Πραγματοποιήθηκε στη Θεσσαλονίκη (24-25 Μάη) η «άτυπη» Σύνοδος των υπουργών Πολιτισμού της Ευρωπαϊκής Ενωσης...

Παρόλο που αν κοιτάξει κανείς με προσοχή λόγους και κείμενα κατανοεί το στίγμα αυτής της Συνόδου, για τους απλούς πολίτες, η ουσία της πέρασε απαρατήρητη, αφού μεσουρανούσε την ίδια στιγμή στις τηλεοράσεις το ντεκολτέ της «αδικημένης» στη Eurovision Μαντώς, που, παρά το βάθος του, δε στάθηκε ικανό ώστε να μας δοθεί (ως χώρα) μια καλύτερη θέση...

Στο κείμενο που έδωσε στη δημοσιότητα ο υπουργός Πολιτισμού επισημαίνονται:

1. «Η Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Ταυτότητα - για την ακρίβεια, η αναζήτηση, ο εντοπισμός ή έστω και η επινόησή της - είναι βασική προϋπόθεση για τη συγκρότηση και τη λειτουργία μιας ενιαίας ευρωπαϊκής πολιτιστικής αγοράς (agora) με τη διπλή έννοια του όρου, τόσο ως forum, όσο και ως market».

2. «Η ανάγκη διαμόρφωσης ενιαίας πολιτιστικής (αλλά και πολιτικής) συνείδησης».

3. «Η χρηματοδότηση οργανισμών ευρωπαϊκής σημασίας».

4. «Η ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς ευρωπαϊκής σημασίας».

Ενα απ' τα βασικά σημεία που συζητήθηκαν ήταν η υπαγωγή πλέον των «πολιτιστικών προϊόντων» στον έλεγχο του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (θέτοντας θέμα διαπραγματεύσεων στους κόλπους του ΠΟΕ) και η έρευνα για τον έλεγχο της λεγόμενης «οικονομίας του ελεύθερου χρόνου» των πολιτών. Μ' άλλα λόγια, ο παραπέρα ασφυκτικός έλεγχος στην παραγωγή και διακίνηση του καλλιτεχνικού έργου και στην καλλιτεχνική έκφραση από το χώρο του εμπορίου, ανάγοντας συνολικά όσα υπάγονται στη σφαίρα του πολιτισμού, άρα και τον «ελεύθερο χρόνο», σε επιχειρηματικές δραστηριότητες.

Είναι φανερό πως πίσω από τέτοια «αθώα» μέτρα, δίνονται χρήματα και ιδρύονται (ή διαλύονται) θεσμοί, με τεράστιες συνέπειες:

α. Στη φυσιογνωμία του τόπου, στην ποιότητα ζωής των πολιτών, στη δημόσια αισθητική.

β. Στο παραγόμενο καλλιτεχνικό έργο και στους μηχανισμούς διακίνησής του.

γ. Στην ίδια την πολιτιστική ταυτότητα του τόπου, αφού η επινόηση και χρηματοδότηση ενιαίου (ντε και καλά) «ευρωπαϊκού» πολιτισμού θέτει θέμα βιασμού της Ιστορίας και της γλώσσας, της σχέσης των ανθρώπων με την ίδια τους την έκφραση και δημιουργία.

Με τα μέτρα και τους θεσμούς που έχει έως σήμερα αποφασίσει η Ευρωπαϊκή Ενωση, χειραγωγείται και στρεβλώνεται η Τέχνη, περιορίζεται η ελευθερία της και ακυρώνεται ένα μεγάλο μέρος των δημιουργών.

Συγκεκριμένα:

1. Η μετατροπή σημαντικών ελληνικών θεσμών σε «ευρωπαϊκούς» (φεστιβάλ τραγουδιού, φεστιβάλ κινηματογράφου, αρχιτεκτονικά και καλλιτεχνικά δημόσια έργα, Μουσεία κ.ά.), με συνέπεια να έχουν μπει στα «αζήτητα» θέματα ανάπτυξης ή και ιστορικής (έστω) καταγραφής της σύγχρονης πολιτιστικής κληρονομιάς του τόπου μας.

2. Η χρηματοδότηση (παχυλά μάλιστα) εκδηλώσεων που προάγουν το «ευρωπαϊκό ιδεώδες» (Eurovision, Ευρωπαϊκή Ορχήστρα Νέων, Ευρωπάλεια κ.ά.).

3. Η χρηματοδότηση ιδρυμάτων και φορέων «ευρωπαϊκής» σημασίας (όπως, λ.χ., το ανιστόρητο «Μουσείο της Ευρώπης», καθώς και η από τα πάνω ισοπέδωση φιλοσοφίας και πολιτισμών (λ.χ. σε Ιστορικά Μουσεία η ενοποίηση Ελληνικής και Ρωμαϊκής Τέχνης υπό τον όρο «ελληνορωμαϊκή»)...

