«Πόλεμο αντιμετωπίζουν οι γυναίκες εμποροϋπάλληλοι στους χώρους εργασίας τους, όπου οι εργοδότες τις εξευτελίζουν με χίλιους μύριους τρόπους», μας λέει η Μαρία Τσαγκατάκη, γραμματέας του Συλλόγου Εμποροϋπαλλήλων Αθήνας, σε μια συζήτηση αποκαλυπτική για την πιο καταπιεστική εκμεταλλευτική πραγματικότητα που υφίστανται οι γυναίκες στους χώρους δουλιάς.

- Οι καπιταλιστές εκμεταλλεύονται το φύλο, για να αποκομίσουν όσο μπορούν περισσότερα;

- Ο καπιταλισμός μάς μεταχειρίζεται ανάλογα με τις ανάγκες που έχει. Χρειάζεται τη γυναίκα στην εργασία, αλλά με τους δικούς του όρους, όχι δικαιώματα παρά μόνον υποχρεώσεις. Αυτήν την εποχή, μας έχει ανάγκη γιατί είμαστε φτηνό εργατικό δυναμικό. Να μην ξεχνάμε ότι συχνά μας χρησιμοποιεί σαν Δούρειο Ιππο ενάντια στις κατακτήσεις της εργατικής τάξης.

Η γυναίκα, επειδή παίζει πολλαπλό ρόλο - και στο σπίτι και στην εργασία και στα παιδιά και στην οικογένεια - είναι αυτή που υφίσταται τις μεγαλύτερες πιέσεις. Οι εργοδότες μεταχειρίζονται τις γυναίκες με τέτοιο τρόπο σαν να τους λένε: «Σ' έχω ανάγκη - σε κρατάω στη δουλιά, δε σ' έχω - σε πετάω, χωρίς να μπορείς να διεκδικήσεις»! Τους συμφέρει γι' αυτό το λόγο να είμαστε διασπασμένες.

Πολλοί νέοι άνθρωποι μπαίνουν στο χώρο μας, έχοντας την αυταπάτη ότι θα είναι εδώ προσωρινά. Ομως, όποιος μπαίνει στο εμπόριο προσωρινά, συχνά δε βγαίνει! Ξέρεις πόσους και πόσες πτυχιούχους έχουμε πια στον κλάδο μας, που περιμένουν μια μέρα να διοριστούν; Δεν έχει άλλα περιθώρια ο νέος εργαζόμενος - να πάει πού; Ο χώρος του εμπορίου και των υπηρεσιών είναι οι μόνοι που προσφέρουν σήμερα μια θέση εργασίας με τα όποια μειονεκτήματα. Πριν, όσοι αναζητούσαν μια θέση στο Δημόσιο, υποχρεώνονταν στον βουλευτή. Σήμερα, ακόμα και για μια θέση σε σούπερ μάρκετ, οι υποψήφιες εργαζόμενες είναι δυνατό να καταφύγουν σε δημάρχους που έχουν προσβάσεις σε κάποια μεγαλοκαταστήματα. Ετσι, παρ' όλο που προσλαμβάνονται για λίγους μήνες με διαρκώς ανανεούμενες συμβάσεις, νιώθουν υποχρεωμένες να ψηφίσουν τον συγκεκριμένο δήμαρχο. Το συνταγματικό μας δικαίωμα, να έχουμε μια δουλιά, το θεωρούμε πια σαν χάρη! Και σου λένε: Εντάξει, ωρομίσθια στο «Καρφούρ» και πες κι «ευχαριστώ», γιατί είναι μια θέση εργασίας!

Βέβαια, οι συνθήκες εργασίας είναι ό,τι χειρότερο: Σαν ωρομίσθια, δεν έχεις κανένα δικαίωμα. Γνωρίζω εργαζόμενες, που δουλεύουν με σύμβαση δίμηνη, τρίμηνη και δεν έχουν πάρει άδεια επί τρία χρόνια, δεν έχουν φύγει από το χώρο εργασίας να ξεκουραστούν!

