«Ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος έληξε με τη νίκη των ιμπεριαλιστικών κρατών της Αντάντ πάνω στον άλλο ιμπεριαλιστικό συνασπισμό, τον αυστρογερμανικό και τους συμμάχους του. Και τούτη η νίκη θα κατοχυρωνόταν με την αναδιανομή του κόσμου. Αυτή η ιμπεριαλιστική πολιτική και πρακτική επιδίωκε να ενισχύσει το συσχετισμό των δυνάμεων στο διεθνή στίβο για ωφέλεια των κυριοτέρων καπιταλιστικών κρατών, να διατηρήσει και να διευρύνει την πρόσβαση στις πηγές των πρώτων υλών, ιδιαίτερα του πετρελαίου, στις αγορές διάθεσης προϊόντων και εξαγωγής κεφαλαίων. Επιζητούσε να δημιουργήσει σφαίρες κυριαρχίας ή "ανοιχτών θυρών" για την επίτευξη ηγεμονίας παγκόσμιας ή περιφερειακής.

Το μεταπολεμικό ξαναμοίρασμα προέβλεπε, ανάμεσα στα άλλα, το διαμελισμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας, η οποία στην περίπτωση του πολέμου ήταν σύμμαχος των κεντρικών δυνάμεων. Πιστή έκφραση της παραπάνω ιμπεριαλιστικής πολιτικής και πρακτικής είναι η άποψη του R.S. Baker, στενού συνεργάτη του Ουίλσον, (σ.σ. Προέδρου των ΗΠΑ), σχετικά με την τύχη της αυτοκρατορίας του σουλτάνου: "Η Τουρκία υπήρξε η πιο πλούσια μεταπολεμική λεία ...είχε ανέπαφο και αναξιοποίητο τον πλούτο της. Εδώ υπήρχαν ανέπαφες πηγές πετρελαίου, χαλκού, αργύρου και μεταλλικών αλάτων και τεράστιες εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης, που εύκολα μπορούσαν να ποτιστούν. Υπήρχε πρώτα από όλα άφθονος και αποδοτικός πληθυσμός".

Οι νικήτριες χώρες της Αντάντ απέβλεπαν και σε εδαφικές προσαρτήσεις και σε οικονομική πολιτική επιρροή. Ετσι η περιοχή της Μέσης και Εγγύς Ανατολής έγινε αντικείμενο διαπάλης και χώρος ενδοϊμπεριαλιστικών διενέξεων και ανακατατάξεων για την επιρροή και την ένταξη της περιοχής αυτής ολόκληρης ή τουλάχιστον κατά τμήματα σε περιφερειακές ομάδες κάτω από την αιγίδα των ηγετικών δυνάμεων του καπιταλιστικού κόσμου.

Η καθεμιά από τις ανταντικές δυνάμεις έχει τα ιδιαίτερα συμφέροντά της στο χώρο της Εγγύς Ανατολής, συμφέροντα αλληλοσυγκρουόμενα πολλές φορές. Η Αγγλία καιροφυλακτεί για τα πετρέλαια της Μοσούλης, από εκεί περνά ο δρόμος για τις Ινδίες, θέλει τον έλεγχο των Στενών. Οι ΗΠΑ επιζητούν να θέσουν κάτω από τον έλεγχό τους -πολιτικό και οικονομικό- την ίδια περιοχή σε βάρος της Αγγλίας. Η Γαλλία ζητά την Κιλικία, τη Συρία και το Λίβανο και η Ιταλία απαιτεί τη Νοτιοδυτική Μικρά Ασία και την περιοχή της Σμύρνης -πραγματική λεηλασία δηλαδή.

