Τα εγκαίνια της έκθεσης θα γίνουν την Κυριακή 22 Μάη στις 7 μ.μ. Στις 8 μ.μ. θα ακολουθήσει η πρώτη παρουσίαση του λευκώματος «Ηλίας Φέρτης - Ζωγραφική. Κατοχή & Αντίσταση» (εκδ. «Σύγχρονη Εποχή»). Για τον Ηλία Φέρτη και το έργο του θα μιλήσουν η Ειρήνη Φέρτη, κόρη του ζωγράφου, ο Κώστας Μπασδέκης, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, και η Σαβίνα Λίτση, ιστορικός Τέχνης, μέλος της Επιτροπής Πολιτισμού του ΚΣ της ΚΝΕ.

Ο Ηλίας Φέρτης έζησε και έδρασε την περίοδο της Κατοχής στην Αθήνα, ενώ προς το τέλος της βρέθηκε στα βουνά της Ελεύθερης Ελλάδας, μέσα στις γραμμές του ΕΛΑΣ. Ο σπουδαίος ζωγράφος γνώρισε μορφές αγωνιστών, πολλοί από αυτούς είχαν περάσει από φωτιά και σίδερο στις διώξεις της προπολεμικής περιόδου, στην Κατοχή και πάνω απ' όλα στην ένοπλη πάλη του ΕΛΑΣ.

Εκείνη την εποχή έγινε προσπάθεια να καταγραφούν πολλές στιγμές του επικού αγώνα. Αρκετά στιγμιότυπα διασώθηκαν μέσα από γραπτά μνημεία της εποχής, από φωτογραφίες (όπως των Μελετζή, Μπαλάφα και άλλων) και σχέδια (όπως του Μεγαλίδη, του Γιολδάση και άλλων). Επίσης, τραβήχτηκαν χιλιάδες μέτρα φιλμ. Από όλα αυτά διασώθηκαν ελάχιστα, εξαιτίας των διώξεων από το αστικό κράτος την περίοδο μετά τη Βάρκιζα και τις δεκαετίες που ακολούθησαν.

Ετσι και τα σχέδια του Ηλία Φέρτη συμβάλλουν στη γνώση της περιόδου, στην επαφή με το μεγαλείο της λαϊκής ανάτασης που εύστοχα αποτυπώνεται στο σύνθημα «Οταν ο λαός αποφασίσει μπορεί να νικήσει».

Στις σελίδες του λευκώματος θα συναντήσει κανείς τη μορφή του «Ολύμπου», αρχηγού των ανταρτών από το Δερελί (σήμερα Περιβόλι Δομοκού).

Ο Ηλίας Φέρτης, κατευθυνόμενος στη Φουρνά, έδρα της ΠΕΕΑ εκείνη την περίοδο, έπρεπε να περάσει από το Δερελί. Αφού ξεπέρασε διάφορους κινδύνους, φτάνει στα όρια της ελεύθερης περιοχής που τη χωρίζουν λίγες εκατοντάδες μέτρα από την κατεχόμενη. Παιδιά και βοσκοί φυλάνε καραούλι, ελέγχουν ποιος μπαίνει στην περιοχή που ο λαός διατηρεί ελεύθερη με τα όπλα και το αίμα του, με μπροστάρηδες τους κομμουνιστές.

Αφού οι σκοποί έλεγξαν τα χαρτιά του και τα βρήκαν εντάξει, του επιτρέπεται να προχωρήσει παραπέρα. Ρωτά για το Δερελί και του δείχνουν ένα σωρό ερειπίων. Μα πού είναι το χωριό; «Το Δερελί χτυπιέται δύο και τρεις φορές τη μέρα, ακόμη και τη νύχτα, με όλμους που ρίχνουν οι Γερμανοί, κι αναγκαστήκαμε να ξεσπιτωθούμε. Τώρα και εμείς εδώ που τα λέμε δεν τους αφήνουμε ήσυχους. Βράδυ παρά βράδυ τινάζουμε τη γραμμή, πότε εδώ, πότε παραπάνω, πότες παρακάτω. Τους κάναμε μεγάλη ζημιά τις προάλλες. Ολόκληρο τρένο με βαγόνια»¹.