Ομως, η ίδια η ζωή γεννάει ανάγκες, η συνείδηση δεν μπορεί να κοιμάται και η εργαζόμενη στο χώρο δουλιάς, βλέποντας κάποια πράγματα, συνειδητοποιείται... Πώς θα κρατήσουν, λοιπόν, όλον αυτόν τον κόσμο εγκλωβισμένο σε τέτοιου είδους καταστάσεις, με ωρομίσθιο και μερική απασχόληση; Και από την άλλη πλευρά, πώς θα εμποδίσουν την εργαζόμενη να γραφτεί στο σωματείο της να παλέψει συλλογικά, να διεκδικήσει;

Χρειάζεται να την απογυμνώσουν από την προσωπικότητά της, να την κάνουν να νιώσει αναλώσιμο υλικό, χωρίς ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, «απασχολήσιμη», για να μεταχειριστώ την έκφραση του πρωθυπουργού. Ετσι, οι εργοδότες εξευτελίζουν τους εργαζόμενους και ιδιαίτερα τις γυναίκες...

Στο «Καρφούρ», λ.χ., τις γυναίκες που τρέχουν με πατίνια τις βλέπεις. Δεν είναι μόνον ότι τους φοράνε τα πατίνια για να κάνουν πιο γρήγορα τη δουλιά τους: Δε συνδυάζεται αυτό με εξευτελισμό της προσωπικότητας; Ενας εργαζόμενος πάει να κάνει το μεροκάματό του σαν άνθρωπος, όχι να κάνει τον ακροβάτη! Εχουμε φτάσει στο σημείο, διακωμωδώντας αυτήν την κατάσταση - γιατί χρειάζεται και κάτι για να μην τρελαθείς - να λέμε μεταξύ μας: «Ζητείται εμποροϋπάλληλος με προϋπηρεσία στα ...μπαλέτα Μπολσόι». Κι αν συμβεί κάποιο ατύχημα, ποιος θα το καλύψει; Ποιος θα αναφέρει ότι είναι εργατικό ατύχημα; Ποιος θα τολμήσει;

Σε άλλα πολυκαταστήματα, για να προωθήσουν τα προϊόντα, δε διστάζουν να τις ντύσουν τις Απόκριες με στολές μασκαρά: Ποκαχόντας, Ινδιάνες, μαγείρισσες! Αλλού τις βγάζουν στον εξώστη του καταστήματος σαν «κράχτες» με μίνι και ντεκολτέ. Είδα στο κέντρο της Αθήνας χαριτωμένες κοπέλες στημένες στην πόρτα του καταστήματος και τις ρώτησα: «Τι κάνετε εδώ, κορίτσια;». «Ε, περιμένουμε τον πελάτη», απάντησαν. «Ομως, αυτό δε λέγεται εμποροϋπαλληλίκι», τους είπα. «Πού είναι ο εργοδότης σας;».

Τις αναγκάζουν να ντυθούν έτσι, όχι με την απειλή ότι θα απολυθούν, αλλά με άλλο τρόπο: «Ντύσου λίγο πιο χαριτωμένα». «Μια οικογένεια είμαστε - βλέπεις πώς είναι η κατάσταση, έλα μωρέ, βάλε μίνι, αφού έχεις τα προσόντα».Τις κολακεύουν - και άμα δεν έχουν ξαναδουλέψει είναι εύκολο να πέσουν στην παγίδα!

- Σε κάποιο μεγάλο σούπερ μάρκετ κυκλοφορούσε ερωτηματολόγιο με προσωπικά δεδομένα, π.χ., πότε έχουν μηνιαία αδιαθεσία κ.ά.

- Αυτό συνδέεται άμεσα με το αντιασφαλιστικό νομοσχέδιο που προωθεί η κυβέρνηση - και δεν είναι μόνο στο συγκεκριμένο σούπερ μάρκετ που κυκλοφορεί: Υπάρχει ένα χαρτί με στοιχεία προσωπικά, που διακινείται και σε άλλες μεγάλες επιχειρήσεις. Περιέχει ερωτήσεις ιατρικής φύσεως, λ.χ., «Τι παιδικές ασθένειες έχεις περάσει;», «Πότε αδιαθετείς;», «Πότε είχες περίοδο τελευταία φορά;», αλλά και ερωτήσεις που αφορούν τις προσωπικές σχέσεις, π.χ., «Εχετε τακτικές επαφές;» (και δεν εννοεί, βέβαια, τις ...κοινωνικές επαφές!). Πιο παλιά κυκλοφορούσαν άλλα χαρτιά με καθαρά ψυχολογικά τεστ - «τι χρώμα προτιμάτε;» κλπ. Τώρα πια αυτό είναι ένα καθαρά ιατρικό τεστ. Ο στόχος του; Μόλις το κράτος περάσει το αντιασφαλιστικό νομοσχέδιο, οι ιδιωτικές ασφαλιστικές εταιρίες θα είναι έτοιμες και θα απευθυνθούν στους μεγαλοεργοδότες, για να ασφαλίσουν ομαδικά τους εργαζόμενους.

