπτό τι ήταν αυτό που έπρεπε να κατασταλεί ο Χρ. Λαδάς ξεκαθάριζε στη Βουλή, εισηγούμενος το νομοθέτημά του: «Θα κλείσουν όλα τα έντυπα, τα οποία υποστηρίζουν την ανταρσίαν και όχι εκείνα τα οποία δημοσιεύουν θεωρίαν»6. Στην πραγματικότητα ενοχλούσε και παραενοχλούσε η επαναστατική θεωρία εφόσον όμως ήταν άμεσα συνδεδεμένη με επαναστατική πράξη. Γι' αυτό και τη θέση αυτή του Λαδά η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ την εκλαΐκευε ως εξής7: «Η κυβέρνησις δε σκέπτεται να εμποδίση την εκδήλωσιν των οιωνδήποτε πολιτικών γνωμών ακόμη και των καθαρώς αντικαθεστωτικών. Εφ' όσων αι γνώμαι αυταί δε γίνονται συνθήματα και πράξεις επαναστατικαί».

Η παύση του «Ρ», της ΚΟΜΕΠ και της «Ελεύθερης Ελλάδας»

Από τη στιγμή που συμπληρώθηκε το Γ' Ψήφισμα με τα μέτρα κατά του Τύπου, η απαγόρευση της κυκλοφορίας του «Ριζοσπάστη» και άλλων κομματικών και ΕΑΜικών εντύπων ήταν ζήτημα ωρών. Στα σχετικά ρεπορτάζ του αστικού Τύπου της 19/10/1947 αναφέρεται: «Κατόπιν της δημοσιεύσεως του ψηφίσματος της επιτροπής εξουσιοδοτήσεως περί συμπληρώσεως του ψηφίσματος Γ' Ψηφίσματος "περί μέτρων τάξεως", ο διευθυντής της Ασφαλείας κ. Τσαούσης συνεκέντρωσε τα τελευταία φύλλα των εφημερίδων "Ριζοσπάστης", "Ελεύθερη Ελλάδα" και "Ρίζος της Δευτέρας" και ενήργησε σχετικήν προανάκρισιν επί της αρθρογραφίας των. Εξητάσθησαν διάφορα πρόσωπα μεταξύ των οποίων οι κ.κ. Ροντήρης, πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών και Καρζής βουλευτής και πρόεδρος του Ιατρικού Συλλόγου Αθηνών οίτινες κατέθεσαν διάφορα επιβαρυντικά στοιχεία εν σχέσει με τους επιδιωκόμενους διά των δημοσιευμάτων των ως άνω εφημερίδων σκοπούς. Τας σχηματισθείσας ούτω δικογραφίας ο κ. Τσαούσης μεταβάς χθες την 1ην απογευματινήν εις την Εισαγγελίαν Εφετών, έθεσεν υπ' όψιν του εισαγγελέως κ. Κομνηνού, όστις και υπέβαλλε προτάσεις εις το αρμόδιον Συμβούλιον διά την οριστικήν παύσιν των προπαναφερθεισών εφημερίδων. Το Συμβούλιον Εφετών συνήλθεν αμέσως εις συνεδρίασιν, ολίγον δεν προ της 6ης απογευματινής εξέδωκε τρία βουλεύματα διά των οποίων διατάσσεται η παύσις των εφημερίδων "Ριζοσπάστης", "Ελεύθερη Ελλάδα", ουχί δε και του "Ρίζου της Δευτέρας"»8.

