Κυριακή 27 Ιούνη 2004
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 5
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
«Fat» (χοντρό), όχι «Fast» (γρήγορο) φαγητό

Η μέθοδος της αποκάλυψης στοιχείων - ενίοτε συγκλονιστικών - για τις μεθόδους κερδοφορίας του κεφαλαίου, «εκ των έσω», δηλαδή είτε με δημοσιογράφους ή κινηματογραφιστές που υποδύονται «ρόλους» για να μπουν στα «ενδότερα» των πολυεθνικών, είτε με τους ίδιους να χρησιμοποιούν τον εαυτό τους ως «πειραματόζωο», είναι γνωστή στον δυτικό κόσμο. Η περίπτωση του Αμερικανού σκηνοθέτη Μάικλ Μουρ και των ντοκιμαντέρ του για την οπλοφορία στις ΗΠΑ («Ακήρυχτος πόλεμος») και για τα ψέματα της κυβέρνησης Μπους για το Ιράκ («Φαρενάιτ 9/11») είναι το πλέον πρόσφατο παράδειγμα, αλλά όχι το μοναδικό.

Ο Μουρ δεν υποδύθηκε κάποιο ρόλο, αλλά οι ταινίες του έχουν το στοιχείο του αποκαλυπτικού «ρεπορτάζ» που καταγράφεται «εν θερμώ», με τον ίδιο τον σκηνοθέτη να εκτίθεται στη συλλογή και καταγραφή των στοιχείων. Πολύ πιο σοβαρή και επικίνδυνη είναι η παλιότερη περίπτωση του Γερμανού δημοσιογράφου, Γκίντερ Βάλραφ, ο οποίος, «πλάθοντας» μια άλλη «ταυτότητα» για τον εαυτό του, αποκάλυψε τη «λέρα» των κυρίαρχων ΜΜΕ της τότε Δ. Γερμανίας αφού έφτασε να γίνει στέλεχος μεγάλης εφημερίδας, ενώ, ως «Τούρκος εργάτης», κατέγραψε με συγκλονιστικό τρόπο την «κρεατομηχανή» του δυτικογερμανικού «οικονομικού θαύματος».

Σήμερα, στα κινηματογραφικά φεστιβάλ ανά τον κόσμο, προβάλλονται χιλιάδες ταινίες που «βαδίζουν» στον παραπάνω δρόμο ή τουλάχιστον το προσπαθούν. Ελάχιστες από αυτές «σπάνε» τον κλοιό της απομόνωσης των εταιριών διανομής και προβάλλονται σε κάποιες αίθουσες. Μερικές από αυτές δεν εμβαθύνουν πολιτικά στα συμπεράσματά τους, άλλες «παίζουν» στη λογική του «καλού» και «κακού» καπιταλισμού και άλλες είναι «γροθιές στο στομάχι» ακόμη και αν δεν ήταν αυτή η πρόθεση των δημιουργών τους. Σε κάθε περίπτωση, αυτές οι ταινίες αποτελούν αξιοποιήσιμα ντοκουμέντα για όποιον προσβλέπει στη χειραφέτηση των λαών, μέσω και της αποκάλυψης «λεπτομερειών» της σαπίλας του συστήματος.

Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η ταινία «Super Size Me» («Υπερμεγένθυνέ με», σε ελεύθερη μετάφραση) του Αμερικανού σκηνοθέτη Μόργκαν Σπούρλοκ, ταινία που απέσπασε το βραβείο σκηνοθεσίας για ντοκιμαντέρ στο τελευταίο φεστιβάλ ανεξάρτητου κινηματογράφου «Σάντανς», στις ΗΠΑ. Ο Σπούρλοκ ξεκινά από ένα, φαινομενικά απλό, ερώτημα: Γιατί οι Αμερικανοί είναι τόσο χοντροί; Γιατί το 37% των παιδιών στις ΗΠΑ φέρουν υπερβολικό λίπος, ενώ δύο στους τρεις ενήλικες είναι υπέρβαροι ή παχύσαρκοι; Φταίει κάποιου είδους «συλλογικό ελάττωμα» έλλειψης αυτοελέγχου ή φταίνε οι εταιρίες γρήγορου φαγητού (fast food) από τις οποίες τρέφονται σχεδόν κατ' αποκλειστικότητα στις ΗΠΑ;

Ο Σπούρλοκ πήρε τους δρόμους με την κάμερα στον ώμο και πήρε συνεντεύξεις από εμπειρογνώμονες σε 20 πόλεις των ΗΠΑ, συμπεριλαμβανομένου του Χιούστον, την πιο «χοντρή» αμερικάνικη πόλη. Επί ένα μήνα που κράτησε το γύρισμα, ο σκηνοθέτης έκανε παράλληλα κάτι πραγματικά πολύ επικίνδυνο: έτρωγε αποκλειστικά μόνο από το «μενού» των Mc Donald's και κατέγραφε τις συνέπειες στην υγεία του. Στην ταινία εμφανίζεται αρχικά ως ένας υγιής τριαντατριάχρονος και όσο περνάει η φιλμική ώρα αρχίζει να... «μεταλλάσσεται»: νιώθει όλο και πιο κουρασμένος, αρχίζει να νιώθει πονοκεφάλους, το συκώτι του αρχίζει να μαζεύει λίπος, το ζάχαρό του ανεβαίνει ξαφνικά όπως και η χοληστερίνη του. Πολύ γρήγορα παίρνει 12 κιλά, με αποτέλεσμα να νιώθει πόνους στα γόνατα και τη μέση, καθώς και ένα είδος κατάθλιψης! Μόλις έτρωγε άρχιζε να νιώθει υπέροχα, αλλά μία ώρα μετά ένιωθε τρομερή κατάπτωση, ανησυχία, θυμό και θλίψη, δηλαδή φαινόμενα συνδρόμου στέρησης... ώσπου να ξαναρχίσει το φαΐ. Τελικά ο γιατρός του είπε πως αν δε σταματούσε θα αποκτούσε μόνιμες βλάβες.

