Οφείλουμε να κατανοούμε ότι όταν μιλάμε για κοινωνικές νομοτέλειες, αναφερόμαστε σε σχέσεις και διεργασίες που παράγονται μέσα στην κοινωνία, από τις πράξεις και τις επιλογές του ανθρώπινου παράγοντα, από τη σύγκρουση ταξικών συμφερόντων. Δεν είναι δηλαδή φυσικοί νόμοι που λειτουργούν ανεξάρτητα από τη βούληση των ανθρώπων. Η Ιστορία δεν εξελίσσεται μόνη της. Διαμορφώνεται από την ταξική πάλη, από τη δραστηριότητα των κοινωνικών τάξεων που δρουν πάνω σε αντικειμενικές συνθήκες, αλλά δεν καθορίζονται από αυτές μηχανικά. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο πρέπει να κατανοήσουμε γιατί γεννιέται ο πόλεμος στον καπιταλισμό.

Γιατί, λοιπόν, γίνεται πόλεμος; Η συσσώρευση κεφαλαίου οδηγεί νομοτελειακά σε όξυνση των αντιθέσεων ανάμεσα στα μονοπώλια. Οσο ο καπιταλισμός αναπτύσσεται, τόσο μεγαλώνουν οι συγκεντρώσεις κεφαλαίου, τόσο πιο σφοδρός γίνεται ο ανταγωνισμός για αγορές, πλουτοπαραγωγικές πηγές, σφαίρες επιρροής. Ο ιμπεριαλισμός δεν είναι μια πολιτική επιλογή, αλλά το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας: Είναι η πάλη των βαριών καπιταλιστικών κέντρων για το ξαναμοίρασμα του κόσμου.

Η ανάπτυξη του κεφαλαίου δεν εξομαλύνει τις αντιθέσεις. Τις οξύνει. Οι συμφωνίες μεταξύ των καπιταλιστικών κρατών είναι προσωρινές, οι αντιθέσεις όμως ανειρήνευτες. Γι' αυτό ο Λένιν σημείωνε πως ο τελικός κριτής της ισχύος ενός κράτους είναι ο πόλεμος: Είναι το σημείο όπου η οικονομική δύναμη επιβεβαιώνεται ή καταρρέει στο πεδίο των συγκρούσεων.

Σ' αυτό το πλαίσιο, η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου - δηλαδή η συγκέντρωση τεράστιων κεφαλαίων που δεν μπορούν να επενδυθούν με ικανοποιητικό ποσοστό κέρδους - αποτελεί βασικό παράγοντα που τροφοδοτεί τις κρίσεις, οξύνει τις αντιθέσεις και ωθεί προς τον πόλεμο. Ο πόλεμος λειτουργεί ως μέσο καταστροφής κεφαλαίου: Καταστρέφει παραγωγικές δυνάμεις, αποσαθρώνει τμήματα του ανταγωνισμού, επιτρέπει στο κεφάλαιο που επιβιώνει να ξαναξεκινήσει την κερδοφορία του. «Αποφασίζει» για ένα χρονικό διάστημα ποιο κράτος και ποιο κεφαλαιουχικό μπλοκ θα κερδίσει και ποιο θα χάσει. Ετσι ο πόλεμος είναι ταυτόχρονα αποτέλεσμα των αντιθέσεων του καπιταλισμού και ένας προσωρινός μηχανισμός εκτόνωσής τους.

Η πολεμική οικονομία δεν είναι κάτι ξεκομμένο από αυτό το φαινόμενο. Αποτελεί οργανικό τμήμα της προετοιμασίας των αστικών κρατών για τον διαφαινόμενο πόλεμο. Οταν οι αντιθέσεις οξύνονται, τα κράτη αρχίζουν να προσαρμόζουν τη δομή της οικονομίας τους στις ανάγκες του επερχόμενου πολέμου: Αυξάνουν τις στρατιωτικές δαπάνες, κατευθύνουν επενδύσεις σε εξοπλισμούς, προστατεύουν τα μονοπώλια που δραστηριοποιούνται στους σχετικούς κλάδους.

Η πολεμική οικονομία λειτουργεί και ως μηχανισμός διαχείρισης υπερσυσσωρευμένου κεφαλαίου: Προσφέρει πεδίο για μεγάλες, σίγουρες και κρατικά εξασφαλισμένες επενδύσεις, την ώρα που άλλες επενδυτικές επιλογές δεν μπορούν να αποδώσουν τα αναμενόμενα κέρδη. Οταν το κεφάλαιο δεν βρίσκει διεξόδους, η πολεμική βιομηχανία γίνεται «λύση».

Ετσι, η πολεμική οικονομία παράγει συσσώρευση κεφαλαίου στον τομέα του πολεμικού εξοπλισμού, η οποία με τη σειρά της ενισχύει την προετοιμασία για πόλεμο. Και επειδή αυτό το κεφάλαιο πρέπει κάπου να «αποδώσει», ενισχύεται η ίδια η ανάγκη πραγματοποίησης του πολέμου, ώστε να καταστραφεί μέρος του κεφαλαίου και να ανοίξει νέος κύκλος κερδοφορίας. Ο πόλεμος και η πολεμική οικονομία είναι, συνεπώς, αλληλένδετα: Δεν υπάρχουν ως ξεχωριστά φαινόμενα, αλλά ως δύο όψεις της ίδιας αντίφασης του καπιταλισμού στο ιμπεριαλιστικό στάδιο.

Η όξυνση των αντιθέσεων του καπιταλισμού και η υπερσυσσώρευση κεφαλαίου αποτελούν τις βασικές αιτίες που οδηγούν στη στροφή προς την πολεμική οικονομία και, τελικά, προς τον πόλεμο. Δεν εμφανίζονται ως αυθαίρετες επιλογές τμημάτων της αστικής πολιτικής, αλλά ως οι «μοναδικές» - και γι' αυτό φαινομενικά αναγκαστικές - λύσεις που απομένουν στο σύστημα για να διαχειριστεί τις αδιέξοδες αντιφάσεις του. Με αυτήν την έννοια μπορούν να ιδωθούν ως κοινωνική νομοτέλεια, όχι όμως με την έννοια του άκαμπτου φυσικού νόμου, αλλά ως ιστορική αναγκαιότητα που παράγεται μέσα από τις ίδιες τις υλικές συνθήκες αναπαραγωγής του κεφαλαίου.

Τελικά, δεν μπορεί να υπάρξει «ειρηνικός καπιταλισμός» στο στάδιο του ιμπεριαλισμού. Ο πόλεμος παράγεται από την κυριαρχία του κεφαλαίου στην κοινωνική παραγωγή. Είναι το αποτέλεσμα και ταυτόχρονα η «λύση» των αντιθέσεων του συστήματος. Η πολεμική οικονομία δεν είναι μια παρέκκλιση, αλλά τα προεόρτια του πολέμου - το αναγκαίο ενδιάμεσο στάδιο μέσα από το οποίο ο καπιταλισμός προετοιμάζει τη βίαιη εκτόνωση των αντιφάσεών του.