Συναυλία για το λαό από μπάντα του ΕΛΑΣ (Φωτογραφία: Σπύρος Μελετζής)

Τραγούδια - σαλπιγκτές της ασίγαστης πάλης για ζωή, λευτεριά, λαϊκή δικαιοσύνη. Πλασμένα με τη μυρουδιά της μπαρούτης, τον ελεύθερο αέρα των βουνών, την ανυπότακτη φλόγα που έκαιγε στα σωθικά των δημιουργών τους και όσων τα τραγουδούσαν. Αντάρτικα τραγούδια, που ανάβλυσαν από το πυρακτωμένο καμίνι της Αντίστασης, σκορπίζοντας ολόγυρα τις «σπίθες» της ελπίδας και της θέλησης για μιαν άλλη κοινωνία, δίχως σκοτάδι κι εκμετάλλευση. Τραγούδια, που έγιναν πολεμίστρες στ' άπαρτα κάστρα του αγώνα και τα οποία, μετά την Κατοχή και τον Εμφύλιο, απαγορεύτηκαν, καθώς οι κρατούντες επιδίωκαν να τα ξεριζώσουν από τη μνήμη του ελληνικού λαού - γιατί ακριβώς εξέφραζαν διαχρονικά το αντιστασιακό πνεύμα... Μέσα από αυτά, η γενιά της Εθνικής Αντίστασης, του ΕΑΜ / ΕΛΑΣ, της ΕΠΟΝ, του ΕΛΑΝ, της Εθνικής Αλληλεγγύης όρθωνε το ανάστημά της, ...πολεμούσε και τραγουδούσε. Οπως αναφέρει η Μαρία Δημητριάδου στο βιβλίο της «Πολεμάμε και τραγουδάμε» (έκδοση ΠΕΑΕΑ), «όσο θέριευε ο αντιστασιακός αγώνας και "βρόντησε το αντάρτικο ντουφέκι στα δοξασμένα λημέρια της αθάνατης κλεφτουριάς...", γιγαντώθηκε η ανάγκη του λαού μας να εκφράσει τον πατριωτισμό του με δικούς του στίχους και μελωδίες. Γι' αυτό και πολλών τραγουδιών συνθέτες και στιχουργοί υπήρξαν οι άγνωστοι ηρωικοί αγωνιστές. Ταυτοχρόνως, πολλοί γνωστοί στιχουργοί και συνθέτες ζευγάρωσαν τις τέχνες τους, με αποτέλεσμα να ξεχυθούν σαν χείμαρρος τα αντάρτικα αντιστασιακά τραγούδια, που συντρόφευαν τους χαλκέντερους αγωνιστές στη ζωή, στις μάχες, στις μακρινές και δύσκολες πορείες τους, στο χορό και ...στο θάνατο». Ανάμεσά τους, οι Αττίκ, Κώστας Βάρναλης, Βασίλης Ν. Δόικος, Μίκης Θεοδωράκης, Γιάννος Ιωάννου, Κώστας Γ. Καλαντζής («Θεσσαλός»), Νίκος Καρβούνης, Γιώργος Κοτζιούλας, Αργύρης Κουνάδης, Ανδρόνικος Κουρούκλης, Μενέλαος Λουντέμης, Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη, Ευάγγελος Μαχαίρας, Γιάννης Μιχαλόπουλος («Ωρίων»), Ιάνης Ξενάκης, Αλέκος Ξένος, Κωστής Παλαμάς, Λευτέρης - Τριαντάφυλλος Παπάζογλου, Νίκος Παπαπερικλής, Στάθης Πρωταίος, Δημήτρης Ραβάνης - Ρεντής, Βασίλης Ρώτας, Χάρης Σακελλαρίου, Ακης Σμυρναίος («Αστραπόγιαννος»), Απόστολος Σπήλιος, Γεράσιμος Σταυρολέμης («Γρηγόρης»), Νίκος Τσάκωνας, Γιώργος Κ. Τσαπόγας, Δημήτριος Φίτσιος, Ναυσικά Φλέγγα - Παπαδάκη, Λάκης Χατζής (τα ονόματα από το βιβλίο «Πολεμάμε και τραγουδάμε»).