Η ταινία ερευνά τη φρίκη των προγραμμάτων σχολικού μεσημεριανού γεύματος, τον τροφικό «εθισμό» και όλα όσα συνθέτουν μια βιομηχανία δισεκατομμυρίων δολαρίων στην οποία περιλαμβάνονται γιατροί, δικηγόροι και διατροφολόγοι, όπως σημειώνεται στη σχετική ιστοσελίδα της ταινίας. Για τον ίδιο, τα Mc Donald's είναι «ένα σύμβολο, μια πολιτισμική εικόνα, κάτι που αντιπροσωπεύει τον αμερικανικό τρόπο ζωής και διατροφής όσο τίποτε άλλο στον κόσμο». Πρόκειται για μια επιχείρηση με πάνω από 30.000 υποκαταστήματα σε πάνω από 100 χώρες σε όλες τις ηπείρους, που ταΐζει περίπου 46 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε εικοσιτετράωρο. Η οποία «εστιάζει την πολιτική μάρκετινγκ και επικοινωνίας της στα παιδιά ώστε να εκπαιδεύει γενιές καταναλωτών σ' έναν συγκεκριμένο τρόπο φαγητού». Μια επιχείρηση που «θα μπορούσε μόνη της να αλλάξει τον τρόπο που τρεφόμαστε σ' όλο τον κόσμο, αφού οι μέθοδοι που ακολουθεί υιοθετούνται σχεδόν αυτόματα από όλες τις επιχειρήσεις γρήγορου φαγητού παγκοσμίως». Να σημειωθεί, ότι μόνο στις ΗΠΑ, το 1972 δαπανήθηκαν τρία δισεκατομμύρια δολάρια στα «φαστ φουντ» ενώ σήμερα οι Αμερικανοί δίνουν 110 δισεκατομμύρια ετησίως. Επιπλέον, σύμφωνα με τα στοιχεία που δίδονται από την ίδια πηγή, η Mc Donald's διανέμει περισσότερα παιχνίδια μέσω των «ειδικών» γευμάτων της για τα παιδιά, από όσα διανέμει συγκεκριμένη μεγάλη εταιρία μέσω διαδικτύου, ενώ, τα περισσότερα παιδιά αναγνωρίζουν το λογότυπο της εταιρίας... πριν ακόμη αρχίσουν να μιλούν.

Η μεγάλη επιτυχία της ταινίας προκάλεσε την Mc Donald's να «σπάσει» την πολύμηνη σιωπή της και ήδη ξεκίνησε μια πολυδάπανη διαφημιστική εκστρατεία για να αντιμετωπίσει το ντοκιμαντέρ, αμφισβητώντας (ή τουλάχιστον επιχειρώντας να αμφισβητήσει) τη βασική συλλογιστική του. Εκπρόσωπος της εταιρίας χαρακτηρίζει «ηλίθιες» τις ενέργειες του Σπούρλοκ, διότι «κανείς δεν τρώει τρόφιμα από τα Mc Donald's τρεις φορές ημερησίως και κανένας δεν πρέπει» αφού «πιστεύουμε, και πιστεύαμε πάντα, ότι το φαγητό των Mc Donald's μπορεί να φαγωθεί ως τμήμα μιας ισορροπημένης διατροφής»! Βέβαια, η εταιρία δε σκόπευε να δαπανήσει εκατομμύρια δολάρια για να αντιμετωπίσει μια ταινία, αν μια πρόσφατη έρευνα μεταξύ των πελατών της δεν έδειχνε ότι η σιωπή της εκλήφθηκε ως αποδοχή ενοχής. Αλλωστε, κατέχει το 43% της συνολικής αγοράς «γρήγορης εστίασης» των ΗΠΑ.

Βέβαια, για την ταινία του Σπούρλοκ ισχύει αυτό που είπε πρόσφατα η Σούζαν Σάραντον για τον «Ακήρυχτο πόλεμο» του Μουρ: «Δεν έκανε τις ΗΠΑ λιγότερο βίαιες». Με τον ίδιο τρόπο και η ταινία του Σπούρλοκ δεν πρόκειται να αλλάξει τις διατροφικές συνήθειες του καπιταλιστικού κόσμου. Επίσης βέβαιο όμως είναι και το ότι ο κινηματογράφος όπως και η τέχνη δεν μπορεί να αλλάξει τον κόσμο. Μπορεί όμως να αναδείξει πλευρές του και να προπαγανδίσει τις ιδέες για την αλλαγή του. Οπως φαίνεται ο Σπούρλοκ δεν προχωράει στο δεύτερο, όχι τουλάχιστον σε μια κλίμακα διαλεκτικής γενίκευσης. Δεν είναι μαρξιστής για να το κάνει. Ταινίες όμως σαν τη δική του ή σαν του Μουρ αποκαλύπτουν πλευρές της σαπίλας του ιμπεριαλιστικού κέντρου που αποτελούν οι ΗΠΑ και ως τέτοιες, είναι χρήσιμες.


Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