Πρόσφατα, οι εκδόσεις «Κάκτος» κυκλοφόρησαν, για πρώτη φορά, ένα CD με τίτλο «Η ποίηση των Ελλήνων της Αζοφικής (Οι Ρωμαίοι από τη Μαριούπολη και τα γύρω χωριά απαγγέλλουν τα ποιήματά τους)», το οποίο συνοδεύει ένα μικρό βιβλιαράκι, «καρπό» της εντόπιας έρευνας, ηχογράφησης και επιμέλειας του μουσικού Αλέξανδρου Ασλά.

Ο Αλέξανδρος Ασλά γεννήθηκε στις 6/11/1943 στην Ουκρανία, στο ρωμαίικο χωριό Σαρτανά της Αζοφικής. Το 1962, τελείωσε το Κρατικό Μουσικό Κολέγιο του Αρτέμοβσκ. Εργάστηκε σε διάφορα μέρη της πρώην ΕΣΣΔ. Από το 1972 έως το 1992, δίδαξε μουσική φιλολογία και σύνθεση στα μουσικά σχολεία της Μαριούπολης. Διδάχθηκε την ελληνική γλώσσα και τον ελληνικό πολιτισμό στο Πανεπιστήμιο Αθήνας, ενώ από το 1992-1996 συνέχισε τις σπουδές του με υποτροφία του ΙΚΥ και του Πανεπιστημίου.

Με την εταιρία «Μελωδία» της Μόσχας, ηχογραφεί δύο δίσκους βινιλίου με τίτλους: «Τα τραγούδια των Ελλήνων της Αζοφικής» (1988), «Μουσικό φολκλόρ των Ελλήνων της Αζοφικής» (1991). Το 1999 στην Αθήνα, εκδίδεται από τη «Δωδώνη», ένα από τα καλύτερα βιβλία του, με τίτλο: «Τα Μαριουπολίτικα», όπου συμπεριλαμβάνονται τραγούδια, παραμύθια και χοροί των Ελλήνων της Αζοφικής.

Ο Αλέξανδρος Ασλά υπήρξε ιδρυτικό μέλος και πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Μαριούπολης (1989-90), αντιπρόεδρος της Ενωσης Ελλήνων Ουκρανίας (1990-91) και συνεργάστηκε με την Ειδική Επιτροπή του Ανώτατου Σοβιέτ της ΕΣΣΔ, σαν εμπειρογνώμονας σε θέματα εθνικής αναγέννησης των Ελλήνων της Αζοφικής. Πολλές συνεντεύξεις και άρθρα του δημοσιεύτηκαν στα ΜΜΕ της πρώην ΕΣΣΔ, της Ελλάδας, Αγγλίας, Γερμανίας και Κύπρου. Για τον Αλέξανδρο Ασλά υπάρχει λήμμα στην 25τομη Εγκυκλοπαίδεια της Σύγχρονης Ουκρανίας (Εθνική Ακαδημία Επιστημών, Κίεβο 2001). Ο προικισμένος αυτός μελετητής απέσπασε το πρώτο βραβείο «Ιόνοφ» (1988), στο Ντονιέτσκ Ουκρανίας, για τη διάσωση της λαϊκής παράδοσης των Ελλήνων της Αζοφικής και άλλες διακρίσεις για το έργο του.

Από το 1981 επισκέφθηκε πολλές φορές τα 36 ελληνικά χωριά της Νοτιοανατολικής Ουκρανίας και συνέλεξε πλούσιο λαογραφικό υλικό. Τα αποτελέσματα αυτής της επιστημονικής μελέτης παρουσιάστηκαν σε συνδιάσκεψη της Εθνικομουσικολογικής Επιτροπής της Ενωσης Συνθετών ΕΣΣΔ (1982, Μόσχα, Ρούζα), σε Λαογραφικό Συνέδριο (Λάρισα, Μάης, 1990), στο Διεθνές Συνέδριο Βυζαντινών Μελετών (Αύγουστος 1991, Μόσχα). Συμμετείχε στην πρώτη οργανωτική συνέλευση του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού (Δεκέμβρης 1995, Θεσσαλονίκη), στο Συνέδριο της Ενωσης Συνθετών ΕΣΣΔ (Απρίλης 1986, Μόσχα), στο Α' Παγκόσμιο Συνέδριο Ομογενών - Ανθρώπινου Πολιτισμού (Θεσσαλονίκη, 1999).

Ολη αυτή η δουλιά του Αλέξανδρου Ασλά, συντέλεσε διαδοχικά στη συλλογή και σύνθεση του CD και του βιβλίου «Η Ποίηση των Ελλήνων της Αζοφικής», αρχίζοντας από τότε που διέτρεχε τα χωριά, αναζητώντας τις ρίζες των ομογενών του. Μερικοί συμπατριώτες του, του απάγγελναν όσα ποιήματα ήξεραν, βοηθώντας τον γι' αυτή την έκδοση.

