Η συζήτηση για τη σοσιαλδημοκρατία και την «κεντροαριστερά» αναθερμαίνεται στον διεθνή Τύπο. «Η σκανδιναβική Αριστερά είναι ξανά στα πράγματα», έγραψε ο «Εκόνομιστ», «οι αριστεροί ανεβαίνουν καθώς κρίσιμες εκλογές πλησιάζουν», σημειώνουν οι «Νιου Γιορκ Τάιμς», «η νίκη θέτει τους Πορτογάλους Σοσιαλιστές στην πρώτη γραμμή της επιστροφής της ευρωπαϊκής κεντροαριστεράς», συμπληρώνει ο «Νιου Στέιτσμαν», για να αναφέρουμε μόνο κάποιους από τους τίτλους τον πρώτο μήνα του 2022.

Και να σου πάλι η «Ευρώπη που αλλάζει», οι «προοδευτικές» λύσεις και τα «αριστερά πρόσημα» και οι διαγκωνισμοί ΣΥΡΙΖΑ - Προοδευτικής Συμμαχίας με ΚΙΝΑΛ/ΠΑΣΟΚ για το ποιος μπορεί να εκφράσει στη χώρα μας το σοσιαλδημοκρατικό σχέδιο.

Η «ευφορία» αυτή για τα εκλογικά αποτελέσματα της σοσιαλδημοκρατίας καλλιεργείται σκοπίμως και αποσκοπεί να αποκρύψει τον ρόλο και τις ευθύνες της ως διαχειριστή του εκμεταλλευτικού συστήματος, συνυπεύθυνου για τα βάσανα των λαών.

Η πείρα έχει δείξει πάμπολλες φορές πως η σοσιαλδημοκρατική διαχείριση είναι εξίσου αντιλαϊκή με τη φιλελεύθερη. Συμπληρώνουν η μία την άλλη και τσακίζουν τα εργατικά - λαϊκά στρώματα για τη διασφάλιση της κερδοφορίας και της ανταγωνιστικότητας των μονοπωλίων, κραδαίνοντας πότε το καρότο και πότε το μαστίγιο. Και άμα τα πράγματα ζορίσουν δεν έχουν κανένα πρόβλημα να ξεχάσουν διαφορές και ψευτοκαβγάδες και να βρεθούν μαζί στις κυβερνήσεις του κεφαλαίου.

Το παράδειγμα της Πορτογαλίας έχει ξεχωριστό ενδιαφέρον γιατί αναδεικνύει:

1. Οτι η συμμετοχή ή στήριξη ενός ΚΚ δεν μεταβάλλει στο παραμικρό το αντιλαϊκό DNA μιας σοσιαλδημοκρατικής κυβέρνησης.

2. Οτι ο εναγκαλισμός με τη σοσιαλδημοκρατία είναι θανάσιμος για το κομμουνιστικό και εργατικό κίνημα και οδηγεί σε συντηρητική αναδίπλωση τα λαϊκά στρώματα.

Στη χώρα αυτή το Σοσιαλιστικό Κόμμα (ΣΚ) του Αντ. Κόστα σχηματίζει από το 2015 κυβερνήσεις μειοψηφίας με τη βοήθεια του Πορτογαλικού ΚΚ (ΠΚΚ) και του «Αριστερού Μπλοκ». Είχαν προηγηθεί οι αντιλαϊκές κυβερνήσεις του επίσης σοσιαλδημοκράτη Σόκρατες (2005 - 2011) και του κεντροδεξιού Πάσος Κοέλιου (2011 - 2015), οι οποίες διαχειρίστηκαν τις κρίσεις του 2008 - 2009 και του 2011 - 2013 με μνημόνια και σκληρά αντιλαϊκά μέτρα.

Μετά τις εκλογές του Οκτώβρη του 2015 το Σοσιαλιστικό Κόμμα υπέγραψε συμφωνίες υποτίθεται φιλολαϊκών «συγκλίσεων» με το Πορτογαλικό ΚΚ και το «Αριστερό Μπλοκ», τα οποία στήριξαν τις κυβερνήσεις μειοψηφίας του PS για «να φύγει η δεξιά» και υπερψήφιζαν τους αντιλαϊκούς προϋπολογισμούς. Την υποστήριξη αυτή επανέλαβαν και μετά τις εκλογές του 2019, μέχρι και τον Νοέμβρη του 2021, οπότε δεν ψήφισαν τον προϋπολογισμό.

Εχουμε δηλαδή ένα τυπικό σενάριο «μίνιμουμ συμφωνίας» για τα «πράγματα που επείγουν», σαν αυτό που ανασύρεται από καιρό σε καιρό και στη χώρα μας για να ενσωματώσει το εργατικό - λαϊκό κίνημα. Δεν είναι λεπτομέρεια να θυμηθούμε ότι είχε προηγηθεί το 2014 συνάντηση αντιπροσωπειών του ΠΚΚ και του «Αριστερού Μπλοκ», όπου, σύμφωνα με τον ΓΓ του ΠΚΚ, διαπιστώθηκαν «συγκλίσεις απόψεων» για την «ανάγκη παραίτησης» της δεξιάς κυβέρνησης και για μια «εναλλακτική πολιτική» που θα διακόψει τον «δρόμο του ολέθρου».

