Κυριακή 3 Νοέμβρη 2002
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 3
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ
Ταξίδια στη «Ρουσία»

Μια ελάχιστη αναφορά στη σχέση του μεγάλου συγγραφέα με τη νεοσύστατη ΕΣΣΔ, σαν αφιέρωμα με αφορμή τη συμπλήρωση 45 χρόνων από το θάνατό του

Ο Νίκος Καζαντζάκης (αριστερά) με τον Αγγελο Σικελιανό
Ο Νίκος Καζαντζάκης (αριστερά) με τον Αγγελο Σικελιανό
Στις 26 του Οκτώβρη συμπληρώθηκαν 45 χρόνια από το θάνατο του Νίκου Καζαντζάκη, στην πανεπιστημιακή κλινική του Φράιμπουργκ (26/10/1957). Στις 5/11 ενταφιάστηκε στο Ηράκλειο, στην Τάπια Μαρτινέγκο, πάνω από τα βενετσιάνικα τείχη, και στον τάφο του χαράχτηκαν τα λόγια του: «Δεν ελπίζω τίποτα, δε φοβάμαι τίποτα, είμαι λεύτερος».

Ο Καζαντζάκης πέθανε εν μέσω της διαδικασίας που φαίνεται πως τον γέμιζε περισσότερο από οτιδήποτε άλλο: το ταξίδι. Παρά τα 74 χρόνια του, τον Ιούνη του έτους του θανάτου του ταξίδεψε στην Κίνα, μετά από πρόσκληση της κυβέρνησής της και είχε σκοπό να επιστρέψει στην Κοπεγχάγη, μέσω Ιαπωνίας. Ωστόσο, το εμβόλιο που έκανε για να τον προστατεύσει από τη βλογιά και τη χολέρα κατέληξε σε γάγγραινα, που οδήγησε στο μοιραίο. Ηδη όμως είχε προλάβει να δημιουργήσει ένα πρωτότυπο λογοτεχνικό «σύμπαν», τόσο υφολογικά, όσο και σε σχέση με την ιδεολογική του βάση. Γι' αυτήν τη δεύτερη έχουν γραφτεί πολλά και θα γραφτούν ακόμα περισσότερα, αν και ο ίδιος, μέσα από το έργο του και κυρίως μέσω της «Ασκητικής», είχε αποδώσει με τη μορφή φιλοσοφικού - ποιητικού «μανιφέστου» τις απόψεις του.

Η προσφορά του στη νεοελληνική λογοτεχνία και γλώσσα είναι αδιαμφισβήτητη. Μάλιστα, ο Βάρναλης σημειώνει για τον Καζαντζάκη, ότι «ο μηδενισμός του τον εμπόδισε να πάρει θέση πουθενά. Εμεινε πάντα έξω από όλα - εκτός αν κάποτε βρέθηκε κάπου ερασιτεχνικά περαστικός. Μόνο στο δημοτικισμό έμεινε πιστός αγωνιστής». Ομως, πόσα πολλά οφείλει το ανθρώπινο πνεύμα και σε ανήσυχους «ταξιδιώτες» όπως ο Καζαντζάκης, έστω κι αν δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν αυτό το «ταξίδι» ή το ολοκλήρωσαν με «ερασιτεχνικό» τρόπο;

Μερικά από τα ταξίδια του συγγραφέα είχαν προορισμό τη νεογέννητη, τότε, Σοβιετική Ενωση. Με αφορμή την επέτειο της Μεγάλης Οχτωβριανής Επανάστασης σε λίγες μέρες, επιλέξαμε, σαν αφιέρωμα στην επέτειο του θανάτου του, να αναφερθούμε στη σχέση του με την ΕΣΣΔ.

Η χώρα των Σοβιέτ «μαγνήτισε» τον Καζαντζάκη πολύ περισσότερο από όσο θα περίμενε κανείς από ένα «μηδενιστή», από έναν άνθρωπο που «δεν ελπίζει τίποτα». Η πρώτη του επαφή με την πρώτη «πατρίδα» του παγκόσμιου προλεταριάτου έγινε το 1919, όταν ταξιδεύει σαν γενικός διευθυντής του νεοσύστατου υπουργείου Περιθάλψεως (θέση στην οποία τον διόρισε ο Ελ. Βενιζέλος) και αρχηγός της αποστολής στη Ρωσία, για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του Καυκάσου. Οπως όμως προκύπτει από τις πρώτες φράσεις που γράφει μόλις πατάει το πόδι του στην Οδησσό, ο σκοπός της αποστολής ήταν γι' αυτόν απλά ένα μέσο για την εκπλήρωση ενός παλιού ονείρου: «Ας μην πω με τι συγκίνηση πάτησα το ρούσικο χώμα. Πολλές γενιές μέσα μου είχαν λαχταρίσει τούτη τη στιγμή».

