Το στίγμα των οικονομικών εξελίξεων στα χρόνια 1997 - 1998
Μεταφορικά, και με τη σχηματικότητα που περικλείει κάθε προσπάθεια περιοδολόγησης, θα μπορούσαμε να μιλήσουμε για τρεις φάσεις αυτών των δονήσεων.
Η πρώτη, με επίκεντρο τη ΝΑ Ασία, συμπεριλαμβανομένης και της Ιαπωνίας, είχε ήδη προκαλέσει έντονο προβληματισμό: Επρόκειτο για φαινόμενο «σεισμικής» ή «προσεισμικής» δόνησης στη συγκεκριμένη περιφέρεια καπιταλιστικών οικονομιών και γενικότερα;
Οι εξελίξεις, τα γεγονότα του τελευταίου τριμήνου του '97 που ακολούθησαν, απέδειξαν ότι το υπόστρωμα των διαταραχών ήταν βαθύτερο.
Οι απότομες και παρατεταμένες, στη γενική τους τάση, πτώσεις των αξιών στα χρηματιστήρια, στην ανταλλακτική αξία νομισμάτων, η πτώχευση χρηματοπιστωτικών κολοσσών και άλλων χρηματοεπενδυτικών ομίλων συνοδεύτηκαν από την πτώχευση μεγάλων βιομηχανικών επιχειρήσεων, από εμφανή απαξίωση γης και κτισμάτων, στην οικονομία του άλλοτε «Ιαπωνικού Θαύματος», των «παλιών» και «νέων τίγρεων» της ΝΑ Ασίας. Ακολούθησε εμφανής υποτίμηση μετοχών στα χρηματιστήρια και διαταραχές στις συναλλαγματικές ισοδυναμίες των λεγόμενων «αναδυομένων» καπιταλιστικών οικονομιών της Λατινικής Αμερικής.
Motion Team |
Τα ανήσυχα βλέμματα στράφηκαν προς τη Ρωσία και την Κίνα, δύο αγορές που προσέλκυσαν κεφάλαια αμερικάνικα, γερμανικά, αλλά και γιαπωνέζικα, ιδιαίτερα η δεύτερη.
Η κρίση του Αυγούστου '98, με φαινομενική έναρξη της εκδήλωσής της την κατάρρευση στο χρηματιστήριο της Μόσχας, το σταμάτημα των συναλλαγών από την Κεντρική Τράπεζά της, κλπ., έδειξε ότι επρόκειτο μόνο για την κορυφή του παγόβουνου.
Κανείς πλέον από τους εκπροσώπους των πιο συγκεντρωμένων χρηματικών κεφαλαίων - διοικητές Τραπεζικών ομίλων, πρόεδροι χρηματοεπενδυτικών εταιριών, οικονομικοί σύμβουλοι, ιθύνοντες διεθνών οικονομικών - πολιτικών ενώσεων του διεθνούς κεφαλαίου - γενικότερα εκπρόσωποι του χρηματιστικού κεφαλαίου (με τη συνυφασμένη έκφραση του βιομηχανικού - εμπορικού - τραπεζικού κεφαλαίου) δεν έκρυβαν την ανησυχία τους, για τη δυνατότητα να εκδηλωθεί μια πιο γενικευμένη, «παγκόσμια οικονομική ύφεση», δηλαδή μια γενικευμένη κρίση «υπερπαραγωγής».
