Το θεωρητικό και πρακτικό υπόβαθρο ιδιωτικοποίησης (μεταξύ πολλών άλλων...) του νερού ξεκίνησε διεθνώς από τις πολιτικές της πρώην πρωθυπουργού της Βρετανίας, Μ. Θάτσερ, σχεδόν λίγο μετά την εκλογή της, το 1979. Εως και σήμερα, η καπιταλιστική τακτική εκμετάλλευσης ενός φυσικού αγαθού, όπως το νερό, εντείνεται ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, όπως αυτές της υποσαχάριας Αφρικής. Το «ρεύμα» των ιδιωτικοποιήσεων φουσκώνει, παρά τις καταστροφικές συνέπειες που έχει για τις εργατικές, αγροτικές και μικροαστικές τάξεις...

Τα προσχήματα που χρησιμοποιήθηκαν για την ιδιωτικοποίηση ενός φυσικού αγαθού όπως το νερό είναι πως το κράτος και το Δημόσιο δεν πρέπει να έχουν κανένα λόγο και καμία ανάμειξη με οποιουδήποτε τύπου επιχειρήσεις, μια που αυτές «πρέπει να είναι αποκλειστικό προνόμιο» των ιδιωτών. Μεταξύ των «επιχειρημάτων» που χρησιμοποιήθηκαν σαν πολιορκητικός κριός για την άλωση των δημοσίων υπηρεσιών ύδρευσης, είναι πως, τάχα, οι ιδιώτες μπορούν να διαχειρίζονται πιο κερδοφόρα και να εκσυγχρονίζουν καλύτερα τα συστήματα παροχής νερού. Ιδιωτική επιχείρηση νερού, ισχυρίζονταν, σημαίνει «ασφαλέστερο πόσιμο νερό»... Ολα αυτά κατέρρευσαν στις χώρες που έζησαν στην πράξη τη λαίλαπα της ιδιωτικοποίησης του νερού. Στην πραγματικότητα, κατέρρευσαν το ένα μετά το άλλο «ιδεολογήματα» των πολυεθνικών στο χώρο της ύδρευσης. Οχι μόνο γιατί κατέστη φαεινότερον του ηλίου πως η ιδιωτικοποίηση του νερού στερεί από εκατομμύρια φτωχών λαών το δικαίωμα στο πόσιμο νερό, αλλά και επειδή οι ίδιες οι εταιρίες συνειδητοποίησαν πως (αντίθετα με τη θεωρία τους...), στην πράξη, αδυνατούν να αντεπεξέλθουν στα τεράστια έξοδα λειτουργίας, συντήρησης, επέκτασης και εκσυγχρονισμού των υπηρεσιών ύδρευσης. Οχι μόνο σε χώρες με επισφαλείς πολιτικο-οικονομικές συνθήκες (π.χ., περίπτωση πολέμου ή περιστασιακών ένοπλων συγκρούσεων), αλλά και σε χώρες με ελεγχόμενες (από τα καπιταλιστικά συμφέροντα) κυβερνήσεις...

Στην υποσαχάρια Αφρική, οι ιδιώτες έβαλαν χέρι στο νερό πολύ πριν η Θάτσερ γίνει η πρωτοπόρος στο ξεπούλημα του δημόσιου πλούτου. Πριν από τουλάχιστον σαράντα χρόνια, η Ακτή Ελεφαντοστού έγινε η πρώτη χώρα (ίσως όχι μόνον της Αφρικής), που αναγκάστηκε να ξεδιψά(;) από το 1960 με ιδιωτικό φορέα ύδρευσης της πολυεθνικής SAUR (με έδρα τη Γαλλία)!

Δραματικά εξελίχθηκε η κατάσταση και στην αφρικανική Γουινέα, που έχει από το 1989 ιδιωτικό φορέα ύδρευσης (επίσης υπό τον έλεγχο κονσόρτσιουμ των εταιριών SAUR - VIVENDI). Ομως (λόγω «μη συμφέρουσας» οικονομικά συντήρησης και επέκτασης του δικτύου κλπ.), πρόσβαση στο νερό έχει λιγότερο από το 34% των κατοίκων της Γουινέας...