Ωστόσο, τα αλληλοσυγκρουόμενα καπιταλιστικά συμφέροντα συναντιούνται στο διαμελισμό της οθωμανικής αυτοκρατορίας, στην πολιτική -οικονομική υποδούλωση του τουρκικού λαού και για έναν πρόσθετο λόγο εξίσου σημαντικό, που ίσως σκόπιμα ξεχνιέται: πέρα από τα όποια οφέλη τελικά θα αποκόμιζαν, ανάλογα με τον κάθε φορά συσχετισμό δυνάμεων, οι δυτικές καπιταλιστικές χώρες ήθελαν να είναι σε θέση να χρησιμοποιούν το τουρκικό έδαφος σαν ορμητήριο ενάντια στο σοβιετικό κράτος. Ιδιαίτερα, μάλιστα, όταν απέτυχε η ιμπεριαλιστική επέμβαση στη σοβιετική Ρωσία, η Ανατολία και γενικότερα η Εγγύς Ανατολή αποκτούσε "για το διεθνή ιμπεριαλισμό τη σημασία του αντισοβιετικού στρατιωτικοπολιτικού προγεφυρώματος".

Η αστική τάξη της Ελλάδας, μετά τη δημιουργία του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, έρχεται σιγά -σιγά σε συμμαχία με τα προαστικά φεουδαρχικά στοιχεία. Ετσι αναβάλλει για το αόριστο μέλλον την υλοποίηση κάποιων καίριων αστικών στόχων ή την ολοκλήρωση κάποιων άλλων.

Βέβαια η εξέγερση στο Γουδί το 1909 -που συνιστά μια θετική προσπάθεια της φιλελεύθερης μερίδας της αστικής τάξης- έρχεται να δώσει λύσεις δημοκρατικές σε χρόνια προβλήματα της χώρας. Δε θα προωθήσει όμως σοβαρά θέματα, όπως το αγροτικό και το πολιτειακό. Από νωρίς αρχίζει ο συμβιβασμός με τους παλαιοκομματικούς εκπροσώπους των φεουδαρχικών στοιχείων και υποστηρικτών του θρόνου...Η επαναστατικότητα της αστικής τάξης -που τώρα αποδέχεται ως εκπρόσωπό της τον Βενιζέλο- έχει χαθεί. Τα χαρακτηριστικά της ριζοσπαστικοποίησης και επαναστατικότητας περνούν στη νέα, την εργατική τάξη... Ο Βενιζέλος προσπαθεί να υπερασπιστεί το ισχύον κοινωνικό καθεστώς, παίρνοντας μέτρα για όσους θέλουν να το αλλάξουν. Ταυτόχρονα, στο θέμα της εθνικής ανεξαρτησίας, εργάζεται συνειδητά στα πλαίσια μιας "αυτονόητης" ξενικής εξάρτησης. Και ήταν τότε η εποχή που η Αγγλία ζητούσε να κατακτήσει το δρόμο των πετρελαίων από τη Μοσούλη μέχρι τον Περσικό Κόλπο. Η ιδεολογία της "Μεγάλης Ιδέας" γίνεται από τη βενιζελική παράταξη σύνθημα "εθνικό" και πρόσχημα "φερέγγυο" της εξωτερικής της πολιτικής και διπλωματίας -στην πραγματικότητα στοιχείο αποπροσανατολιστικό των βαθύτερων επιδιώξεων της κυρίαρχης τάξης στην Ελλάδα, η οποία θα οδηγήσει το λαό και τον τόπο στο μικρασιατικό πόλεμο».¹

Ας δούμε πιο αναλυτικά πώς επιδίωξαν οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις να επιβάλουν τα συμφέροντά τους στην περιοχή, πώς οι κοινές επιδιώξεις τους συγκρούονταν με τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους.

«(...) Το πρόγραμμα για το μεταπολεμικό ξαναμοίρασμα του κόσμου προέβλεπε σε γενικές γραμμές την εξασθένιση της Γερμανίας σαν μεγάλης στρατιωτικής και αποικιακής δύναμης, το μοίρασμα των αποικιών της και των εδαφών της αυστροουγγρικής και της οθωμανικής αυτοκρατορίας, που στην περίοδο του πολέμου συμμάχησαν με τη Γερμανία...