Eurokinissi |
Πτώση γενικών δεικτών τιμών στα χρηματιστήρια
Οι απώλειες στις χρηματιστηριακές αγορές της Λατινικής Αμερικής υπολογίζονται σε 40% συγκριτικά με τις τιμές του Ιούλη 1997.3
Ο δείκτης CRB, που αποτελεί το μέσο όρο 17 εμπορευμάτων, στις 26.8.98 έπεσε στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας 20ετίας.7
Οι απώλειες αγορών χοιρινού κρέατος στην Ασία οδήγησε την πτώση των τιμών χοιρινού στα χαμηλότερα επίπεδα των τελευταίων δεκαετιών. 11
Συρρίκνωση παραγωγής
Η «HITACHI» ανακοίνωσε ότι θα εμφανίσει για πρώτη φορά στα μεταπολεμικά χρόνια στο οικονομικό έτος 1998-1999, ζημιές ύψους 250 δισ. γιεν, ενώ έξι (6) χαλυβουργίες ανακοίνωσαν επίσης ότι περιμένουν ζημιές... 15
Καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων
Συρρίκνωση του ΑΕΠ σημαίνει μείωση της παραγωγής, αδυναμία αξιοποίησης του σταθερού (πρώτες ύλες, εμπορεύματα χρησιμοποιούμενα περαιτέρω στην παραγωγική διαδικασία, μηχανήματα κλπ.) και μεταβλητού (μίσθωση εργατικής δύναμης) κεφαλαίου. Σημαίνει απαξίωση εμπορευμάτων όχι γιατί μειώθηκε ο κοινωνικά αναγκαίος χρόνος παραγωγής τους, αλλά γιατί μειώθηκε η αγοραστική ικανότητα των εργατικών μαζών. Σημαίνει αύξηση της ανεργίας, σε συνθήκες που δεν έχουν αλλάξει οι όροι παραγωγικότητας της εργασίας.
Το τι σημαίνει αυτό για την εργατική τάξη και ένα τμήμα της αγροτιάς, πέραν των δραματικών στοιχείων για τη Ρωσία που προαναφέραμε, μπορούμε να το δούμε στις σημερινές συνθήκες της Ασίας.
Ο Σαφίκ Ντχανάνι, επικεφαλής του ΟΗΕ για την Ασία, δηλώνει ότι 100 εκατομμύρια άνθρωποι επιστρέφουν σε όρια φτώχειας που γνώρισαν πριν από 30 χρόνια. Σύμφωνα με στοιχεία της Εκθεσης του ΟΗΕ για την Ινδονησία, ο μισός πληθυσμός της, δηλαδή 100 εκατομμύρια, δεν είναι πλέον σε θέση να αγοράσει είδη πρώτης ανάγκης, απαραίτητα για τη διαβίωσή του.
Στοιχεία του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας (ILO) δίνουν ότι από τα 100 εκατομμύρια στην Ινδονησία, που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας, τα 60 εκατομμύρια δημιουργήθηκαν κατά το τελευταίο έτος.
Η ρουπία, εθνικό νόμισμα της Ινδονησίας, έχασε τα 4/5 της αξίας της. Την 1η Ιανουαρίου 1997, ένας εργάτης σε κατασκευαστική εταιρία της Ιάβα κέρδιζε 10.000 ρουπίες την ημέρα. Σήμερα είναι άνεργος, γιατί έχει σταματήσει η οικοδομική δραστηριότητα. 18
Ολα τα παραπάνω στοιχεία, ενδεικτικά αναφερόμενα, συνιστούν δυσκολία, δυσκαμψία, εκδήλωση ανισορροπιών στην ολοκλήρωση του κύκλου διευρυμένης αναπαραγωγής, λόγω όξυνσης των καπιταλιστικών αντιθέσεων. Από τη μια συσσωρεύονται αμύθητα κέρδη, δηλαδή η χρηματιστική κερδοσκοπική έκφραση της απομύζησης της υπεραξίας από την εργατική τάξη. Τα αμύθητα κέρδη, εκφρασμένα σε διάφορες μορφές κεφαλαίου, και μάλιστα στη σφαίρα της κυκλοφορίας του (αμοιβαία κεφάλαια, ομόλογα, μετοχές σε χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και χρηματοδοτικές εταιρίες διαχείρισης κεφαλαίων), για να αναπαραχθούν ως κεφάλαιο, ως αυτοαυξανόμενη αξία, πρέπει να ξαναμπούν στην παραγωγική διαδικασία: να ρουφήξουν, ως ο βρικόλακας, νέα απλήρωτη εργασία, να τη μετατρέψουν σε εμπόρευμα, που με την πώλησή του θα εκφραστεί σε νέο κέρδος.
