Αυτήν την παιδική ηλικία καλείται να διαχειριστεί παιδαγωγικά, ψυχολογικά και κοινωνικά η Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, με σεβασμό στις ανάγκες του νηπίου, και του παιδιού στη συνέχεια, ανάγκες που αφορούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ηλικιών αυτών. Ας σκεφτούμε π.χ. τα χαρακτηριστικά ενός παιδιού που είναι πρωτάκι και αυτά μιας έφηβης της ΣΤ' Δημοτικού. Ακραίο ίσως παράδειγμα, αλλά αποδεικτικό για τη συνθετότητα, τον πλούτο παραστάσεων και ερεθισμάτων που πρέπει να δίνει το σχολείο. Στο έδαφος όμως μιας ενιαίας εκπαιδευτικής διαδικασίας, όπου οι καλές πρακτικές πολλαπλασιάζονται, γενικεύονται και εισάγονται στο πρόγραμμα του σχολείου.

Σε αυτήν ακριβώς την ηλικία, μέσα από την παιγνιώδη δραστηριότητα, το παιδί αναπτύσσει τις διανοητικές του λειτουργίες.

Η έλλειψη φυσικού παιχνιδιού και η εντατικοποίηση της εκπαίδευσης στις μικρές τάξεις, που σε παλιότερες έρευνες συσχετίστηκαν με μαθησιακές και άλλες δυσκολίες και τη σχολική αποτυχία, αποκτούν ιδιαίτερο βάρος μετά την τριετή κρίση της πανδημίας, καθώς πολλοί μαθητές έχουν δυσκολία προσαρμογής στην εκπαιδευτική διαδικασία, ενώ υπάρχουν και περιπτώσεις που δεν επέστρεψαν ποτέ στις αίθουσες.

Δημοσιεύματα κάνουν λόγο για «παιδιά - φαντάσματα», παιδιά που δεν έχουν γυρίσει στα σχολεία, είτε μεταφορικά (αδυνατώντας δηλαδή να συμμετάσχουν κανονικά στη διά ζώσης εκπαιδευτική διαδικασία) είτε κυριολεκτικά (παιδιά που δεν επέστρεψαν ποτέ στις αίθουσες). Στη χώρα μας, το φαινόμενο των παιδιών που δεν επέστρεψαν ως φυσική παρουσία στο σχολείο είναι περιορισμένο. Ωστόσο, εκείνο των παιδιών που εμφανίζουν δυσκολία προσαρμογής είναι ήδη αρκετά διαδεδομένο, λαμβάνοντας υπόψη ότι και η περσινή δεν ήταν αυτό που θα λέγαμε «κανονική». Υπήρχε ακόμη έντονη η σκιά της πανδημίας. Πιο έντονο ήταν το ενδιαφέρον για τα μέτρα, παρά για τις εκπαιδευτικές ανάγκες των παιδιών. (...)

Στη χρονική στιγμή λοιπόν που συζητάμε, τα παιδιά μας γενικότερα, και πιο συγκεκριμένα στην Πρωτοβάθμια Εκπαίδευση, έχουν νωπή την αποτύπωση της πανδημίας πάνω τους: Η ύλη αλλά και η διδασκαλία δεν προσαρμόστηκαν στη βάση της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης, δημιουργήθηκαν κενά και σε αρκετές περιπτώσεις αποκλείστηκαν μαθητές από την Εκπαίδευση, καθώς δεν είχαν την υλικοτεχνική υποδομή ή τις απαραίτητες τεχνικές γνώσεις για να την αξιοποιήσουν. Φυσικά, περισσότερο επηρεάστηκαν τα πιο ευάλωτα παιδιά (Pομά, μεταναστευτικoύ - προσφυγικού προφίλ, με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες κ.ο.κ.).

Δεν έμειναν απλά πίσω τα παιδιά μας σε γνώσεις γραμματικής και αριθμητικής. Πολύ περισσότερο, έμειναν πίσω κοινωνικά. Δυσκολεύονται να συνάψουν φιλικές σχέσεις, να συμμετάσχουν σε ομαδικές εργασίες και να διαχειριστούν την απογοήτευση και οποιοδήποτε άλλο συναίσθημά τους. Σήμερα τα παιδιά μας εμφανίζουν μεγαλύτερο άγχος, μεγαλύτερη δυσκολία να ελέγξουν τα συναισθήματά τους και μεγαλύτερη δυσκολία να επιλύσουν διενέξεις μεταξύ τους. (...)