4. Ο ασφυκτικότερος έλεγχος παραγωγής και διακίνησης του καλλιτεχνικού έργου, παραμερίζοντας δημιουργούς και συλλογικούς φορείς, δίνοντας πολιτικές εξουσίες σε εργολάβους και μεσάζοντες, μεγαλοεπιχειρηματίες του χώρου.

Α. Στην ισοπέδωση που επιχειρείται, δεν αντιτάσσουμε εμείς την ΕΕ με εθνικά (φολκλόρ) χαρακτηριστικά. Αντιτάσσουμε το όραμα μιας άλλης κοινωνίας, αναπτυσσόμενης σε άλλη βάση, σοσιαλιστικής, όπου ελεύθερα αναπτύσσονται οι άνθρωποι και οι τέχνες τους, επικοινωνούν οι παραδόσεις και εξελίσσεται ο σύγχρονος πολιτισμός. Μ' άλλα λόγια, στο αγγλόφωνο άχρουν, άοσμο, χωρίς ταυτότητα και χωρίς νόημα τραγούδι της Μαντώς στη Eurovision, δεν αντιτάσσεται το αγγλόφωνο τσιφτετέλι της τουρκικής συμμετοχής. Και τα δύο «παίζουν» στο χώρο της επινοημένης ευρωπαϊκής ενιαίας «Τέχνης», στο «δήθεν».

Β. Οι συνέπειες από την πολιτική της ΕΕ είναι μεγάλες: Το μεγάλο θύμα θα είναι ο «καταναλωτής» (κατά τον υπουργό Πολιτισμού) Τέχνης. Ο πολίτης, ο οποίος θα έχει πρόσβαση μόνο σ' εκείνα τα έργα που θα του επιτρέπεται, όχι μόνο γιατί θα πληρώνει πολύ ακριβά την όποια επαφή του με την Τέχνη, αλλά (και αυτό είναι το πιο σημαντικό) δε θα έχει πρόσβαση και πληροφορίες.

Κραυγαλέα παραδείγματα για τα παραπάνω, τα έχουμε ήδη γευτεί: Στον τομέα του κινηματογράφου, ο ασφυκτικός έλεγχος της αγοράς από λίγες (αμερικάνικες κυρίως) εταιρίες έχει εκδιώξει απ' τις αίθουσες προβολής τον απροστάτευτο απ' το νόμο ελληνικό κινηματογράφο, αλλά, και τις κινηματογραφίες άλλων χωρών, ευρωπαϊκών και μη. Αποτέλεσμα: Δε βλέπουμε τις ταινίες που γίνονται. Βλέπουμε τις ταινίες που φθάνουν στις αίθουσες και που διαφημίζονται πολύ.

Στον τομέα των Εικαστικών, τα νέα μουσεία που ιδρύθηκαν στη χώρα μας, κυρίως, «εισάγουν» Τέχνη σε συνεργασία με το διεθνές χρηματιστήριο της Τέχνης, για να την απολαύσουν οι «αυτόχθονες ιθαγενείς», δηλαδή εμείς. Από την άλλη, φορείς που θα μπορούσαν να ενισχυθούν για την ανάπτυξη, καταγραφή και προβολή της σύγχρονης ελληνικής τέχνης (όπως το ΕΕΤΕ) - βρίσκονται στο άκρον άωτον της ανέχειας, αφού ο κ. υπουργός Πολιτισμού δεν είναι συνεπής ούτε ως προς τα στοιχειώδη, ελέω Ολυμπιάδας...

Αντίστοιχα παραδείγματα υπάρχουν σ' όλους τους τομείς. Ισως το πιο σοβαρό (από την άποψη των συνεπειών) είναι αυτό που συζητήθηκε στην «άτυπη» Σύνοδο: Τα οπτικοακουστικά... Αυτό θα έχει τις περισσότερες συνέπειες στη ζωή μας, αφού οι αποφάσεις αγγίζουν παραγωγή, πνευματικά δικαιώματα και ΜΜΕ. Ηδη, έχουμε πάρει μια γεύση για τα ΜΜΕ: Πόσο γρήγορα υιοθέτησαν τα ελληνικά ΜΜΕ (παρά τις φιλότιμες προσπάθειες κάποιων λίγων δημοσιογράφων) τη «φρασεολογία Μπους» στις ειδήσεις: «Δικτάτορας» για όσους οι ΗΠΑ αποκαλούν δικτάτορες, «τρομοκράτης» για όσους οι ΗΠΑ χαρακτηρίζουν έτσι κλπ. Πριν δυο χρόνια, τουλάχιστον έθεταν πριν το χαρακτηρισμό, τον προσδιορισμό «λεγόμενος»...