Για να το κάνουν, όμως, αυτό, θα πρέπει να γνωρίζουν τι βαθμό επικινδυνότητας έχουν οι συγκεκριμένοι εργαζόμενοι, ώστε να ξέρουν ποιους - ποιες θα ασφαλίσουν. Εξάλλου, στο μέλλον τα στοιχεία αυτά ενδεχομένως μπορεί να χρησιμοποιηθούν για να γίνουν απολύσεις ή να μη γίνουν κάποιες προσλήψεις. «Είσαι πολύ καλή, αλλά... Αυτή η τακτική έχει, επίσης, στόχο να σε απογυμνώσει, σου περνάει σιγά σιγά την ιδεολογία του "Μπιγκ Μπράδερ": Ξέρω τα πάντα για σένα»!

- Οι ίδιοι οι εργοδότες πώς δικαιολογούνται γι' αυτά τα ερωτηματολόγια;

- Οι εργοδότες ισχυρίζονται ότι αυτά είναι στοιχεία που συγκεντρώνει ο γιατρός Εργασίας, σχετικά με την υγεία των εργαζομένων. Ομως, αυτό δεν ισχύει, αφού γιατρό Εργασίας στους χώρους μας δε βλέπουμε ποτέ! Κι όμως, οι επαγγελματικές ασθένειες ανθούν! Μια από αυτές είναι ότι συχνά οι γυναίκες δεν μπορούν να κάνουν παιδί από την πολύχρονη ορθοστασία, σε συνδυασμό με την ακινησία. Και τώρα, με το καινούριο Ασφαλιστικό, που θα καταργήσουν τα επιδόματα μητρότητας, ποια γυναίκα θα τολμήσει να κάνει παιδί; Ηδη, σε αρκετές περιπτώσεις, βάζουν τις νέες εργαζόμενες να υπογράψουν χαρτί ότι για πέντε χρόνια δε θα αποκτήσουν παιδί. Μας το έχουν καταγγείλει, αλλά δε βγαίνουν να το πουν ανοιχτά για να μη χάσουν τη δουλιά τους. Νομικά, αυτά τα χαρτιά δεν έχουν καμιά ισχύ, όμως πετυχαίνουν τον εκβιασμό τους. Υπάρχουν γυναίκες με παιδιά, που αναγκάζονται και το κρύβουν, άλλες αναγκάζονται να κρύψουν την ηλικία τους. Μια γυναίκα τριάντα πέντε χρόνων στον κλάδο μας θεωρείται «μεγάλη». Και, βέβαια, πολλές εργαζόμενες που κατόρθωσαν να φτάσουν στην ηλικία των 35-40 χρόνων και να παραμένουν στον κλάδο δεν έχουν οικογένεια. Πώς να συνδυάσουν τις υποχρεώσεις της μητρότητας με τέτοιες συνθήκες δουλιάς και τόσο ακατάστατα ωράρια; Ποιος θα τους κρατήσει το παιδί, όταν τα ωράρια αλλάζουν; Εδώ υπάρχουν ενοικιαζόμενοι εργαζόμενοι. Τους λένε «σήμερα κάτσε, αύριο θα σε πάρω τηλέφωνο».

Οι περισσότερες μητέρες με μικρά παιδιά έχουν αναγκαστεί να φύγουν. Φαντάσου τις εργαζόμενες να ζουν ώρες ολόκληρες σ' ένα μικρό χώρο, όπου η εσωτερική τηλεόραση παρακολουθεί κάθε τους κίνηση. Πάμε να τις βρούμε από το σωματείο, να τους δώσουμε μια ανακοίνωση και μας κάνουν νοήματα με τα μάτια. Δεν είναι ψυχολογική βία αυτή; Δεν είναι βία, αυτές οι γυναίκες να στέκονται όρθιες δέκα ώρες την ημέρα; Δεν έχουν δικαίωμα να καθίσουν, παρόλο που υπάρχει νόμος να έχουν καθίσματα στο χώρο εργασίας. Δεν είναι βία να ζητάει η εργαζόμενη να πάει στην τουαλέτα και να της λένε «σ' ένα λεπτό θα είσαι πίσω με το ρολόι!»;