Λείπουν σήμερα κρατικές σταθερές δομές επιμόρφωσης, ενημέρωσης των γονιών για κάθε ζήτημα που αφορά την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των μαθητών, τις οικογενειακές σχέσεις κ.ά. Σε αυτό το έδαφος εξασφαλίζεται όσο το δυνατόν ενιαίο περιεχόμενο στην αντιμετώπιση σύνθετων ψυχοκοινωνικών φαινομένων, όπως και αυτών που μπορεί να προκύψουν από τις συνθήκες του εγκλεισμού και της κοινωνικής αποστασιοποίησης. (...)

Τα ελάχιστα χρήματα που διατίθενται για την Παιδεία οδηγούν σε μαρασμό τη δημόσια Εκπαίδευση και όλα τα ζητήματα της υποχρηματοδότησης γλαφυρά αντανακλώνται στο δημόσιο σχολείο, στις υποδομές και τους όρους λειτουργίας του. (...)

Και μέσα σε αυτό το σκηνικό, για το οποίο καθένας θα μπορούσε να καταθέσει τουλάχιστον ένα προσωπικό παράδειγμα ή βίωμα, το νομοθετικό πλαίσιο που διαμορφώθηκε όλα αυτά τα χρόνια, με κυβερνήσεις και υπουργούς που πάνε κι έρχονται και κλίνουν την «αναβάθμιση της Εκπαίδευσης» σε όλες τις πτώσεις, επιτρέπει και επιβάλλει, εν έτει 2022, μάθημα σε κοντέινερ, Ολοήμερα χωρίς δάσκαλο, εκπαιδευτικούς που δεν μαθαίνουν ούτε το όνομα του μαθητή τους, αφού μοιράζονται σε τέσσερα και ακόμα περισσότερα σχολεία, που αλλάζουν κάθε χρόνο και κυνηγάνε οι ίδιοι πιστοποιήσεις, σχολεία που ψάχνουν χορηγίες για να λειτουργήσει ο λέβητας και πόσα ακόμη... Οσοι κι αν μίλησαν για «αναβάθμιση», για «κουλτούρα αξιολόγησης» στα σχολεία και τόσα ακόμα παχιά λόγια, αυτό που ζούμε εμείς και τα παιδιά μας - η δική μας αξιολόγηση στις νομοθετικές ρυθμίσεις - είναι ότι χειροτερεύουν διαρκώς οι όροι της εκπαίδευσης των παιδιών μας. Αμφισβητούνται συνολικά τα μορφωτικά δικαιώματα, η ανάγκη για ενιαία, υψηλού επιπέδου μόρφωση για όλα τα παιδιά, ο ίδιος ο ρόλος και η αποστολή του σχολείου.

Σε αυτήν την κατεύθυνση κινούνται οι ρυθμίσεις για την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών δράσεων και προγραμμάτων στα σχολεία χωρίς να απαιτείται έγκριση από το υπουργείο (...) προβλέπεται τα σχολεία να μπορούν να εξασφαλίζουν «επιπλέον πόρους μέσα από τη διοργάνωση εκδηλώσεων και την ευκολότερη αποδοχή δωρεών και χορηγιών»... Εξέλιξη που, πατώντας στη χρόνια υποχρηματοδότηση των σχολείων, είναι μια ανοιχτή πρόσκληση στα σχολεία να «ανοίξουν διάπλατα την πόρτα» στους χορηγούς και να υποταχθούν στις αξιώσεις τους. Η «αξιοποίηση των εγκαταστάσεων» ακούγεται ακόμα πιο προκλητική αν σκεφτεί κανείς τα παραδείγματα των σχολείων που στεγάζονται π.χ. σε κοντέινερ ή σε παλιά, ακατάλληλα κτίρια, χωρίς βασικές υποδομές, τα οποία αντικειμενικά δεν έχουν καμία προσδοκία για επιπλέον έσοδα από τέτοιες δραστηριότητες, σε αντίθεση με άλλα, περισσότερο «τυχερά» σχολεία. (...)