Η αποκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Θράκη, την οποία αναλαμβάνει, είναι γι' αυτόν μια «φρικώδης, πυρετώδης δουλειά». Ισως αυτή ήταν και η αφορμή για να παραιτηθεί από το υπουργείο το 1920. Ακολουθούν πολλά και συνεχόμενα ταξίδια στην Ευρώπη, αλλά η ΕΣΣΔ δεν είχε εξαντλήσει το ενδιαφέρον του. Επιστρέφει εκεί το 1925, αυτή τη φορά σαν απεσταλμένος της εφημερίδας «Ελεύθερος Λόγος». Οι ανταποκρίσεις του θα βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της μαύρης προπαγάνδας της εποχής με στόχο τη συκοφάντηση των κοσμογονικών αλλαγών που συντελούνταν στη Σοβιετική Ενωση, προκαλώντας αίσθηση.

Το 1927 τελειώνει στην Αίγινα την 1η γραφή της «Οδύσσειας» και φεύγει πάλι για την ΕΣΣΔ, όπου μένει για τρεις μήνες μετά από πρόσκληση της σοβιετικής κυβέρνησης. Στην εφημερίδα «Πρωία» θα δημοσιεύσει τις νέες εντυπώσεις του. Αλλά δε μένει μόνο στα γραπτά. Το Γενάρη του 1928 ο Καζαντζάκης μίλησε σε συγκέντρωση στο θέατρο «Αλάμπρα» της Αθήνας για τη Σοβιετική Ενωση, στο πλαίσιο μιας εκδήλωσης που είχε οργανώσει ο Δ. Γληνός. Το αποτέλεσμα είναι να διωχθούν δικαστικά ο οργανωτής, αλλά και οι ομιλητές. Την ίδια εποχή θα επιστρέψει στην ΕΣΣΔ, αυτή τη φορά για έναν ολόκληρο χρόνο, και θα ασχοληθεί με τη συγγραφή σεναρίων για το ρώσικο κινηματογράφο.

Σε ένα σημείο από τις αναμνήσεις από την ΕΣΣΔ, αναφέρεται στη «Φροντίδα για την υγεία στην ΕΣΣΔ» (βλ. σημ.), όπου περιγράφει «μια εντελώς πρωτότυπη διαφωτιστική προπαγάνδα» του «Κομισαριάτου Υγιεινής» σε ένα εργοστάσιο. Αποκαλύπτοντας, συγχρόνως, από ποιο σκοτάδι πάλευαν να βγουν οι λαοί της.

«Τα δικαστήρια της υγιεινής...»

«Με τα χαμηλά κασκέτα τους οι άντρες, με τις κόκκινες μπόλιες οι γυναίκες, κάθονταν στριμωχτά, έτρωγαν σπόρους, λιοτρόπι και μήλα και όλοι με τη ματιά στυλωμένη στο βάθος, στην αυλαία περίμεναν με ανυπομονησία. Αξαφνα πέρα η αυλαία άνοιξε: Αίθουσα δικαστηρίου: Ενα μακρύ τραπέζι σκεπασμένο με κόκκινο πανί, καθίσματα υψηλά κόκκινα, και στους τοίχους οι εικόνες του Λένιν, του Μαρξ και της Ρόζας Λούξεμπουργκ. Ο φίλος μου μου εξηγούσε: "Είναι τα δικαστήρια της υγιεινής. Θα δείτε ένα ολάκερο δράμα να παίζεται. Τώρα θάρθουν οι τρεις δικαστές, ο εισαγγελέας κι' οι συνήγοροι - όλοι γιατροί και γιάτρισσες που, άμα τελειώσει η δουλιά τους το βράδυ, αναλαβαίνουν να παριστάνουν μπροστά στους εργάτες και τους χωρικούς ορισμένα κατάλληλα έργα για να διαφωτίσουν το λαό και να τον κάμουν να προφυλάγεται από διάφορες αρρώστιες. Ολοι τούτοι οι εργάτες κι' οι εργάτριες ήρθαν εδώ όχι για να δουν απλώς και να περάσει η ώρα τους, μα για να κρίνουν, να επέμβουν στο δράμα, να βγάλουν απόφαση. Είναι οι ένορκοι"».