Αξιοσημείωτη είναι και η περίπτωση προ της ιδιωτικοποίησης του νερού στην Γκάνα, όπου τα τιμολόγια υδροδότησης στην πρωτεύουσα Ακρα αυξήθηκαν κατά 95% τον περσινό Μάη, προκειμένου να φθάσουν στα επίπεδα τιμολογίων της αγοράς των πολυεθνικών. Εως το τέλος του χρόνου, οι αυξήσεις στην παροχή ύδρευσης αναμένεται να είναι της τάξης του 300%, με αποτέλεσμα ένα 30% του πληθυσμού, που πριν είχε πρόσβαση στο νερό, τώρα να διψά...

Οσοι διερωτώνται ακόμη για τα καλά της ιδιωτικοποίησης του νερού στη Νότια Αφρική, ας ρωτήσουν τι εστί το νερό σε ξένα χέρια τους κατοίκους του δήμου Φορτ Μπιούφορτ του Ανατολικού Ακρωτηρίου. Οι δημότες του Φορτ Μπιούφορτ, μόνο κατά τη διετία 1994-1996 (οπότε δόθηκε η εκμετάλλευση της τοπικής εταιρίας ύδρευσης και αποχέτευσης σε στελέχη της «Suez - Lyonnaise»), είδαν τα τιμολόγια του νερού να αυξάνονται κατά ...600%! Αυτό, στην πράξη, ανάγκασε χιλιάδες οικογένειες να μείνουν χωρίς νερό ή και σπίτι (μια που δεν μπόρεσαν και να ήθελαν - λόγω φτώχειας... - να πληρώσουν τους λογαριασμούς).

Σε πέντε πόλεις, δήμους και περιφέρειες της Νότιας Αφρικής, όπου ιδιωτικοποιήθηκαν οι εταιρίες ύδρευσης ή ανατέθηκε σε πολυεθνικά συμφέροντα η διοίκησή τους (μάνατζμεντ), περίπου 10.000.000 Νοτιοαφρικανοί είδαν τις βρύσες τους να «στεγνώνουν», αφού τους διεκόπη η ύδρευση, επειδή δεν μπορούσαν να πληρώσουν τους δυσβάσταχτους λογαριασμούς. Κάπου 2.000.000 άλλοι έπεσαν θύματα έξωσης από τους δικηγόρους των εταιριών ύδρευσης, που προχώρησαν σε κατασχέσεις σαν αποζημίωση για τους απλήρωτους λογαριασμούς! Ειδικά στη Ν. Αφρική, το κύμα αντιδράσεων στην πολιτική ιδιωτικοποίησης του νερού, που προωθεί η κυβέρνηση του Τάμπο Μπέκι και των στελεχών του Αφρικανικού Εθνικού Κογκρέσου, φουντώνει με πολλές χιλιάδες Αφρικανούς να κινητοποιούνται στο πλευρό οργανώσεων, όπως το Φόρουμ Κατά των Ιδιωτικοποιήσεων, το Νοτιοαφρικανικό Κομμουνιστικό Κόμμα, συνδικαλιστικές ενώσεις, σωματεία, τοπικοί φορείς...

Αλλος ένας μύθος που χρησιμοποίησε το μεγάλο κεφάλαιο για να μπει στα «χωράφια» διαχείρισης του νερού ήταν πως, τάχα, οι ιδιωτικές εταιρίες είναι σε θέση να παράσχουν, σε λογικές τιμές, νερό σε πολλούς...