Το κίνητρο του κέρδους, του όλο και μεγαλύτερου, της έντασης του βαθμού εκμετάλλευσης των εργαζομένων, και ιδιαίτερα σε συνθήκες υποχώρησης του εργατικού κινήματος, είναι η κινητήρια δύναμη της καπιταλιστικής παραγωγής και οικονομίας.
Επιτάχυνση και ένταση της παραγωγικής διαδικασίας στα άκρα της σημαίνει και όξυνση της αντίθεσης ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της παραγωγής και την ατομική ιδιοποίηση των αποτελεσμάτων της. Δηλαδή, σημαίνει ότι οι πλούσιοι γίνονται πλουσιότεροι και οι φτωχοί φτωχότεροι.
Με άλλα λόγια, όταν «όλα» φαινομενικά ενισχύουν την αφελή αυταπάτη ότι από την αύξηση της «πίτας» κερδίζουν αναλογικά όλοι (βλέπε μεταπολεμική ανάπτυξη της Ιαπωνίας, ανάπτυξη των «Τίγρεων» της ΝΑ Ασίας, μετά την κρίση της δεκαετίας του '70, «αναδυόμενες» οικονομίες της δεκαετίας του '80 - '90), όταν όλα γυρίζουν σαν ένα καλοκουρδισμένο ρολόι, έρχεται η στιγμή που σπάει αυτός ο επιταχυνόμενος μηχανισμός της πολυκουρδισμένης καπιταλιστικής μηχανής.
Αυτό σημαίνει: Δάνεια που δεν μπορούν να αποπληρωθούν. Μερίσματα χρηματεμπορικών κεφαλαίων που δεν μπορούν να ρευστοποιηθούν. Τιμές μετοχών υπερτιμημένες που δεν ανταποκρίνονται πλέον στις πραγματικές αξίες (είτε γιατί απαξιώθηκαν πάγια κεφάλαια, μεταξύ των οποίων και απούλητα εμπορεύματα, είτε γιατί δεν πραγματοποιήθηκε η προσδοκώμενη παραγωγή εμπορευμάτων, παραγωγή πάνω στην οποία «ποντάρισαν» υπέρογκες πιστώσεις, που απομύζησαν ως τοκοφόρο κεφάλαιο μεγάλα ποσά από την υπεραξία που πραγματοποιήθηκε σε προηγούμενο κύκλο παραγωγής). Ισοδυναμίες νομισμάτων που κρατήθηκαν τεχνητά, με διάφορες «σκληρές» νομισματικές πολιτικές, με αυξημένα επιτόκια, ενώ ήδη είχε ανατραπεί η πραγματική ανταλλακτική τους αξία, λόγω ανατροπής των προηγούμενων ισοδυναμιών και ισορροπιών μεταξύ διαφορετικών εθνικών οικονομιών. Ετσι, σπάει η αλυσίδα των συναλλαγών: Ανάμεσα σε κράτη (Κεντρικές Τράπεζες) ή σε σχέση με το ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα. Ανάμεσα σε κράτη και ιδιωτικές Τράπεζες. Ανάμεσα σε Τράπεζες και τα λεγόμενα κερδοσκοπικά Hedge Funds.
Πέφτουν αρχικά οι τιμές μετοχών στο χρηματοπιστωτικό τομέα, ή στις ανταλλακτικές αξίες μεταξύ των νομισμάτων. «Ο σώζων εαυτόν σωθήτω». Τρέχουν τα κεφάλαια, αξιοποιώντας ακριβώς το σύμφυτο κερδοσκοπικό χαρακτήρα τους, να κερδίσουν περισσότερο ή να χάσουν λιγότερο, ανάλογα με τη θέση τους στις διάφορες οικονομίες, σπρώχνοντας στα άκρα την κερδοσκοπία με βάση τις ήδη διασαλευμένες συναλλαγματικές τιμές και ισορροπίες.
Στο χώρο του κεφαλαίου συντελούνται μεγάλες ανακατατάξεις. Αυτοί που κερδίζουν συγκεντρώνουν στα χέρια τους τα υποτιμημένα ή και αδρανοποιημένα κεφάλαια, αντλούν δύναμη από τις απώλειες των εκατομμυρίων των μικροεπενδυτών, των αποταμιεύσεών τους που έγιναν κεφάλαιο στα χέρια των αμοιβαίων κεφαλαίων.
