Μια ιστορία που διαβάσαμε πρόσφατα, μας θύμισε τις χιλιάδες άγνωστες γυναίκες του λαού, αυτές τις μαυροφόρες και χαλκέντερες που άντεξαν σ' όλους τους καιρούς πολεμώντας τον ταξικό αντίπαλο και αντιπροσωπεύουν χιλιάδες θυσίες.

Μια από αυτές τις «ανώνυμες» γυναίκες υπήρξε η Σταματία Ελισσαβίτη από τη Σάμο, χήρα του Γιάννη Ελισσαβίτη, κομμουνιστή αγωνιστή, και δημοσιογράφου τον τελευταίο καιρό της σύντομης ζωής του: Εκτελέστηκε το 1948 σε ηλικία μόλις 32 χρόνων... αφήνοντας ορφανά δυο μικρά κορίτσια και τη γυναίκα του στην εξορία.

Το «χρονικό Ελισσαβίτη» αποτελεί έρευνα του πανεπιστημιακού Αργύρη Πετρονώτη, που πραγματικά «αναστήλωσε» με την πένα του τη ζωή μιας λαϊκής και πολύπαθης οικογένειας από τη μαρτυρική Σάμο (κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις «Υπερόριος»).

Γεννημένος το 1916 ο Σαμιώτης τεχνίτης, γνώρισε στην ίδια τη γειτονιά του τη νεαρή δασκάλα μοδιστρικής Σταματία Χατζηκωνσταντή, κόρη προοδευτικής δημοκρατικής οικογένειας. Εκείνη ήταν «από νωρίς αριστερή», εκείνος ήταν αρχικά συντηρητικός. Το 1934 παντρεύεται τη Σταματία.

Με τον πόλεμο φεύγει για το μέτωπο, όπου με την ανδρεία του κερδίζει αριστείο. Την εποχή που έφυγε γεννήθηκε η δεύτερη κόρη του. Ο Ελισσαβίτης μυείται στο ΕΑΜ. Οι μετέπειτα συναγωνιστές του είχαν εκτιμήσει την εντιμότητα, τον πατριωτισμό και την παλικαριά του νεαρού επιπλοποιού... Οταν εκείνος πέρασε στην Αντίσταση, οργανώθηκε μαζί και η συντρόφισσά του. Μαζί οι δυο σύντροφοι και στο ΚΚΕ! Εκείνη θα δουλέψει σαν σύνδεσμος με τους αντάρτες στο βουνό. Αλλά και ο άντρας της βοηθούσε σαν σύνδεσμος πριν την ανακωχή των Ιταλών το 1943. Μετά βγήκε στο αντάρτικο της Σάμου. Το 1944 γίνεται μέλος του πενταμελούς αρχηγείου των ανταρτών. Σε συνέχεια το Κόμμα έστειλε τον Ελισσαβίτη στην Αθήνα για να γίνει σύνδεση του ΕΛΑΣ Σάμου με τον ΕΛΑΣ Ελλάδας. Με τον Εμφύλιο περνά στην παρανομία. Αφιερώνει στο Κόμμα όλες του τις δυνάμεις: 1945, 1946 και 1947 οικονομική βάση για την επιβίωση της οικογένειας ήταν η εργασία ραπτικής της Σταματίας. Κάποια στιγμή ζητήθηκε από την οργάνωση ενίσχυση για τα θύματα του αγώνα κι εκείνος προσφέρει τη βέρα του αφού δεν είχε τίποτα άλλο να δώσει. Τότε, το 1945-'46 εξελίσσεται ραγδαία σε δημοσιογράφο γράφοντας ανταποκρίσεις και άρθρα. Το 1946, άνοιξη, πηγαίνει να φοιτήσει στην κομματική σχολή «Δημήτρης Γληνός» στην Αθήνα.

Επιστρέφοντας το '46 γίνεται Α΄ γραμματέας της ΚΟΒ Βαθιού. Και ενώ είναι γραμματέας πόλης του ΚΚΕ συλλαμβάνεται στις 22 Ιούνη του 1947. Τον κακοποιούν, τον δένουν σε μια καρέκλα και τον ανακρίνουν. Η κόρη του Πίτσα προσπάθησε να κοιτάξει μέσα από την τζαμωτή πόρτα του ισόγειου όπου τον είχαν κλεισμένο. Μόλις την αντιλήφθηκε αστυνομικός της Ασφάλειας γνωστός σαν Καπαρτίνας, της έδωσε ένα τέτοιο χαστούκι που τη ζάλισε και θα γλίστραγε στη θάλασσα αν δεν τη συγκρατούσαν. Στη φυλακή που τον κλείνουν, η μικρούλα δίνει και παίρνει μηνύματα. Στις φυλακές η ζωή των κρατουμένων κινδυνεύει. Στις αρχές του Οκτώβρη ο εισαγγελέας τούς ειδοποιεί ότι θα φύγουν για άγνωστη κατεύθυνση. Ο Γιάννης δε θα ξανάβλεπε πια ούτε τη Σάμο, ούτε το σπίτι του...

Τους φόρτωσαν στο πλοίο με την απειλή πολυβόλων, τους χτύπησαν άγρια και τους μετέφεραν στα Γιούρα.

Το Γενάρη του 1948 έχουν ήδη κλείσει τη Σταματία στις φυλακές. Της γράφει μιλώντας για «την ενότητα θέλησης και την κατανόηση που υπάρχει μεταξύ τους». Ακολουθεί η εκτόπισή της στη Χίο...