Σύμφωνα και με την περσινή ετήσια έκθεση «Πολυεθνικές Του Νερού» του βρετανικού επιστημονικού ιδρύματος «Διεθνής Ερευνητική Μονάδα Δημοσίων Υπηρεσιών» (Public Services International Research Unit-PSIRU), «στην πράξη εδώ και χρόνια έχει αποδειχθεί πως οι ιδιωτικές εταιρίες δεν κάνουν κοινωνική πολιτική». Οι συντάκτες της έκθεσης επισημαίνουν πως στόχος μίας χούφτας πολυεθνικών εταιριών ύδρευσης είναι: «Μόνον η υψηλή κερδοφορία» και αυτή (ας το σημειώσουν ορισμένοι και στη χώρα μας...) «δίχως ιδιαίτερο κόστος». Γι' αυτό και απαιτούν απ' την κεντρική κυβέρνηση ή τις αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης μιας περιοχής «σκοτεινά» συμβόλαια αποκλειστικής εκμετάλλευσης με πολυετή διάρκεια και «κίνητρα» χαμηλού οικονομικού ρίσκου, όπως:

- Επιχορηγήσεις.

- «Δάνεια» με ευνοϊκότατους όρους.

- Ανάληψη του κόστους συντήρησης του δικτύου υδροδότησης από κρατικούς ή δημόσιους φορείς.

- Εξυπακούεται πως αποφεύγουν (με αποκλειστικώς δικά τους κεφάλαια) επενδύσεις στην κατεύθυνση επέκτασης, εκσυγχρονισμού και υγειονομικής ασφάλειας των δικτύων παροχής ύδρευσης...

Εάν δεν ικανοποιηθούν τέτοιες απαιτήσεις, τότε «πολύ απλά», άνευ σοβαρών «ποινών», οι εταιρίες αυξάνουν υπερβολικά τα τιμολόγια, έως ότου «φυγαδεύσουν» την επιχείρησή τους αλλού (κυρίως σε αστικά κέντρα της ίδιας χώρας, όπου η φτώχεια - που μαστίζει την εργατική τάξη - δεν ισοδυναμεί με σχεδόν μηδενικό εισόδημα, όπως συμβαίνει στην περιφέρεια...).

Οπως σημείωνε πέρσι ο Τζ. Τάλμποτ, διευθυντικό στέλεχος της πολυεθνικής του νερού SAUR, στη διάρκεια έκθεσής του προς την Παγκόσμια Τράπεζα, είναι «παράλογες οι απαιτήσεις» να αναλάβουν οι εταιρίες το πλήρες κόστος της δημιουργίας, συντήρησης και επέκτασης των δικτύων υδροδότησης και αποχέτευσης στις αναπτυσσόμενες χώρες. «Δεν μπορεί», είπε, «να υπάρξει νερό για όλους». «Ακόμη και σε χώρες όπως οι ΗΠΑ και η ΕΕ, δίνονται επιχορηγήσεις σε ιδιωτικές εταιρίες εκμετάλλευσης του νερού»...

Το πρόβλημα ιδιωτικοποίησης των συστημάτων παροχής ύδρευσης στις αναπτυσσόμενες χώρες της Αφρικής δεν πηγάζει, ως επί το πλείστον, από την πολιτική απόφαση κεντρικών κυβερνήσεων να βγάλουν στο σφυρί τις δημόσιες υπηρεσίες ύδρευσης, είτε για να καλύψουν τρύπες του προϋπολογισμού, είτε για να θεωρηθούν «μοντέρνες», ώστε να προσελκύσουν τους διαβόητους «ξένους επενδυτές».Πηγάζει από μια πλειάδα οργανισμών, που έχει συγκροτήσει το μεγάλο κεφάλαιο και στις δύο όχθες του Ατλαντικού. Δεν πρόκειται, δηλαδή, μόνο για τους συνήθεις ύποπτους (Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, Παγκόσμια Τράπεζα), αλλά για οργανισμούς «αρωγής» που συνδέονται και ελέγχονται άμεσα από κυβερνήσεις των ΗΠΑ, όπως η USAID, η DFID της Βρετανίας, η GT2 της Γερμανίας και άλλες, που δρουν ως παραρτήματα ταμείων «αρωγής» της Ευρωπαϊκής Ενωσης προς τις αναπτυσσόμενες χώρες...