Η «σκούπα» έχει διπλό αποτέλεσμα: υποτίμηση χρηματικών κεφαλαίων αλλά και συγκεντροποίησή τους. Αυτό γινόταν και τον 19ο αιώνα, αυτό γίνεται και σήμερα, στη χαραυγή του 21ου αιώνα.
Αξίζει να παρακολουθήσουμε ένα μέρος από την τοποθέτηση του Κ. Μαρξ στο έργο «Το Κεφάλαιο»:
«Με την πτώση του ποσοστού του κέρδους αυξάνει το ελάχιστο μέγεθος του κεφαλαίου, που απαιτείται να διαθέτει ο ξεχωριστός κεφαλαιοκράτης για την παραγωγική χρησιμοποίηση της εργασίας, του κεφαλαίου που απαιτείται τόσο για την εκμετάλλευση της εργασίας γενικά, όσο και για να είναι ο ξοδεμένος εργάσιμος χρόνος, ο αναγκαίος για την παραγωγή των εμπορευμάτων χρόνος, για να μην ξεπερνάει ο χρόνος αυτός το μέσο κοινωνικά αναγκαίο χρόνο εργασίας που απαιτείται για την παραγωγή των εμπορευμάτων. Και ταυτόχρονα αυξάνει η συγκέντρωση του κεφαλαίου, γιατί, πέρα από ορισμένα όρια, ένα μεγάλο κεφάλαιο με μικρό ποσοστό κέρδους συσσωρεύεται πιο γρήγορα από ένα μικρό κεφάλαιο με μεγάλο ποσοστό κέρδους. Η μάζα των μικρών κατακερματισμένων κεφαλαίων ωθείται έτσι στο δρόμο των περιπετειών: κερδοσκοπία, πιστωτική αγυρτεία, απάτη με τις μετοχές, κρίσεις. Η λεγόμενη πληθώρα του κεφαλαίου αναφέρεται ουσιαστικά πάντα στην πληθώρα εκείνη κεφαλαίου, για το οποίο η πτώση του ποσοστού κέρδους δεν ισοσταθμίζεται από τη μάζα του - και τέτοιες είναι πάντα οι νέες σχηματιζόμενες φρέσκες καταβολάδες του κεφαλαίου - ή αναφέρεται στην πληθώρα εκείνη, που με τη μορφή της Πίστης θέτει στη διάθεση των επιχειρηματιών των μεγάλων κλάδων παραγωγής, τα κεφάλαια εκείνα που μόνα τους είναι ανίκανα για αυτοτελή δράση. Η πληθώρα αυτή του κεφαλαίου απορρέει από τις ίδιες συνθήκες, που γεννούν έναν σχετικό υπερπληθυσμό, και γι' αυτό αποτελεί ένα φαινόμενο που συμπληρώνει αυτόν τον τελευταίο, παρ' όλο που και οι δυο βρίσκονται σε αντιτιθέμενους πόλους, αναπασχόλητο κεφάλαιο στη μια πλευρά, και αναπασχόλητος εργατικός πληθυσμός στην άλλη.
Υπερπαραγωγή κεφαλαίου, και όχι ξεχωριστών εμπορευμάτων - αν και η υπερπαραγωγή κεφαλαίου περιλαμβάνει πάντα την υπερπαραγωγή των εμπορευμάτων - δε σημαίνει λοιπόν τίποτα άλλο από υπερσυσσώρευση κεφαλαίου...».19
Η πτώση του μέσου ποσοστού κέρδους, και σε συνθήκες μονοπωλιακού ανταγωνισμού, οδηγεί σε «υπερσυσσώρευση» κεφαλαίων, σε φάση «υπερπαραγωγής» στον κύκλο της καπιταλιστικής κρίσης. Ανάλογα με το βάθος της κρίσης ξεδιπλώνεται η διαδικασία απαξίωσης κεφαλαίων, με την έννοια ότι χρηματεμπορικά κεφάλαια υποτιμούνται, μέρος του σταθερού κεφαλαίου χάνει την αξία του, ένα μέρος του κεφαλαίου αδρανεί, άλλο αφανίζεται κλπ.