Μετά λοιπόν την «ενδυνάμωση» με την αύξηση των μαθητών στις τάξεις, τα σχολικά κτίρια να είναι από ασυντήρητα έως ακατάλληλα, με «συνταγές» που δοκιμάστηκαν στο παρελθόν και απέτυχαν, το υπουργείο Παιδείας επιχειρεί να παρέμβει ακόμα περισσότερο στη λειτουργία και στο περιεχόμενο του σχολείου, όχι όμως από τη σκοπιά των συμφερόντων των μαθητών.

Εξαγγέλλουν δραστηριότητες που στη σχολική πραγματικότητα είναι ανεφάρμοστες, με δεδομένη την υποχρηματοδότηση και την έλλειψη κατάλληλων υποδομών - πώς να πραγματοποιηθούν π.χ. εργαστήρια ρομποτικής, ορχήστρας, καλλιτεχνικής δημιουργίας, όταν μόνο το 10% των σχολικών μονάδων έχουν βοηθητικούς χώρους για εργαστήρια, βιβλιοθήκες, αίθουσα πολλαπλών χρήσεων κ.λπ.; Ενα μεγάλο ποσοστό των σχολικών μονάδων είναι πάνω από 50 ετών, για να μην αναφερθούμε στο γεγονός ότι μόνο ένα 20% - 25% των σχολικών μονάδων είναι εξοπλισμένες με εργαστήρια Φυσικών Επιστημών. (...)

Το ίδιο το περιεχόμενο των εργαστηρίων δεξιοτήτων και η θεματολογία που αυτά περιλαμβάνουν ωθούν τον εκπαιδευτικό να προσαρμόσει τη δουλειά και το μάθημα με βάση τις επιδιώξεις και τη στοχοθεσία φορέων άσχετων με την Εκπαίδευση, όπως ΜΚΟ, και μάλιστα εις βάρος διδακτικών αντικειμένων που αφορούν τη Γενική Παιδεία, με περικοπές ωρών στο ωρολόγιο πρόγραμμα. Για παράδειγμα, η Ρομποτική, αντί να είναι ενταγμένη στο μάθημα της Πληροφορικής, εντάσσεται ξεκομμένα στα εργαστήρια δεξιοτήτων. (...)

Το βασικό ζήτημα στο οποίο κρίνεται κάθε εκπαιδευτική πολιτική είναι το εξής: Τι άνθρωπο θέλει να διαμορφώσει η κοινωνία μέσα από το σχολείο; (...)

Το εκπαιδευτικό σύστημα οφείλει να έχει στο επίκεντρο το παιδί και να παρέχει ένα δημιουργικό περιβάλλον. Το σημερινό σχολείο μπορεί και πρέπει να βάλει τέτοιους στόχους. Μπορεί να δώσει την εκπαίδευση που χρειάζονται ο μαθητής και το σχολείο του 21ου αιώνα. Για να ολοκληρώσει όμως με επιτυχία μια τέτοια προσέγγιση, χρειάζεται τη συνδρομή της πολιτείας. Εκείνο που έχουμε σήμερα ανάγκη είναι ένα σχολείο που να προετοιμάζει ανθρώπους που να γνωρίζουν την πραγματικότητα, να μπορούν να την ερμηνεύουν και να μπορούν να την αλλάξουν. Και αυτό το σχολείο να αγκαλιάζει και να μορφώνει όλους τους μαθητές.

Ας σκεφτούμε ότι ένα παιδί, από τα 6 του χρόνια μέχρι τα 12 του, βρίσκεται καθημερινά επί 6 τουλάχιστον ώρες σε έναν χώρο μέσα στον οποίο θα πρέπει να μάθει να σκέφτεται, να επικοινωνεί μέσω της γλώσσας με τους γύρω του, να αντιλαμβάνεται την αντικειμενική πραγματικότητα με τους νόμους που τη διέπουν, να αθλείται, να ψυχαγωγείται και όποια άλλη δραστηριότητα είναι απαραίτητη για την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς του.