Ο ηγετικός ρόλος στην πολιτική των ιμπεριαλιστικών κρατών σ' αυτή την περιοχή ανήκε στην Αγγλία, επειδή διέθετε εδώ τις μεγαλύτερες στρατιωτικές δυνάμεις... Η Αγγλία κατείχε την πρώτη θέση στο εξωτερικό εμπόριο της οθωμανικής αυτοκρατορίας...

Η Αγγλία έλεγχε ήδη στρατιωτικά και πολιτικά τη Μεσοποταμία (Ιράκ), την Παλαιστίνη και το Ιράν. Στις χώρες αυτές είχε διορίσει υποτακτικές κυβερνήσεις. Σχεδίαζε να θέσει τη ζώνη των Στενών με την Κωνσταντινούπολη κάτω από τον έλεγχό της και να παραδώσει τα σπουδαιότερα τμήματα της Τουρκίας σε υποτελείς συμμάχους της: στην άρχουσα τάξη της Ελλάδας, στην ντασνακική Αρμενία, στο "ανεξάρτητο" κράτος των Κούρδων.

Οι βλέψεις του γαλλικού ιμπεριαλισμού πάνω στα εδάφη της οθωμανικής αυτοκρατορίας ήταν λιγότερο φιλόδοξες. Η Γαλλία ...επειδή ήταν η δύναμη που διεκδικούσε τα μεγαλύτερα οφέλη στην Ευρώπη από την υπογραφή της ειρήνης ανάμεσα στην Αντάντ και τη Γερμανία (Συνθήκη των Βερσαλλιών), είχε συγκεντρώσει περισσότερο την προσοχή της στη ρύθμιση των ευρωπαϊκών ζητημάτων...

Στα εδάφη της πρώην οθωμανικής αυτοκρατορίας, στόχος του γαλλικού ιμπεριαλισμού ήταν να αποικιοποιήσει τη Συρία και το Λίβανο.

Στις περιοχές όπου αδυνατούσε να έχει βλέψεις αποικιακού χαρακτήρα, όπως η Κωνσταντινούπολη και η Μικρά Ασία, η Γαλλία ήθελε να διατηρήσει τα οικονομικά της συμφέροντα και προνόμια, και να τα επεκτείνει, δεδομένου ότι από άποψη τέτοιων συμφερόντων κατείχε στην Τουρκία την πρώτη θέση...

Στα σχέδια του αμερικανικού ιμπεριαλισμού ήταν να επιβάλει την κυριαρχία του στην Κωνσταντινούπολη και στα Στενά, στη Μικρά Ασία και στην Αρμενία. Οι βλέψεις των ΗΠΑ είχαν προς το παρόν κυρίως οικονομικό χαρακτήρα.... Ο αμερικανικός ιμπεριαλισμός, που βγήκε ενισχυμένος οικονομικά από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο φιλοδοξούσε να επιβάλει την οικονομική ηγεμονία των ΗΠΑ στην Εγγύς Ανατολή και γενικότερα στον καπιταλιστικό κόσμο. Γι' αυτό έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στη ρύθμιση της μεταπολεμικής κατάστασης, τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Ασία. Οι βασικές θέσεις του προγράμματος των ΗΠΑ περιέχονταν στα "14 σημεία" του Ουίλσον. Ενα απ' αυτά τα σημεία πρόβλεπε τη δημιουργία της Κοινωνίας των Εθνών (ΚΤΕ), που οι ΗΠΑ έλπιζαν να χρησιμοποιήσουν για την αύξηση της επιρροής τους στις διεθνείς υποθέσεις...

Η Ιταλία διεκδικούσε για λογαριασμό της τη νοτιοδυτική Μικρά Ασία, μαζί με την περιοχή της Σμύρνης. Το μερίδιο αυτό τής είχαν υποσχεθεί, άλλωστε, οι Αγγλογάλλοι με μυστικές συμφωνίες κατά τη διάρκεια του πολέμου...

Οι αντιθέσεις των ιμπεριαλιστών ήταν ασυμβίβαστες. Αλλά προς το παρόν τούς ένωνε η ομοθυμία για την οικονομική υποδούλωση της Τουρκίας και η χρησιμοποίηση του εδάφους της ως ορμητηρίου της ένοπλης επέμβασης ενάντια στη Σοβιετική Δημοκρατία.