Ο «Ριζοσπάστης» τέθηκε εκτός νόμου στις 18 Οκτώβρη του 1947, όπως αναφέραμε στην αρχή, με το υπ' αριθμόν 3219 βούλευμα «του Συμβουλίου των εν Αθήναις Εφετών». Πρόεδρος του Συμβουλίου ήταν ο δικαστής Π. Τζανετάκης και μέλη οι εφέτες Μαρίνος Παντελής και Κ. Γκολφινόπουλος. Το συμβούλιο συνεδρίασε στην προαναφερόμενη ημερομηνία παρουσία του εισαγγελέα Εμμ. Κομνηνού και του δικαστικού γραμματέα Αθ. Χρυσάφη, όπου, ο εν λόγω εισαγγελέας υπέβαλε την υπ' αριθμόν 3247/1947 έγγραφη πρότασή του με την οποία εισηγήθηκε να τεθή εκτός νόμου ο «Ριζοσπάστης». Το Συμβούλιο των Εφετών αφού άκουσε την πρόταση του εισαγγελέα - κι εφόσον αυτός ολοκλήρωσε την αγόρευσή του και αποχώρησε - κατέληξε στην απόφαση να διατάξει «την παύσιν της ενταύθα εκδιδομένης εφημερίδος "Ριζοσπάστης" ως και την κατάσχεσιν και δήμευσιν των επίπλων, των γραφείων αυτής, του χάρτου και παντός άλλου αντικειμένου χρησιμοποιουμένου διά την έκδοσιν της, οιοσδήποτε και αν είναι ο κύριος ή ο έχων δικαιώματα»9.

Να σημειωθεί ότι με το υπ' αριθμόν 3220 βούλευμα του Συμβουλίου των Εφετών, την ίδια μέρα που διατάχθηκε η παύση του «Ριζοσπάστη», διατάχθηκε και η παύση της εφημερίδας του ΕΑΜ «Ελεύθερη Ελλάδα».

Την εκτέλεση της δικαστικής απόφασης για το κλείσιμο του «Ριζοσπάστη» ανέλαβε αυθημερόν η Αστυνομία του καθεστώτος η οποία επέδειξε εξαίρετο ζήλο. Διαβάζουμε στην «Κομμουνιστική Επιθεώρηση»10: «Η Ασφάλεια με ισχυρές δυνάμεις κατέλαβε τα γραφεία των εφημερίδων ''Ριζοσπάστης'' και ''Ελεύθερη Ελλάδα'' και αφού κοινοποίησε απόφαση του Συμβουλίου Εφετών περί οριστικής παύσης, έκαμε καταγραφή και κατάσχεση της περιουσίας των δύο εφημερίδων και των γραφείων τους». Πιο αποκαλυπτικός όμως είναι ο «Ρίζος της Δευτέρας» όπου, μεταξύ άλλων, γράφει στην πρώτη του σελίδα11: «Τα όργανα της ασφάλειας συνέλαβαν επίσης από τους συντάκτες που βρίσκονταν εκείνη την ώρα στα γραφεία του ''Ριζοσπάστη'', τους δημοσιογράφους Θανάση Τσουπαρόπουλο και Χρήστο Ανταχόπουλο. Ο Εισαγγελέας κατέγραψε όλα τα έπιπλα και εσφράγισε τα γραφεία. Ομάδα αστυνομικών εξ άλλου έσπασε με κασμάδες τις ταμπέλες του ''Ριζοσπάστη'', ενώ πλήθος κόσμου είχε συγκεντρωθεί από κάτω και παρακολουθούσε. Εγινε ταυτόχρονα έρευνα και έλεγχος ταυτοτήτων στους συντάκτες και στους πολίτες που βρίσκονταν εκείνη την ώρα στα γραφεία. Η ενέργεια αυτή της κυβέρνησης κορυφώνει τα μέτρα κατά του λαού των Αθηνών. Ο,τι δεν ετόλμησε να κάμει ο Τσαλδάρης και ο Ζέρβας επί τόσον καιρό, το πραγματοποιεί σήμερα ο κ. Σοφούλης, εφαρμόζοντας την πολιτική του ''κατευνασμού''. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι πρόκειται για πρωτοβουλία και εντολές των Αμερικανών. Ο ''Ριζοσπάστης'' και η ''Ελεύθερη Ελλάδα'' ήταν οι εφημερίδες που απεκάλυψαν την πολιτική των Αμερικανών στην Ελλάδα, την καταστροφική τους επέμβαση για το φούντωμα του εμφυλίου πολέμου, τα οικονομικά τους μέτρα που υποδουλώνουν τη χώρα και εξαθλιώνουν τον ελληνικό λαό, τις ανοικτές επεμβάσεις στην αλλαγή κυβερνήσεων που μεταβάλλουν την Ελλάδα σε προτεκτοράτο δικό τους».