«Τα τραγούδια της Αντίστασης», έλεγε ο συνθέτης και πρωτοπόρος στο μεγάλο αγώνα Αλέκος Ξένος, «είτε όλοι εμείς οι επώνυμοι τα γράψαμε, είτε οι ανώνυμοι δημιουργοί, είχαμε την ίδια δεξαμενή έμπνευσης, γράψαμε για τον ίδιο σκοπό και τα τραγούδια ζωντάνευαν μόνο στο στόμα του αγωνιζόμενου λαού... Επομένως, τα τραγούδια τα έγραψε ο λαός και σ' αυτόν ανήκουν...». Ο Ζακυνθινός μουσικοσυνθέτης, μεταξύ άλλων, συνέθεσε και τον ύμνο της ΠΕΕΑ: «Απ' τη στάχτη βγαίνεις ξανά / ίδια γεννιέται πάντα νέα / με τη σημαία της ΠΕΕΑ / με τα βλαστάρια τα γενναία»... / «Αίμα και δάκρυ πέφτει στη γης / πάντα διψάνε οι τύραννοι / με το σπαθί σου δίκαια οργής / τη λευτεριά μας θα σημάνει...».

«Τα τραγούδια αυτά (...) που φλογίζονταν από την άμεση συγκίνηση, δεν αξιοποιούσαν τότε την Αντίσταση, έκαναν αντίσταση! Δεν ήταν στίχοι και μουσική, ήταν όπλο και αγωνιστική πράξη!», σημείωνε η αξέχαστη ποιήτρια Σοφία Μαυροειδή - Παπαδάκη, η οποία, ύστερα από πρόταση της Ελλης Αλεξίου, έγραψε μέσα σε μια νύχτα τον πολυτραγουδισμένο Υμνο του ΕΛΑΣ, σε μουσική του Νίκου Τσάκωνα. «Με τον ντουφέκι μου στον ώμο/ σε πόλεις, κάμπους και βουνά/, της λευτεριάς ανοίγω δρόμο/ τον στρώνω βάγια και περνά/. Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα/ το δίκιο και τη λευτεριά/, στ' ακρόβουνο και στην κοιλάδα/ πέτα, πολέμα με καρδιά. Ενα τραγούδι είν' η πνοή σου/ καθώς στη μάχη ροβολάς/, κι αντιλαλούν απ' τη φωνή σου/ πλαγιές και κάμποι: ΕΛΑΣ - ΕΛΑΣ...». Η ίδια έλεγε αργότερα: «...Σ' εκείνη την έξαψη, που μ' έκανε να συνθέσω εκείνο το τραγούδι μέσα σε μια νύχτα, έχω την εντύπωση πως πολύ είχε συντελέσει κι η γύρω πραγματικότητα. Ναι, το θυμούμαι καλά. Το σούρουπο της ίδιας μέρας περπατούσα στο περιβόλι μας, απορροφημένη στις σκέψεις μου για το θέμα του τραγουδιού, ενώ στους δρόμους αντιλαλούσαν οι πυροβολισμοί από τις συχνές συγκρούσεις, που γίνονταν τότε και στην Καλλιθέα. Κείνο τον τελευταίο χρόνο της Κατοχής, οιστρηλατημένη απ' το πλησίασμα της Λευτεριάς, κάθε γειτονιά έδινε τη μάχη της. Κάτω λοιπόν απ' αυτήν την υπόκρουση, σα να 'παιρνα κι εγώ μέρος στο χορό, φώναξα, σαν παρόρμηση, σαν κραυγή, σαν εκείνο τον "αέρα" του '40, το "Εμπρός ΕΛΑΣ για την Ελλάδα". Ετσι περπατώντας, σε μια ξέφρενη ψυχική κατάσταση, έφτιαξα τα δύο τετράστιχα της επωδού. Κι όταν ήρθε η νύχτα κι έφερε κάποια γαλήνη, πήρα χαρτί και μολύβι και γράφοντας και σβήνοντας, τέλειωσα το ποίημα, που το ήξερα πια απέξω και το 'λεγα και το ξανάλεγα σ' ένα κάποιο ρυθμό... Οταν ακούω τους νέους να τραγουδούν τον Υμνο του ΕΛΑΣ, αισθάνομαι ότι δικαιώθηκε η ζωή μου...».