Ας δούμε όμως τι πρέσβευε το ΣΚ το 2015 και εάν άφηνε περιθώρια φιλολαϊκής πολιτικής. Οι τίτλοι των κεφαλαίων του προεκλογικού του προγράμματος ήταν κάτι παραπάνω από σαφείς για το τι εννοούσε με το «γυρίζουμε τη σελίδα της λιτότητας, επανεκκινούμε την οικονομία και την εργασία»: «Εξυπνη ανάγνωση της δημοσιονομικής πειθαρχίας», «Αποτελεσματική ρύθμιση των αγορών», «Νέα ώθηση στη σύγκλιση με την Ευρώπη», «Επίλυση του προβλήματος χρηματοδότησης των επιχειρήσεων».

Τον Μάρτη του 2015, ο ΓΓ του ΠΚΚ, Ζερόνιμο Ντε Σόουσα, διαμήνυε από τη συνδιάσκεψη του ΠΚΚ: «Ναι!, στην Πορτογαλία υπάρχουν αρκετές δυνάμεις για να διαρρήξουμε τον κύκλο κυβερνήσεων της δεξιάς πολιτικής, για να δώσουμε σάρκα και οστά σε μια πολιτική λύση, σε μια κυβέρνηση πατριωτική και αριστερή στην υπηρεσία των εργαζομένων, του λαού και της χώρας».

Τελικά επιτεύχθηκε η «αποκατάσταση μισθών, συντάξεων και δικαιωμάτων»; Τι πήρε σάρκα και οστά;

Το ΣΚ προώθησε μια ταξική πολιτική, ευθυγραμμισμένη μέχρι κεραίας με τις επιλογές και τη στρατηγική της ΕΕ, τους σχεδιασμούς του ΝΑΤΟ. Ανέλαβε την αστική διακυβέρνηση το 2015, σε φάση ανάκαμψης. Ετσι, σε συνθήκες που η οικονομία σημείωνε ρυθμούς ανάπτυξης από 1,8% (2015) μέχρι και 3,5% (2017), επιχειρήθηκε να χρησιμοποιηθούν ως άλλοθι ορισμένα μέτρα για την ακραία φτώχεια, αφήνοντας άθικτη τη στρατηγική που την τροφοδοτεί.

Τα μέτρα αυτά εξανεμίστηκαν από τη φοροκαταιγίδα. Την περίοδο της «προοδευτικής» διακυβέρνησης 2015 - 2022 οι άμεσοι φόροι αυξήθηκαν κατά 10,3% και οι έμμεσοι κατά 27,6%.

Ούτε φυσικά αποτελούν «επιτεύγματα» τα ψίχουλα σε επιμέρους τομείς, όπως η δωρεάν διανομή ορισμένων σχολικών βιβλίων (με... υποχρέωση επιστροφής τους στο τέλος του χρόνου!) ή η «διεύρυνση των οικογενειακών επιδομάτων» μοιράζοντας λιγότερα χρήματα σε περισσότερους. Στρατηγικές για το κεφάλαιο επιλογές, όπως οι Συμπράξεις Δημόσιου - Ιδιωτικού Τομέα (ΣΔΙΤ) παρέμειναν ανέγγιχτες.

Την περίοδο 2015 - 2022 η φτώχεια και οι κοινωνικές ανισότητες συνέχισαν να διευρύνονται στην Πορτογαλία: Το 2020 κάτω από το όριο της φτώχειας βρίσκονταν 1.894.663 άνθρωποι, ενώ το ποσοστό αυτών που βρίσκονται υπό την απειλή της φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού αυξήθηκε ακόμα περισσότερο, αγγίζοντας το 22,4% το 2021.

Ο συντελεστής «Τζίνι», που μετρά την κοινωνική ανισότητα, αυξήθηκε 5,8% από το 2019 στο 2020, ενώ τα εισοδήματα του πλουσιότερου 20% ήταν 5,7 φορές μεγαλύτερα από αυτά του αντίστοιχου φτωχότερου.

Η διαφημιζόμενη «μείωση της ανεργίας» σε συνθήκες καπιταλιστικής ανάπτυξης συνοδεύτηκε από την εκτίναξη των «ελαστικών» σχέσεων εργασίας. Μιλάμε για τη δευτεραθλήτρια της ΕΕ στην αύξηση των «ελαστικών» σχέσεων, με 8 στις 10 νέες συμβάσεις να αφορούν «ελαστικές» εργασιακές σχέσεις και με μισθούς που υπολείπονται μέχρι και 28% των εργαζομένων αορίστου χρόνου. Υπολογίζεται ότι η ένταση του βαθμού εκμετάλλευσης σε αυτό το τμήμα των εργαζομένων αποφέρει επιπρόσθετα επιχειρηματικά κέρδη που ξεπερνούν τα 3,3 δισ. τον χρόνο.