Ομως, αυτή η αλήθεια παρουσιάζεται παραποιημένη από τη μεριά των εκπροσώπων του διεθνούς καπιταλιστικού συστήματος, των οικονομικών και πολιτικών εκπροσώπων του.
Η σύγχρονη πολυπλοκότητα και συνθετότητα των διαδικασιών στον τομέα της Πίστης διευκολύνει να παρερμηνευτεί το φαινόμενο της υπερσυσσώρευσης κεφαλαίων, να εμφανιστεί ως κερδοσκοπικό φαινόμενο αποσπασμένο από τις αντιφάσεις της διευρυμένης καπιταλιστικής αναπαραγωγής. Ετσι κρύβεται η αλήθεια ότι: Τα «κέρδη που χάθηκαν», χάνονται από τη δυνατότητα παραγωγής και κατανάλωσης που δημιούργησε η εργασία όσων δουλεύουν με τις φυσικές και πνευματικές δυνάμεις τους για την παραγωγή του κοινωνικού πλούτου. «Χάθηκαν» ως δυνατότητα ανάπτυξης του βιοτικού, μορφωτικού, πολιτιστικού επιπέδου, ως δυνατότητα να δουλεύουν λιγότερες ώρες και να απολαμβάνουν περισσότερα αγαθά, να αναπαράγουν με καλύτερους όρους την εργατική τους δύναμη.
Αυτή είναι η πραγματική απώλεια των ήδη υπολογισμένων «ζημιών», από τον επενδυτικό οίκο «HSBC Securities», ύψους 4,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων από της 17 Ιούνη έως σήμερα.20 Αυτών των «ζημιών» και όσων θα επακολουθήσουν...21
... Μπορούμε με μεγαλύτερο βαθμό αξιοπιστίας προβλέψεων να ισχυριστούμε:
Η Ρωσία δε φαίνεται να έχει φθάσει σε σημείο ανάκαμψης, ενώ για πολλά από τα κράτη της πρώην ΕΣΣΔ (π.χ. Ουκρανία) και του σοσιαλιστικού συστήματος στην Ευρώπη, η εκδήλωση της κρίσης είναι σε εξέλιξη.
Η Κίνα, με τα ανοίγματα προς το κεφάλαιο, ίσως αποδειχθεί βραδυφλεγής εστία.
Ανοιχτό είναι το ενδεχόμενο να εκδηλωθεί άμεσα απότομη, μεγάλου μεγέθους, οικονομική κρίση στα σημαντικότερα κράτη της Λατινικής Αμερικής. Η πραγματοποίηση ενός τέτοιου ενδεχομένου θα οδηγήσει τις ΗΠΑ σε βαθιά οικονομική κρίση. Η οικονομική ύφεση θα αγκαλιάσει ραγδαία και την Ευρώπη. Οι ενδοϊμπεριαλιστικές αντιθέσεις θα οξυνθούν.
Ερωτήματα, που θέτουμε για περαιτέρω διερεύνηση
Θέτουμε και ορισμένους προβληματισμούς - κατευθύνσεις, έστω και με έντονο το στοιχείο της ιδεολογικοπολιτικής ταξικής προσέγγισης κι όχι της αναπτυγμένης επιστημονικής ανάλυσης.
Η όποια παρέμβαση στον κύκλο της κρίσης θα είναι πολύ πιο βραχυχρόνια και η διόγκωση των αντιθέσεων πολύ ευρύτερη.
Οι αντικειμενικές συνθήκες της κρίσης (μεταξύ των οποίων και η κρίση περάσματος της αστικής πολιτικής) διαπλέκονται με τον υποκειμενικό παράγοντα (που μπορεί να λειτουργήσει καταλυτικά για το βάθεμα της αμφισβήτησης, της άρνησης της αστικής πολιτικής και των θεσμών της, και τελικά την ανατροπή της αστικής εξουσίας).