Οι κάτοικοι του χωριού δεν λογαριάζουν θυσίες, μάχονται και είναι αναγκασμένοι να ζουν μέσα στα βουνά.

Μετά από κάμποσο ποδαρόδρομο, ο Φέρτης συναντά το «χωριό» κουρνιασμένο σε έναν βαλτότοπο μέσα στα βουνά. Ολοι εκεί, νέοι, γέροι, γυναίκες, παιδιά, εκεί έχουν τα λιγοστά υπάρχοντά τους, εκεί κοιμούνται στο χώμα, εκεί μαγειρεύουν κάτω από τα δέντρα, εκεί και τα άλογά τους και τα λιγοστά τους ζώα.

Τη νύχτα, δίπλα σε μια χαμηλή φωτιά, συναντά τον «Ολυμπο». «Ηταν αρχηγός, έγινε από την παλικαριά του ο αρχηγός». Τη νύχτα άλλαζαν οι σκοπιές για να φυλάνε το χωριό. Το πρωί ο Φέρτης αντικρίζει το Δερελί που ξυπνά μέσα στην αντάρα του βαλτότοπου και τις λίγες φωτιές που σιγοκαπνίζουν. Δεν αργεί ν' αντηχήσει το τραγούδι από δεκαπέντε ξυπόλυτα πιτσιρίκια: «Στ' άρματα στ' άρματα, εμπρός στον αγώνα, για τη χιλιάκριβη τη λευτεριά...».

Με το φως της μέρας ο Φέρτης αποφασίζει να ζωγραφίσει τον «Ολυμπο». Τον περιγράφει «ίδιο Ερμή». Συνεχίζει τον δρόμο του προς τη Ρεντίνα, στη Σχολή Αξιωματικών του ΕΛΑΣ και από εκεί στη Φουρνά, με σκέψεις για την προοπτική του λαού που παίρνει τις τύχες του στα χέρια του και τον ρόλο της αστικής τάξης. Ο «Ολυμπος» (ή «Ελυμπος», όπως τον γράφει), με τη χαρακτηριστική μορφή του, δεν είναι άλλος από τον Γρηγόρη Πάνο, στέλεχος του ΚΚΕ, από το Δερελί, που δολοφονήθηκε την περίοδο της λευκής τρομοκρατίας...

Ακολουθεί σύντομο βιογραφικό του «Ολύμπου», με βάση τη δημοσίευση στο «Επεσαν για τη Ζωή», τόμος 7ε, έκδοση της ΚΕ του ΚΚΕ.

«Ο Γρηγόρης Πάνος ήταν εργάτης από το Περιβόλι (Δερελί) Δομοκού. Δούλεψε ως σιδηροδρομικός υπάλληλος στους ΣΕΚ. Εγινε μέλος του ΚΚΕ από το 1935. Και στα χρόνια της Κατοχής ήταν στέλεχος του ΕΑΜ και του ΚΚΕ, Γραμματέας της Αχτιδικής Επιτροπής του ΚΚΕ του Περιβολιού Δομοκού. Μετά την απελευθέρωση, το 1945, διώχτηκε, πιάστηκε το 1946 και εκτοπίστηκε στα Κύθηρα. Απελευθερώθηκε το 1947.

Επέστρεψε στην Αθήνα και ζούσε χωρίς στέγη και τροφή με τον κίνδυνο να συλληφθεί και πάλι. Στην προσπάθειά του να διαφύγει στο βουνό μαζί με τον Γ. Καρπέτα, τον Μάρτη 1948, πιάστηκε από ένοπλους παρακρατικούς που δρούσαν υπό την εποπτεία του στρατού και της χωροφυλακής και ύστερα από φοβερά βασανιστήρια δολοφονήθηκαν απάνθρωπα κοντά στο χωριό Τιθορέα Λοκρίδας.

Σημείωση

Το λεύκωμα της «Σύγχρονης Εποχής» «Ηλίας Φέρτης. Ζωγραφική. Κατοχή & Αντίσταση» περιλαμβάνει στη σελ. 72 QR που οδηγεί σε σύνδεσμο με ηχητική καταγραφή του Ηλία Φέρτη, για το πέρασμά του από το Δερελί.

Παραπομπή

1. Ηλία Φέρτη: «Μνήμες της Κατοχής», εκδόσεις «Ιωλκός»