Τα ΜΜΕ, ούτως ή άλλως, ασκούν παιδεία. Είναι, λοιπόν, φανερό σε τι εθίζεται ο θεατής. Και αυτός ο εθισμός κάνει πιο δύσκολη την όποια πρόσβαση του πολίτη στην Τέχνη (αλλά και στην πραγματικότητα), αφού του στρεβλώνει το κριτήριο και του διαμορφώνει μια (συνήθως «κιτς») αισθητική, με μεγάλες ανοχές. Και το χειρότερο: Αυτός ο εθισμός κάνει τον πολίτη «καταναλωτή», τον κάνει να βολεύεται στον καναπέ του, να αδρανοποιείται (και πολιτικά).

Γ. Στην «άτυπη» Σύνοδο της Θεσσαλονίκης, φαινομενικά, δεν έθιξαν τομείς, όπως η Καλλιτεχνική Παιδεία, οι υποδομές και η παραγωγή του καλλιτεχνικού έργου, οι συνθήκες ζωής των δημιουργών. Βέβαια, το σύνολο των αποφάσεων, κυρίως μέσω των διοργανώσεων και των χρηματοδοτήσεων, έχει τεράστιες επιπτώσεις σ' όλα αυτά.

Στα τελευταία χρόνια, η γενική καλλιτεχνική Παιδεία έχει εκδιωχθεί από το Λύκειο, έχει συρρικνωθεί στο Γυμνάσιο. Αποτέλεσμα: Οι μαθητές δεν αποκτούν την αναγκαία εκείνη καλλιέργεια που χρειάζεται, ανεξάρτητα από το επάγγελμα που θα ακολουθήσουν. Παράλληλα, η ενίσχυση από την πολιτεία των επιχειρηματιών που αλώνουν το χώρο της Τέχνης, η προώθησή τους και στα κέντρα λήψης αποφάσεων, η απαξίωση προς τους δημιουργούς - ερμηνευτές και προς το μαζικό πολιτιστικό κίνημα διαμορφώνει ένα σκοτεινό τοπίο, το οποίο ο καλλιτέχνης καλείται να παλέψει για να μπορέσει πρώτα απ' όλα να υπάρξει. Η ανεργία, η περιστασιακή, ωρομίσθια και χωρίς ασφαλιστικά δικαιώματα εργασία, η υπό και ετεροαπασχόληση, η ελλιπής ή ανύπαρκτη ασφαλιστική κάλυψη, σφραγίζουν και εμποδίζουν κάθε προσπάθεια δημιουργίας. Εύκολη λεία, λοιπόν, και ο καλλιτέχνης, στα γρανάζια της εμπορευματοποίησης, με αποτέλεσμα - πρώτα απ' όλα - το «ξεδόντιασμα» της ίδιας του της ψυχής, για να μπορέσει να έχει κάποια πρόσβαση στα μεγάλα πράγματα και να ζήσει...

Οσο για τους πολίτες; Καταδικάζονται στο να μη μορφώνονται, να μη γνωρίζουν, να μη γεύονται τον πλούτο της ανθρώπινης σκέψης και δημιουργίας. Καταδικάζονται να μην αναπτύσσουν την κριτική τους σκέψη και τη δημιουργικότητά τους. Να μένουν θεατές («καταναλωτές», κατά τους κρατούντες). Καταδικάζονται στην πλαστική, γυαλιστερή, επιχρωματισμένη ποιότητα ζωής των υποκαταστάτων και του «δήθεν» - το οποίο επιπλέον και χρυσοπληρώνουν. Καταδικάζονται στην αδράνεια.

Θεωρώντας (όπως, άλλωστε, και η άρχουσα τάξη της χώρας, διά στόματος Ε. Βενιζέλου) πως το θέμα του πολιτισμού είναι θέμα - «κλειδί» για τη διαμόρφωση της συνείδησης των ανθρώπων, θα πρέπει να ανοίξουμε ορισμένα θέματα ως αντίποδα της κυρίαρχης λογικής: Για την παραγωγή μιας Τέχνης ελεύθερης από οικονομικούς περιορισμούς, που θα εκφράζει την κοινωνική συνείδηση, που θα την προάγει.

Το μεγάλο στοίχημα είναι για το μαζικό κίνημα, τα εργατικά συνδικάτα, τους εργαζόμενους γενικά: Πώς θα απαντήσουν σ' αυτήν την προσπάθεια παραπέρα χειραγώγησης των συνειδήσεων που επιχειρεί το σύστημα; Μια λύση μπορεί να υπάρχει: Να διεκδικήσουν μαζί με τους εργαζόμενους του χώρου της Τέχνης μια άλλη ποιότητα ζωής, μόρφωση, ελεύθερη έκφραση της Τέχνης, ανεμπόδιστη καλλιτεχνική δημιουργία. Οραμα άρρηκτα δεμένο με τη σοσιαλιστική προοπτική της κοινωνίας, αλλά και προϋπόθεση για την αλλαγή της.