Το τελευταίο «νόμιμο» φύλλο, της 18/10/1947, του «Ριζοσπάστη», ήταν το φύλλο 10.199 του τριακοστού πρώτου χρόνου κυκλοφορίας του.

Η απαγόρευση του ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗ και της ΕΛΕΥΘΕΡΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ, όπως ήταν αναμενόμενο συνάντησε την ανοικτή επιδοκιμασία των Αγγλοαμερικανών. Τρεις μέρες μετά, σε ανταπόκριση της εφημερίδας το ΒΗΜΑ από το Λονδίνο, που δημοσιεύτηκε στην πρώτη της σελίδα υπό τον τίτλο «Η ΑΓΓΛΙΑ ΕΠΙΔΟΚΙΜΑΖΕΙ ΤΑ ΜΕΤΡΑ ΚΑΤΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΚΟΜΜΟΥΝΙΣΤΩΝ - ΠΟΤΕ ΘΑ ΤΕΘΕΙ ΕΚΤΟΣ ΝΟΜΟΥ ΤΟ ΚΚΕ», αναφέρονται τα εξής αποκαλυπτικά12:

«Ο εκπρόσωπος του Φόρεϊν Οφις ερωτηθείς σχετικώς εδήλωσεν ότι οι αγγλικοί υπεύθυνοι κύκλοι επιδοκιμάζουν ανεπιφυλάκτως το κλείσιμο των κομμουνιστικών εφημερίδων Αθηνών θεωρούντες το μέτρον δικαιολογημένον δεδομένου ότι ο κομμουνιστικός Τύπος υπεκίνει τον λαόν εις ανταρσίαν.

Ο αυτός εκπρόσωπος απαντών εις παρατήρησιν ότι διά του μέτρου τούτου κλείουν οι δύο απομείνασαι εφημερίδες της αντιπολιτεύσεως, είπεν ότι υπάρχει διαφορά μεταξύ των πολιτικών διενέξεων αφ' ενός οι οποίαι διεξάγονται διά της ελευθέρας κριτικής και της πολεμικής και της υποκίνησης εις ανταρσίαν αφ' ετέρου την οποία διενήργουν αι παυθείσαι δύο εφημερίδες. Εν συνεχεία ο εκπρόσωπος του Φόρεϊν Οφις ανέγνωσε απόσπασμα εκ των προσφάτων αποφάσεων της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ εκ του οποίου καταδικάζονται οι διαταγμοί των κομμουνιστών εις το να συμμετάσχουν εις τη συνέχισιν του κοινού αγώνος ως ασυμβίβαστοι με την ιδιότητα του μέλους του ΚΚΕ. Αι δηλώσεις αύται των υπευθύνων αγγλικών κύκλων επιβεβαιώνουν εμμέσως τας τηλεγραφικάς εξ Αθηνών πληροφορίας καθ' ας το μέτρον εγκρίθη υπό των εν Αθήναις πρεσβειών της Αγγλίας και της Αμερικής των οποίων οι εκπρόσωποι φέρονται εκφράσαντες την πεποίθησιν ότι αι κομμουνιστικαί εφημερίδες είναι αμέσως και απ' ευθείας συνδεδεμέναι με την ανταρσίαν και υπηρετούν τους αντάρτας.

Ο εν Αθήναις ανταποκριτής του Ασοσιέιτεντ υπογραμμίζει ότι οι φιλελεύθεροι υπουργοί επετέλεσαν εντός 24 ωρών ό,τι αι προηγούμεναι κυβερνήσεις του Λαϊκού Κόμματος δεν είχαν αποτολμήσει να πράξουν το 16μηνον και προσθέτει ότι το μέτρον το είχεν προηγουμένως εισηγηθή ο στρατηγός Ζέρβας ως και η πλειονότης των Λαϊκών βουλευτών, αλλ' η τελική απόφασις υπ' αυτούς ανεβάλλετο συνεπεία φόβου παρεξηγήσεως εκ μέρους της παγκοσμίας κοινής γνώμης.