Τα υπάρχοντα τμήματα του κομμουνιστικού κινήματος σε όλο τον κόσμο επωμίζονται τεράστια ευθύνη απέναντι στην εργατική τάξη της χώρας τους και διεθνώς. Ο διεθνής οργανωτικός, ιδεολογικός και στρατηγικός συντονισμός τους είναι ταυτόχρονα και κλειδί και δείκτης της ικανότητας τους να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις των καιρών που ωριμάζουν.
1. Εφημερίδα «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», (Οικονομία), 29.8.98, σελ. 51.
2. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» - «THE GUARDIAN», 30.8.98.
3. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» - «THE ECONOMIST», 30.8.98.
4. Για την Ελλάδα δινόταν, στις 30.8.98, ότι διατηρούσε από την άνοδο του Χρηματιστηρίου Αξιών Αθηνών το 60%. (Θετική εξαίρεση μαζί με το Ισραήλ). Στις 2.10.98, μετά τη νέα γενική πτώση των τιμών, ο υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας κ. Γκαργκάνας, σε τηλεοπτική συνέντευξη στη ΝΕΤ, δήλωνε ότι το ΧΑΑ διατηρεί το 30% της ανόδου, από τον Ιούλη 97.
5. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ» - «THE ECONOMIST», 30.8.98.
6. Οικονομική «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 4.10.98.
7. Κυριακάτικη «ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ», 30.8.98.
8. Οικονομική «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 8.9.98. Πηγή: «Ρόιτερ».
9. Οικονομική «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 16.9.98 και 10.9.98.
10. Οικονομική «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 16.9.?98. Πηγή: «Ασοσιέιτεντ Πρες» - «Ρόιτερ».
11. Οικονομική «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 9.9.98. Πηγή: «Ρόιτερ».
12. Οικονομική «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 30.8.98. «THE ECONOMIST».
13. Οικονομική «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 10.9.98.
14. «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 30.8.98, «THE GUARDIAN».
15. Οικονομική «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 8.9.98. Πηγή: «Ρόιτερ».
16. Εφημερίδα «ΤΑ ΝΕΑ», 11.9.98.
17. «ΕΞΟΥΣΙΑ», 16.9.98.
18. «ΕΞΟΥΣΙΑ», 16.9.98.
19. Καρλ Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τόμος 3ος, σελ. 317.
20. Οικονομική «ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ», 4.10.98.
21. Στο σημείο αυτό σημειώνουμε ότι πρέπει να αποφεύγεται η σύγχυση που ταυτίζει μεταξύ τους διαφορετικές οικονομικές κατηγορίες, που αποτυπώνονται σε διαφορετικές ορολογίες, όπως: υπεραξία, βαθμός εκμετάλλευσης, ποσοστό κέρδους, όγκος κερδών.
Για λόγους οικονομίας χώρου, σημειώνουμε μόνο μια από τις διευκρινίσεις του Κ. Μαρξ μεταξύ κέρδους και υπεραξίας:
«... Το κέρδος, για το οποίο μιλάμε εδώ, είναι μόνον μια άλλη ονομασία της ίδιας υπεραξίας που παρασταίνεται στη σχέση της προς το συνολικό κεφάλαιο, αντί στη σχέση της προς το μεταβλητό κεφάλαιο, από το οποίο πηγάζει. Η πτώση του ποσοστού κέρδους εκφράζει λοιπόν τη φθίνουσα σχέση της ίδιας της υπεραξίας, προς το καταβλημένο συνολικό κεφάλαιο και είναι γι' αυτό η πτώση αυτή ανεξάρτητη από οποιοδήποτε μοίρασμα της υπεραξίας αυτής ανάμεσα στις διάφορες κατηγορίες ανθρώπων». (Βλ. Κ. Μαρξ, «Το Κεφάλαιο», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», τ. 3ος, σελ. 270).
ΥΓ: Ηδη η οικονομία των ΗΠΑ βρίσκεται σε κρίση, στη φάση βαθιάς παρατεταμένης ύφεσης με αδυναμία πρόβλεψης για το ξεπέρασμά της, ενώ ο πόλεμος μετά τη Γιουγκοσλαβία και το Αφγανιστάν, συνεχίζεται στο Ιράκ, ενώ έπονται και άλλες χώρες - πολεμικοί στόχοι των ιμπεριαλιστών.