Το βιβλίο αυτό, που αποτελεί την πρώτη ανθολογία για τους Ελληνες της Αζοφικής, κάνει μια σύντομη αναδρομή της ιστορίας τους, υπογραμμίζοντας: «Οι Ελληνες αυτοί ζούσαν στην Κριμαία από τα βυζαντινά χρόνια, όμως, τα λαογραφικά δεδομένα μάς οδηγούν ακόμα πιο πίσω στον 6ο π.Χ. αιώνα!». Σύμφωνα με το μελετητή, σήμερα, στη Νοτιοανατολική Ουκρανία, ζουν 110.000 Ελληνες, οι οποίοι, στα επίσημα έγγραφα ονομάζονται «Γραίκοι», ενώ, οι ίδιοι αυτοαποκαλούνται «Ρουμαίοι», και στην κριμαιοταταρική διάλεκτο «Ουρουμοί».

Οπως σε κάθε πολιτισμό, έτσι και τα ρουμαίικα γράμματα, η λογοτεχνία των Ελλήνων της Αζοφικής, αρχικά ήταν προφορική και αποτελούσε αναπόσπαστο μέρος της ενιαίας ελληνικής δημοτικής ποιητικής παράδοσης (λχ «Το τραγούδι του νεκρού αδερφού», «Ο Δράκος και το νερό», «Χριστουγεννιάτικα τραγούδια», κάλαντα, παροιμίες, κλέφτικα, της ξενιτιάς κ.ά).

To πρώτο γνωστό πρόσωπο στην ιστορία της ρουμαίικης λογοτεχνίας είναι η Ελισάβετ Χαραμάν, με το έργο της «Τραγούδια του Γιώρκα». Περισσότερα στοιχεία είναι γνωστά για τον Δεμιάν Μπγαδίτσα, ο οποίος γεννήθηκε στις 10/5/1850, στο χωριό Σαρτανά. Ο ποιητής ασκεί κριτική στα αρνητικά φαινόμενα της κοινωνικής ζωής, όπως η απάτη, η κλοπή, το μεθύσι, οι δωροδοκίες κλπ. Το έργο του «Ο θρήνος της Σάρας», έγιναν τραγούδια, που κυκλοφορούν και σήμερα στην Αζοφική.

Ο Αλέξανδρος Ασλά γράφει ότι στις λαϊκές μάζες, περισσότερο γνωστός ήταν ο δημοφιλής λαϊκός ποιητής Λιβόνς Χοναχμπέης, γεννημένος το 1853 στο Σαρτανά, από φτωχή οικογένεια. Το έργο του εκφράζει τα προσωπικά του αισθήματα για την ανεκπλήρωτη αγάπη. Εγραφε σατιρικά επιγράμματα και θέατρο. Τα σπουδαιότερα ποιήματά του έγιναν τραγούδια, πολλά από τα οποία είναι γνωστά και σήμερα.

Οι δυο πρόδρομοι της ρουμαίικης λογοτεχνίας, ο Μπγαδίτσας και ο Χοναχμπέης, σύμφωνα με το μελετητή, είχαν πιθανόν επαφές με τον θεόκτιστο Χαρταλάι - εξέχουσα προσωπικότητα από το χωριό Τσαρδακλή, ο οποίος γνώριζε το μεγάλο Ουκρανό ποιητή Ταράς Σεφτσένκο και τους προοδευτικούς Ρώσους συγγραφείς της εποχής του Τσερνισέφσκι, Ντομπρολιούμποφ, Τουργκιένεφ, Νεκράσοφ.

Ο συγγραφέας του βιβλίου, εξετάζει αναλυτικά τα έργα της Ευφροσύνης Ζουρνατζή και του Χριστόφορου Πάπους. Μελετά το έργο και την κοινωνική δραστηριότητα του θεμελιωτή της γραπτής λογοτεχνίας των Ελλήνων της Αζοφικής, Γιώργο Κοστοπράβ (1903-1938), ο οποίος γεννήθηκε στο Μικρό Γιανισόλ και υπήρξε συντάκτης της εφημερίδας «Κολεχτιβιστής», για τον οποίο, ο Ασλά γράφει: «Μια προσωπικότητα προικισμένη με πολλά χαρίσματα και γνώσεις. Στα νεανικά του χρόνια είχε επηρεαστεί από τα έργα του Ρώσου λαϊκού ποιητή Ι. Νικίτιν. Η πρώτη συλλογή ήταν "Τα πρώτα βήματα" (1933). Το καλύτερο έργο του θεωρείται "Ο Λεόντιος Χοναχμπέης", του οποίου το ποίημα "Λάμπος", πρέπει να καταταχθεί ανάμεσα στα καλύτερα λυρικά έργα, που έδωσε η νεοελληνική ποίηση. Ο Κοστοπράβ είχε γράψει τα καλύτερα ποιήματα για τον Κόκκινο Στρατό. Υπήρξε από τους πρώτους Ελληνες συγγραφείς, μέλος της Εταιρείας Σοβιετικών Συγγραφέων και αντιπρόσωπος στο πρώτο Συνέδριο Σοβιετικών Συγγραφέων στη Μόσχα (1934), με πρόεδρο τον Μ. Γκόρκι.