Μετά την υπογραφή της ανακωχής του Μούδρου (30 Οκτωβρίου 1918), με την οποία βγήκε η Τουρκία από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις της Αντάντ έβαλαν αμέσως σε εφαρμογή τα σχέδιά τους. Εφεραν τις ναυτικές πολεμικές μοίρες τους στα Δαρδανέλια και στο Βόσπορο, διόρισαν ύπατους αρμοστές στην Κωνσταντινούπολη και έθεσαν κάτω από τον απόλυτο έλεγχό τους τη σουλτανική κυβέρνηση. Υστερα απ' αυτό, οι σύμμαχοι της Αντάντ προχώρησαν στη στρατιωτική κατοχή και άλλων περιοχών. Αγγλικά, γαλλικά και ιταλικά στρατεύματα κατέλαβαν τη ζώνη των Στενών, της δυτικής ακτής της Μικράς Ασίας, τα νότια λιμάνια και την Κιλικία.

Από στρατιωτική και πολιτική άποψη, οι Αγγλοι έπαιζαν τον πρώτο ρόλο στο διασυμμαχικό έλεγχο της Κωνσταντινούπολης, ενώ στην τουρκική εξουσία εγκατέστησαν αγγλόφιλο πρωθυπουργό.

Επίσης, πήραν κάτω από τον έλεγχό τους τους σιδηροδρόμους της Βαγδάτης, και εγκατέστησαν στρατεύματα στις πετρελαιοφόρες περιοχές του Καυκάσου και της Μεσοποταμίας.

Το διαμελισμό και το μοίρασμα της Τουρκίας, οι ιμπεριαλιστές επιδίωξαν να κατοχυρώσουν με διεθνείς συμφωνίες. Το ίδιο έκαναν, άλλωστε, για τη γενικότερη μεταπολεμική οργάνωση του κόσμου. Για το σκοπό αυτό οργάνωσαν τη Διάσκεψη της "Ειρήνης", που άρχισε τις εργασίες της στις 18 Γενάρη 1919 στο Παρίσι. Τον ηγετικό ρόλο στη Διάσκεψη είχαν η Αγγλία, η Γαλλία και οι ΗΠΑ.

Η Διάσκεψη του Παρισιού αποφάσισε, ανάμεσα στα άλλα, την ίδρυση της ΚΤΕ, που προορισμός της ήταν να ενισχύσει τον αγώνα των ιμπεριαλιστών εναντίον του επαναστατικού κινήματος στον κόσμο και να βοηθήσει στη στερέωση του ιμπεριαλιστικού μεταπολεμικού συστήματος.

Με το πρόσχημα των εντολών για Διοίκηση (Mandat: πληρεξουσιότητα) της ΚΤΕ, τα ιμπεριαλιστικά κράτη προσάρτησαν στις αποικιακές τους κτήσεις τις πρώην γερμανικές αποικίες και τα αραβικά εδάφη που ανήκαν στην οθωμανική αυτοκρατορία. Με το ίδιο σύστημα προσπάθησαν να αποικιοποιήσουν και την ίδια την Τουρκία».

Και σ' αυτή την υπόθεση βεβαίως ενεπλάκη και η άρχουσα τάξη της Ελλάδας, προκειμένου να προσαρτήσει τα παράλια της Μικράς Ασίας, έκανε το Μικρασιατικό Πόλεμο που οδήγησε στη Μικρασιατική Καταστροφή, τα δεινά της οποίας ακόμη πληρώνει ο ελληνικός λαός.

1. «Θέματα Ελληνικής Ιστορίας», συλλογική μελέτη του ΚΜΕ, έκδοση «Σύγχρονη Εποχή», σελ., 202-205.

2. «Η Μικρασιατική Εκστρατεία και Καταστροφή», Επιστημονικό Διήμερο του ΚΜΕ, έκδοση «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 17-21.