Το «έργο» δραματοποιεί μια υποθετική περίπτωση μετάδοσης ασθένειας και οι εργάτες καλούνται να αποφανθούν αν ο φορέας είναι υπεύθυνος για τη διάδοσή της, με δεδομένο ότι το γνώριζε, αλλά το έκρυψε. Το αποτέλεσμα ήταν οι εργάτες να αποφασίσουν ότι υπήρχαν ελαφρυντικά. «Ο γιατρός που παρίστανε τον πρόεδρο του δικαστηρίου μου έλεγε: Μεγάλη είναι η επιτυχία της προπαγάνδας τούτης. Περισσότερο από τη διάλεξη, από τον κινηματογράφο, από το βιβλίο, επιδρά και φωτίζει το λαό. Εχουμε απαρτίσει ειδικό ρεπερτόριο από γνωστά έργα που διασκευάσαμε κι' απλοποιήσαμε την "Πόρνη" του Μαργκερίτ, τους "Συφιλιδικούς" του Μοπασάν, τους "Βρικόλακες" του Ιψεν κλπ. Αλλα πάλι είναι απλοϊκά πρωτότυπα έργα, που σκοπό έχουν να διαφωτίσουν τους εργάτες και τους χωρικούς για τα ολέθρια αποτελέσματα της φθίσης, του αλκοολισμού, της μαλάριας και της ακαθαρσίας...

Βλέπετε, κάνουμε ό,τι κι' όπως μπορούμε για να χύσωμε λίγο φως και να δώσουμε λίγη ευτυχία στο λαό. Θα θέλαμε το φως τούτο νάταν αφθονότερο, η εξέλιξη γοργότερη, η σωτηρία πιο κοντά μας. Μα έτσι πάντα με αγώνα, πολύ σιγά, προχωράει το φως...

Μεσάνυχτα ακόμα, προχωρούσα με το φίλο μου στους χιονισμένους δρόμους και τον άκουγα ήσυχα, σοβαρά, σα ν' απολογιόταν, να μου εξιστοράει την οργάνωση και τη δράση του Κομισαριάτου της Υγιεινής.

Απέραντη είναι η Ρουσία κι' ο λαός μας βυθισμένος στην αμάθεια και στην πρόληψη. Σας αναφέρω δυο γεγονότα για να δείτε: Στο 1923 ανακαλύψαμε για πρώτη φορά, σε μια γωνιά της Σιβηρίας, μια άγνωστη ράτσα, τέλεια απομονωμένη από τον κόσμο. Το νερό το χρησιμοποιούσαν μονάχα για να πίνουν. Ποτέ για να πλένουν το πρόσωπο και το σώμα, μήτε για να ξεπλένουν τα ρούχα τους. Η υγειονομική αποστολή που τους ανακάλυψε άρχισε να προπαγανδίζει να πλένωνται και να λούζωνται με το νερό. Μα ο πρώτος που λούστηκε, είτε από φόβο, είτε από αυθυποβολή, πέθανε. Ολη τότε η φυλή αλάλαξε κι' αναθεμάτισε τα κακά δαιμόνια που τους φέρναμε.

Ενα άλλο γεγονός: Σε πολλά χωριά οι μουζίκοι, όταν πρόκειται να μετοικήσουν ή να κάνουν ταξείδι, παίρνουν μαζί τους ένα ορισμένο ποσό ψείρες, για φυλακτό. Ετσι πιστεύουν, δε θα τους τύχει κανένα κακό. Γιατί τα φρικτά αυτά παράσιτα τα θεωρούν πως ενσαρκώνουν τα πνέματα των προγόνων».


Γρηγόρης ΤΡΑΓΓΑΝΙΔΑΣ
Απόσπασμα από το βιβλίο του «Τί είδα στη Ρουσία»


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