Ο μελετητής υπογραμμίζει επίσης ότι: «Εξαιρετικές υπηρεσίες στη ρουμαίικη λογοτεχνία προσέφερε και η Κασσάνδρα Κωστά (1897)». Μελετά την πλούσια παράδοση των ταταρόφωνων Ελλήνων, όπως τα έργα του Βαλέριου Κιορ (1951) από το χωριό Εσκί Κριμ, το πεζογραφικό έργο του Βίκτωρος Μπορότα από το χωριό Σταροϊγνάτιεβο και την ποίηση του Νικολάου Χαμπλάνοφ από το Σταρομπέσεβο.

Ο Αλέξανδρος Ασλά τονίζει: «Στα πλαίσια του προγράμματος της πολιτιστικής αναγέννησης των μειονοτήτων, το 1932, ιδρύθηκε και το Κρατικό Ελληνικό Θέατρο, το οποίο έπαιξε σημαντικότατο ρόλο στη διαφώτιση των Ελλήνων της Αζοφικής, με έργα της ντοπιολαλιάς της ρώσικης και παγκόσμιας λογοτεχνίας. Στη διάδοση της λαϊκής παράδοσης εξαιρετικό ρόλο έπαιξε και το Ελληνικό Τμήμα του Μουσείου Μαριούπολης.

Μετά το 1953, με την υποστήριξη του ακαδημαϊκού Μ. Ρίλσκι, στο Ντονιέτσκ, το 1963 εκδίδεται, για πρώτη φορά, στη ρώσικη γλώσσα η συλλογή ποιημάτων του Γ. Κοστοπράβ "Καλημέρα ζωή μου"».

Σημαντικότατο ρόλο, όμως, έπαιξαν και κατοπινοί δημιουργοί, στη διάλεκτο των Ελλήνων της Αζοφικής, και μελετητές, όπως ο Δημήτριος Δεμερτζής (1901-1991), ο Εντουαρτ Χατζίνοφ (1937-1979), ο Αλέκος Ριόνης (με το φιλολογικό ψευδώνυμο Αλέκος Διαμαντόπουλος (1910-1976) κ.ά.

Γενναιόδωρη ήταν και η ριζοσπαστική προσφορά του φιλολόγου - γλωσσολόγου Ανδρέα Μπελέτσκι, ο οποίος υπογραμμίζει πως: «Στη λαϊκή παράδοση των Ελλήνων της Αζοφικής έχουν διατηρηθεί, μέχρι τις μέρες μας, υπολείμματα του αρχαίου πολιτισμού, που κάποτε άνθιζε στη μακρινή τους πατρίδα. Τα χορωδιακά τους τραγούδια θυμίζουν περιγραφές της ιη' ραψωδίας της ομηρικής "Ιλιάδας", ενώ χαρακτηριστικά των μύθων τους έχουν βυζαντινή χροιά...». Η διατύπωση αυτή αφορά στην «ταυτότητα» των Μαριουπολιτών.

«Οσον αφορά τη σύζυγο του Α. Μπελέτσκι, Τατιάνα Τσερνισόβα (1928-1993)», τονίζει ο Ασλά, «πραγματοποίησε εννέα αποστολές στα χωριά των Ελλήνων της Αζοφικής και παρουσίασε τα αποτελέσματα της έρευνάς της σε διάφορα επιστημονικά συνέδρια, περιοδικά και πολλά βιβλία. Εκτός αυτών, η Τατιάνα Τσερνισόβα παρουσίασε στο ουκρανικό αναγνωστικό κοινό τη ζωή και τα συγγράμματα των νεότερων Ελλήνων συγγραφέων όπως των Γ. Ρίτσου, Κ. Καβάφη, Γ. Σεφέρη, Ν. Καζαντζάκη, Οδ. Ελύτη, Ελ. Αλεξίου και πολλών άλλων.

Η μοναδική μελέτη του Αλέξανδρου Ασλά, αν δεν υποστηριχτεί από τη σύγχρονη νεοελληνική επιστήμη, σε μερικές δεκαετίες κάθε ερευνητής θα αναρωτιέται όχι μόνο για το «ποιος σκότωσε τον Ομηρο;», αλλά και... ποιος σκότωσε τους απογόνους του...