Η παύσις εμφανίζεται εξ Αθηνών ως προάγγελος της προσεχούς θέσεως του ΚΚΕ εκτός νόμου η οποία πιθανολογείται ότι θα θεσπισθή μετά τη λήξιν της προθεσμίας της αμνηστίας οπότε το ΚΚΕ θα κηρυχθή εχθρός του κράτους και θα αρχίση η νέα στρατιωτική επίθεση κατά των ανταρτών».

Ο «Αγώνας» και το ΛΒ' Ψήφισμα

Μια μέρα μετά το κλείσιμο του «Ριζοσπάστη» και συγκεκριμένα στις 19/10/1947, το ΚΚΕ επιχείρησε να εκδώσει νέο δημοσιογραφικό όργανο με τον τίτλο «Αγώνας». Ομως η Ασφάλεια προχώρησε αμέσως σε κατάσχεση και απαγόρευση κυκλοφορίας της εν λόγω εφημερίδας εμποδίζοντάς τη να φτάσει στα χέρια του αναγνώστη13. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, εκείνων των ημερών γράφει σχετικά14: «Οι κομμουνισταί αποπειράθεισαν να θέσουν προχθές εις κυκλοφορίαν αντί του παυθέντος ''Ριζοσπάστου'', νέον κομμουνιστικόν έντυπον υπό τον τίτλο ''Αγώνας'', όργανον του Κομμουνιστικού Κόμματος Πόλης (σ.σ. εννοεί την ΚΟ Αθήνας του ΚΚΕ) και με προμετωπίδα το γνωστόν σύνθημα της Γ΄ Διεθνούς ''Προλετάριοι όλου του κόσμου ενωθείτε''. Ο ''Αγώνας'' ο οποίος εξετυπούτο εις επίπεδον πιεστήριον, κατεσχέθη από όργανα της Γενικής Ασφαλείας. Οι εκτυπούντες αυτόν Κ. Κριεκούκιας, Η. Ηλιάκης και Δ. Βελλίδης συνελήφθησαν». Η εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ, για το ίδιο θέμα έγραφε15: «Η Κομμουνιστική Οργάνωσις Αθηνών, μετά τη διά βουλεύματος του Συμβουλίου Εφετών διαταχθείσαν παύσιν του ''Ριζοσπάστη'', απεπειράθη τας πρωινάς ώρας της Κυριακής να κυκλοφορήση εις αντικατάστασιν αυτού νέαν κομμουνιστικήν εφημερίδα με τον τίτλον ''Αγώνας''. Η εφημερίς εστοιχειοθετήθη και εξετυπώθη εις εν τυπογραφείον της Στοάς Πάππου, πριν όμως τεθή εις κυκλοφορίαν, όργανα της Γενικής Ασφαλείας προέβησαν εις την κατάσχεσιν αυτής. Η κατασχεθείσα εφημερίς ανέγραφεν ότι ήτο όργανον του ΚΚΕ και εδημοσίευεν άρθρον του Κ. Καραγιώργη και διάφορα άλλα συνθήματα κομμουνιστικά. Οι αστυνομικοί συνέλαβαν και τους εκτυπώσαντας την εφημερίδαν τυπογράφους Κ. Κριεκούλην, Κ. Ηλιάδην και Δ. Βελλίδην».