Χαρακτηριστικές είναι οι περιπτώσεις της Παγκόσμιας Τράπεζας και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου, που δε δίνουν δάνεια σε υπερχρεωμένες αναπτυσσόμενες χώρες, εάν δεν υπογράψουν συμβόλαια για την ιδιωτικοποίηση δημοσίων υπηρεσιών. Στην περίπτωση της υποσαχάριας Αφρικής, μόνο στο πλαίσιο του προγράμματος «Μείωση Φτώχειας Αύξηση Αναπτυξιακών Υποδομών» του ΔΝΤ, το 1999:

- Η Αγκόλα υποχρεώθηκε να αυξήσει τα τιμολόγια του νερού, ώστε να βελτιώσει τις συνθήκες για ιδιωτικοποίηση των υπηρεσιών ύδρευσης.

- Το Μπενίν υποχρεώθηκε να ιδιωτικοποιήσει την εταιρία ύδρευσης και αποχέτευσης.

- Η Γουινέα - Μπισάου υποχρεώθηκε να δώσει τη διοίκηση (μάνατζμεντ) της εταιρίας ύδρευσης σε πολυεθνικά συμφέροντα.

- Ο Νίγηρας υποχρεώθηκε να ιδιωτικοποιήσει την εταιρία ύδρευσης, τηλεπικοινωνιών, ηλεκτρισμού και να δώσει τα έσοδα απ' την πώλησή τους για την αποπληρωμή χρεών προς την Παγκόσμια Τράπεζα.

- Η Τανζανία αναγκάστηκε να αναθέσει το μάνατζμεντ της εταιρίας ύδρευσης και αποχέτευσης σε πολυεθνικά συμφέροντα.

Βεβαίως, η ιδιωτικοποίηση του νερού δεν είναι υπόθεση που αφορά μόνο σε χώρες της Αφρικής, αλλά και άλλες του αναπτυσσόμενου κόσμου. Ακόμη πιο εφιαλτικές καταστάσεις έχουν, για παράδειγμα, καταγραφεί στη Λατινική Αμερική και ιδιαίτερα στη Βολιβία, όπου οι πολυεθνικές του νερού κατάφεραν να απαγορεύσουν στα νοικοκυριά ακόμη και τη συλλογή όμβριων υδάτων! Επί σειρά ετών, όλα πήγαιναν καλά για το πολυεθνικό κεφάλαιο, μέχρις ότου βεβαίως ο εφιάλτης της κερδοσκοπίας προκάλεσε (δικαίως...) τις εξεγέρσεις των Βολιβιανών.

Ομως, η ιδιωτικοποίηση του νερού μέσα στις επόμενες δεκαετίες δεν αποκλείεται να γίνει και μάστιγα των εργαζομένων του λεγόμενου αναπτυγμένου κόσμου. Αλλωστε, τα τελευταία χρόνια, σχεδόν όλες οι μελέτες και οι προβλέψεις διεθνών οργανισμών θέλουν τους πολέμους του 21ου αιώνα να γίνονται, όχι βεβαίως για το πετρέλαιο (που, ούτως ή άλλως, δεν πίνεται...), αλλά για το νερό. Εάν οι πολυεθνικές, που σήμερα ελέγχουν το 5% των πόσιμων υδάτινων πόρων του πλανήτη, αφεθούν ελεύθερες, τότε ο εφιάλτης της λειψυδρίας δε θα έχει σαν βασικές αιτίες προβλήματα περιβαλλοντικής ρύπανσης ή τη γεωφυσική αλλαγή του πλανήτη λόγω πιθανών σαρωτικών κλιματικών αλλαγών... Και τότε, η έννοια του νερού σαν φυσικού αγαθού θα υπάρχει μόνο στα βιβλία Ιστορίας των περασμένων αιώνων...