Στις 17-19 Αυγούστου του 1948 γίνεται η δίκη μιας πλειάδας Σαμίων κομμουνιστών στην Αθήνα. Από τους 13 αγωνιστές καταδικάζονται σε θάνατο όσοι δεν αποκήρυξαν τις ιδέες τους: οι Θεμιστοκλής Σβορώνος, Γιάννης Ελισσαβίτης, Αλέξανδρος Διολέτης, Νικόλαος Θεοδωρής και Δημήτρης Συνοδινός αλλά κι ο Γ. Παπαπαναγιώτου. Οι υπόλοιποι γλίτωσαν, αφού δήλωσαν ότι... απεχθάνονται το ΚΚΕ σαν «προδοτικό», ότι αν τους δώσουν όπλο θα πολεμήσουν κατά του Δημοκρατικού Στρατού κλπ. Στις 26 Αυγούστου του 1948 ο Ελισσαβίτης και ο Σβορώνος εκτελούνται.

Μαζί τους και η 28χρονη καθηγήτρια φυσικομαθηματικών Ισμήνη Σιδηροπούλου. Λεβεντοκοπέλα, ψηλή, όμορφη, με καστανόξανθα μαλλιά, πήγε στη δίκη χωρίς μάρτυρες υπεράσπισης. Λέγεται ότι ο πρόεδρος του δικαστηρίου Διαμαντόπουλος τη ζήτησε σε γάμο για να τη σώσει: «Δε λυπάσαι τα νιάτα σου; Δε λυπάσαι το μυαλό σου;». «Δεν μπορώ να ζήσω ασυνεπής», ήταν η απάντηση.

Στο αυτοκίνητο, καθώς πήγαιναν τους τρεις για εκτέλεση, η Ισμήνη τραγούδαγε αντάρτικα τραγούδια. Ο παπάς τη διέκοψε: «Οχι τέτοια τραγούδια!» και τότε οι Σαμιώτες άρχισαν «Σαμιώτισσα, Σαμιώτισσα, πότε θα πας στη Σάμο...».

Την τελευταία βραδιά του ο Γιάννης Ελισσαβίτης θα γράψει στη σύντροφό του από το κελί των μελλοθανάτων: «... ο δρόμος που ακολούθησα και ακολουθώ Σταματία μου, είναι ο μόνος και ο μοναδικός, γι' αυτό δεν πρέπει καθόλου να σε λυπήσει ο θάνατός μου. Για περιουσία, για κληρονομιά, σας αφήνω την τιμή μου, το δρόμο μου. Αυτός οδηγεί ολόισα στη Λευτεριά και Ανεξαρτησία της χώρας μας και την... του Λαού μας (σβησμένο από τη λογοκρισία)».

... Και στις δύο κόρες του: «Η μαμά σας είναι απ' τις σπάνιες Ελληνίδες μητέρες γι' αυτό να προσέχετε κάθε συμβουλή της. Σ' αυτή ό,τι έχετε να το εκμυστηρεύεστε με ειλικρίνεια. Και τώρα που δεν την έχετε κοντά σας, να της γράφετε τακτικά και κάθε σας παράπονο. Εμένα με χάνετε βέβαια γρήγορα. Ομως αυτό δεν πρέπει να σας λυπεί. Μια μέρα που θα 'στε μεγάλες και θα καταλαβαίνετε, τότε θα ιδείτε πόσο άξιζε ο μπαμπάς σας και τότε θα ιδείτε που ο δρόμος που ακολούθησα ήταν ο πιο σωστός.

Οι δυσκολίες της ζωής δεν πρέπει να σας φοβίζουν. Να είστε ψύχραιμες και με ψυχραιμία να αντιμετωπίζετε ό,τι σας παρουσιάζετε στη ζωή σας. Εγώ είμαι ευχαριστημένος μέχρι τώρα μαζί σας απ' όλα. Να προσέχετε την υγεία σας. Να αγαπάτε την Πατρίδα μας Ελλάδα και το λαό. Να είστε το υπόδειγμα στις σχέσεις σας με τον κόσμο, να υποτάσσετε πάντα το ατομικό σας συμφέρον στο γενικό. Ετσι νομίζω πως θα γίνετε άξιες Ελληνίδες μητέρες και θα τιμάτε και το δικό μου όνομα... Εγώ πεθαίνω με τη συνείδησή μου ήσυχη ότι έκανα το παν για σας και για ολόκληρη τη γενιά σας (κι αυτή η φράση ενόχλησε τη λογοκρισία και σβήστηκε).

«Τη σκοπιμότητα της δίκης, καταδίκης και εκτέλεσης αποδεικνύει η απόφαση της μετά τέσσερα χρόνια νέας εκδίκασης της ίδιας υπόθεσης των επιζησάντων τότε, το 1948, συγκατηγορούμενων του Ελισσαβίτη και Σβορώνου από το αναθεωρητικό, στρατιωτικό κι αυτό, Δικαστήριο», γράφει ο Αργύρης Πετρονώτης.

Και η Σταματία; Τη βλέπουμε σε φωτογραφίες πριν από την εκτέλεση του συντρόφου της, με τις συνεξόριστές της στη Χίο, γεμάτη δύναμη και ζωή. Ομως στη φωτογραφία μετά την εκτέλεση, μαυροντυμένη, είναι σαν να αντικρίζουμε άλλον άνθρωπο: Τα μάτια της άδεια, σαν να έχει φύγει από μέσα της η ψυχή...

Κι όμως... Είχε την «ψυχή» να μη λυγίσει, να μη συμβιβαστεί. Το 1949-1952 εξακολουθεί να βρίσκεται εκτοπισμένη - στο Τρίκκερι αυτή τη φορά...

Μόλις το 1952, έτος αναθεωρήσεων, γίνεται δεκτή «με έντιμο τρόπο» η έφεση κατά της απόφασης εκτόπισής της. Θα αναστήσει την οικογένειά της στην Αθήνα και δε θα επιστρέψουν στη Σάμο παρά πολλές δεκαετίες αργότερα...