Η απαγόρευση της κυκλοφορίας του «Αγώνα» δεν καλυπτόταν από το ισχύον νομικό πλαίσιο και εκτιμήθηκε ότι αυτό ήταν ένα ζήτημα που θα μπορούσε να δημιουργήσει προβλήματα στο μέλλον. Γι' αυτό και η κυβέρνηση Σοφούλη φρόντισε να καλύψει τα νομικά κενά εκδίδοντας το ΛΒ΄ ψήφισμα που δημοσιεύτηκε στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης στις 22/10/1947. Το ψήφισμα αυτό έθετε ως προϋπόθεση για την έκδοση νέας εφημερίδας ή περιοδικού - ακόμη και με τίτλο που ήταν νόμιμος και είχε εγκριθεί - τη χορήγηση ειδικής άδειας. Την άδεια θα εξέδιδε το υφυπουργείο Τύπου και Πληροφοριών ύστερα από τη σύμφωνη γνώμη επιτροπής την οποία θα αποτελούσαν ο Γενικός Διευθυντής του υφυπουργείου, ο Εισαγγελέας Εφετών, ένας ανώτερος αξιωματικός του ΓΕΣ, ορισμένος από τον αρχηγό του ΓΕΣ, ένας από τους διευθυντές του υπουργείου Δημόσιας τάξης ορισμένος από το υπουργό και ο πρόεδρος της ΕΣΗΕΑ16. Τα σχόλια ασφαλώς περιττεύουν.

Ο «Ριζοσπάστης», όπως άλλωστε υποσχόταν στο τελευταίο «νόμιμο» φύλλο του της 18ης Οκτωβρίου του 1947, δεν υπέστειλε τη σημαία. Συνέχισε να κυκλοφορεί παράνομα σ' όλη τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου και κατά διαστήματα στη μετεμφυλιακή περίοδο. Το εγχείρημα της παράνομης έκδοσής του δεν ήταν καθόλου εύκολη υπόθεση, όχι μόνο γιατί δεν υπήρχαν τα μέσα αλλά και γιατί εκείνοι που αναλάμβαναν αυτό το καθήκον, όπως κι αυτοί που τον διακινούσαν, κινδύνευαν σε περίπτωση σύλληψης να βρεθούν αντιμέτωποι με το εκτελεστικό απόσπασμα. Ομως η σημαία του «Ριζοσπάστη» δεν ήταν μια οποιαδήποτε σημαία. Οταν έπεφτε βρίσκονταν πάντα χέρια να τη σηκώσουν ψηλά, γιατί ήταν και είναι η σημαία της δουλιάς, της λευτεριάς, της εθνικής ανεξαρτησίας, της κοινωνικής απελευθέρωσης. Ηταν και είναι η σημαία της Ελλάδας, δηλαδή η σημαία του εργαζόμενου ελληνικού λαού.

Πηγές:

1. «Ριζοσπάστης» 18/10/1947.

2. Κ. Καραγιώργη: «Τα δημοσιογραφικά μας στελέχη», ΚΟΜΕΠ 11/1947, σελ. 514.

3. ΦΕΚ 221/17-10-1947, τεύχος Α΄.

4. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 18/10/1947.

5. ΤΟ ΒΗΜΑ, 18/10/1947.

6. ΤΟ ΒΗΜΑ, 18/10/1947.

7. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 18/10/1947.

8. ΤΟ ΒΗΜΑ, 19/10/1947. Παρόμοιο ρεπορτάζ δημοσιεύει και η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ της ίδιας μέρας.

9. Κ. Μάγερ: «Ιστορία του Ελληνικού Τύπου 1901 - 1959», Αθήναι 1959, τόμος Β΄, σελ. 148-151.

10. «Κομμουνιστική Επιθεώρηση», τεύχος 11/1947, σελ. 528.

11. «Ο Ρίζος της Δευτέρας» 20/10/1947.

12. ΤΟ ΒΗΜΑ 21/10/1947.

13. «Κομμουνιστική Επιθεώρηση» τεύχος 11/1947, σελ. 528 και Κ. Μάγερ, στο ίδιο, σελ. 152.

14. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 21/10/1947.

15. ΤΟ ΒΗΜΑ 21/10/1947.

16. Κ. Μάγερ, στο ίδιο, σελ. 147-148.


Γιώργος ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΣ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