Τις μεγαλύτερες γυναίκες δεν είναι εύκολο να τις εξευτελίσουν, όπως τις νεότερες, γιατί έχουν και μια εμπειρία στο κίνημα σε ηλικία, λ.χ., 40 χρόνων. Μ' αυτές εφαρμόζουν άλλες τακτικές: Τις βάζουν και δουλεύουν 12-15 ώρες την ημέρα, να πουλάνε, να κάνουν λογιστήριο, να καθαρίζουν το μαγαζί, να παίρνουν δουλιά στο σπίτι...

- Στο δικό σας χώρο, των εμποροϋπαλλήλων, όταν οι εργαζόμενοι -ες αντιδράσουν στα μέτρα της εργοδοσίας και απολυθούν, έχουν στήριξη από το σωματείο;

- Βέβαια - ακόμα και αν δεν είναι γραμμένες στο σωματείο. Υπάρχει στήριξη από το ταξικό συνδικαλιστικό κίνημα και έχουμε αποτελέσματα. Οχι μόνον πηγαίνοντας στο υπουργείο Εργασίας και σ' αυτούς που μας απολύουν, αλλά επιστρατεύοντας τις δικές μας δυνάμεις με πολύμορφες δραστηριότητες και κινητοποιήσεις. Στηνόμαστε, π.χ., έξω από το χώρο εργασίας και μοιράζουμε ανακοινώσεις και στον εργαζόμενο, αλλά και στον καταναλωτή. Και είναι εντυπωσιακό ότι τα τελευταία 5-6 χρόνια βλέπουμε μια ιδιαίτερη ευαισθητοποίηση στον καταναλωτή. Οταν του πεις για απόλυση, νιώθει μια απώθηση. «Οχι, δεν πάω να ψωνίσω», λένε. Ετσι έχουμε κατορθώσει να αναιρέσουμε πολλές απολύσεις. Μεγάλο ρόλο παίζει το ότι ο ένας φέρνει τον άλλο, δουλιά μυρμηγκιού η εσωτερική διεργασία στο χώρο της δουλιάς - έστω και κρυφά. Αλλά δεν αρκούμαστε στο να περιμένουμε να έρθουν οι εργαζόμενες στο σωματείο: Πάμε εμείς στο χώρο της εργασίας. Με ανακοινώσεις, με συζητήσεις, στα διαλείμματα. Μπορεί οι εργοδότες να απαγορεύουν, αλλά έτσι είναι η ταξική πάλη! Πάμε με το «έτσι θέλω». Το να δώσει ένας ή μια εργαζόμενη ανακοίνωση στο συνάδελφό της και να του πει «έλα να γραφτείς στο σωματείο» είναι μια νίκη για μας. Στην τελευταία απεργία, ήρθαν μαζί μας εκατό εργαζόμενοι από μια επιχείρηση στην πορεία (99 γυναίκες και ένας άντρας). Αυτό ήταν για μας «αέρας στα πανιά μας!»

Μου 'χει συμβεί να συζητάω με υπαλλήλους στο «Καρφούρ» και να μου λένε: Ντρέπομαι! Και θέλω να φτάσει πια το τέλος της ντροπής! Ε, για να φτάσει αυτό το τέλος, πρέπει να βγούμε στα πεζοδρόμια, να αντισταθούμε, να ανατρέψουμε! Για όλα αυτά, καλούμε τις γυναίκες να αγωνιστούν. Και το κυριότερο: Ν' αποκτήσουμε συνείδηση κι όταν έρθει η ώρα, όχι μόνο στις βουλευτικές, αλλά και στις δημοτικές εκλογές, να ψηφίσουμε δημάρχους, που παλεύουν για το δικαίωμά μας στην εργασία και να τιμωρήσουμε αυτούς, που προωθούν τα Τοπικά Σύμφωνα Απασχόλησης. Δεν αρκεί να φτιάχνουν δρόμους και να μας φορολογούν - όταν έχουμε πληρώσει σαν δημότες δύο και τρεις φορές, αλλά να είναι μαζί μας στους αγώνες.