Προφανώς η διαμόρφωση αυτού του χώρου, του δημόσιου σχολείου, παίζει πολύ μεγάλο ρόλο στο να αισθανθεί αυτόν τον χώρο δικό του, να τον αγαπήσει, να μάθει να τον φροντίζει και να τον διατηρεί όμορφο. (...)

Ενα σχολείο που δημιουργεί θετικά συναισθήματα στο παιδί θα το προδιαθέτει θετικά και για τη διαδικασία της μάθησης, ενώ θα το απομακρύνει από αυτή ένα σχολείο που δημιουργεί αρνητικά συναισθήματα.

Το σχολείο των αναγκών μας είναι αυτό των απαραίτητων αλλά και ρεαλιστικών υποδομών για τη θετική προσέγγιση του μαθητή απέναντι στη μάθηση, στην αγωγή συνολικότερα, γιατί τα παιδιά μας είναι πρώτα άνθρωποι και μετά μαθητές. Το σχολείο των αναγκών μας δεν είναι μόνο αυτό που χρειαζόμαστε σήμερα, αλλά και αυτό που έχουμε τη δυνατότητα να κατασκευάσουμε. (...)

Γιατί πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάπτυξη ενός διαφορετικού χαρακτήρα του σχολείου, που να ενώνει τη θεωρία με την πράξη, με αλλαγή στο πρόγραμμα σπουδών και προσθήκη νέων μαθημάτων, όπως είναι μαθήματα για κηπουρική, για κοινωνικά αναγκαία εργασία κ.λπ.

Είναι το σχολείο στο οποίο απαραίτητα πρέπει να υπάρχουν χώροι για μαθητές με κινητικά προβλήματα.

Σε ένα σύγχρονο σχολείο θα έχει ξεχωριστό ρόλο ο αύλειος χώρος του, μιας και η χώρα μας έχει ήλιο τον περισσότερο χρόνο του έτους. Θα έχει επίσης χώρους πρασίνου, με δέντρα και φυτά από την ελληνική χλωρίδα. (...)

Σε ένα σύγχρονο σχολείο, ο σκοπός του μαθήματος της Φυσικής Αγωγής θα πρέπει να καλύπτει όλο το φάσμα της σωματικής και της ψυχικής υγείας του μαθητή, ώστε να δημιουργεί κινητικά και κοινωνικά δραστήρια άτομα.

Σε ένα σύγχρονο σχολείο, η Αισθητική Αγωγή δεν είναι κυρίως - ούτε αποκλειστικά - ζήτημα «διδασκαλίας» ή σχολικού προγράμματος, ή, ακόμα, απλά αισθητικό ζήτημα.

Το σύγχρονο σχολείο πρέπει να περιλαμβάνει και όλες τις απαιτούμενες υποδομές για την κάλυψη των πολιτιστικών δραστηριοτήτων των μαθητών του. Απαραίτητο στοιχείο του, επομένως, θα είναι η αίθουσα εκδηλώσεων - αμφιθέατρο. (...)

Χωρίς να προκαταβάλλουμε καμία απάντηση, είναι η ώρα καθένας μας να αναρωτηθεί: Οι δάσκαλοι στην ώρα και στη θέση τους, η στοιχειώδης υποδομή των σχολείων, η λειτουργία των σχολείων σε σύγχρονα και ασφαλή κτίρια, γιατί είναι ανέφικτα σήμερα;

Τι είναι αυτό που αναστέλλει την ικανοποίηση βασικών αιτημάτων, όταν υπάρχουν οι προϋποθέσεις;

Γιατί ο δρόμος της χρηματοδότησης δεν περνά από τα σχολεία πριν φτάσει στα λιμάνια και στις διαφόρων άλλων τύπων επενδύσεις;

Ποιο νομοθετικό πλαίσιο χρειάζεται για να προστατέψουμε τα παιδιά από την ημιμάθεια, από μια ζωή δίχως δικαιώματα, για ένα σχολείο που θα μορφώνει όλα τα παιδιά, για ένα σχολείο ανοιχτό στις σύγχρονες ανάγκες;

Σε αυτήν την υπόθεση δεν περισσεύει ούτε ένας γονιός που προβληματίζεται για τη μόρφωση των παιδιών του. Η πείρα, η σκέψη και η δράση όλων είναι πολύτιμες.