Η μηχανή της καπιταλιστικής ανάπτυξης, που επανήλθε με 5% το 2021 μετά την υποχώρηση του 2020, κινείται με καύσιμη ύλη τη φτηνή εργατική δύναμη. Η τιμή της εργατοώρας είναι κάτω από το μισό αυτού της Ευρωζώνης, ενώ στην παγκόσμια κλίμακα της ανταγωνιστικότητας που διαφημίζουν το κεφάλαιο και η κυβέρνηση, η χώρα βρίσκεται στην 34η θέση, 25 θέσεις πάνω από την Ελλάδα.

Στη θωράκιση της κερδοφορίας του κεφαλαίου συμβάλλει και η αντεργατική νομοθεσία. Είναι χαρακτηριστικό ότι η «προοδευτική» κυβέρνηση των Σοσιαλιστών που εξαρτιόταν από τις ψήφους του ΠΚΚ και του «Αριστερού Μπλοκ» δεν τόλμησε να ακουμπήσει ούτε την κατάργηση της μετενέργειας των Συλλογικών Συμβάσεων, που αποτέλεσε βασικό εργαλείο της εργοδοσίας στην καθήλωση των μισθών. Μεταξύ Γενάρη και Νοέμβρη 2021 μόλις 381.483 εργαζόμενοι, δηλαδή 9,5% του συνόλου, καλύπτονταν από ισχύουσες Συλλογικές Συμβάσεις.

Και χωρίς να επεκταθούμε στον ρόλο της Πορτογαλίας στη στρατηγική του ΝΑΤΟ, ιδιαίτερα απέναντι στη Ρωσία (π.χ. στην αεροπορική επιτήρηση της Βαλτικής και της Μαύρης Θάλασσας, στην «επαυξημένη - προωθημένη παρουσία» στη Ρουμανία), σημειώνουμε ότι η κυβέρνηση της «αριστεράς» και της «προόδου» φιλοξένησε την 57η «Κοινοβουλευτική Συνέλευση» του ΝΑΤΟ το 2020, εγκαινίασε την κεντρική ακαδημία κυβερνοασφάλειας του ΝΑΤΟ, ενώ το 2021 η πορτογαλική προεδρία της ΕΕ οργάνωσε διεθνή διάσκεψη με θέμα «Συνεργασία ΝΑΤΟ - ΕΕ».

Είναι χαρακτηριστικές οι δηλώσεις του πρωθυπουργού, Αντ. Κόστα, στη συνάντηση με τον γγ του ΝΑΤΟ, Γ. Στόλτενμπεργκ, στις 26/5/2021 ότι ΕΕ και ΝΑΤΟ έχουν «αυξανόμενα σημαντικές» περιοχές σύγκλισης, δηλώσεις οι οποίες έμειναν ασχολίαστες από τις πολιτικές δυνάμεις που στήριζαν την κυβέρνηση.

Η πρόβλεψη για «θετικές προοπτικές που ανοίγονται μπροστά μας», όπως έγραφε άρθρο γραμμής στην «Αβάντε» (εφημερίδα του Πορτογαλικού ΚΚ) στις 17/12/2015 δεν επιβεβαιώθηκε ούτε σε ό,τι αφορά την εκλογική επιρροή του ΠΚΚ.

Ο εκλογικός συνασπισμός Κομμουνιστών - Πράσινων από 445.901 ψήφους (8,3%) και 17 βουλευτές το 2015, έπεσε στις 332.018 (6,3%) και 12 έδρες το 2019 για να φτάσει στο ιστορικό χαμηλό των 236.635 ψήφων (4,4%) και 6 εδρών το 2022. Την ίδια περίοδο που το ΠΚΚ στήριξε τις κυβερνήσεις του ΣΚ είχαν προηγηθεί οι χειρότερες επιδόσεις όλων των εποχών στις προεδρικές εκλογές του 2016, στις ευρωεκλογές του 2019, στις τοπικές εκλογές του 2021.

Στον αντίποδα, το Σοσιαλιστικό Κόμμα από 32,3% το 2015 ανέβηκε σε 36,3% το 2019 και σε 41,7% το 2022, κερδίζοντας σε αυτήν την περίοδο σχεδόν 500.000 ψήφους.

Στις θέσεις για το 21ο Συνέδριο του ΠΚΚ (2020) διαβάζουμε ότι από το 2016 η οργανωμένη δύναμή του μειώθηκε κατά 4.320 μέλη.

Η σύγχυση στο εργατικό κίνημα εκφράζεται έντονα το 2016, οπότε καταγράφεται ο μικρότερος αριθμός απεργών (7.000 συνολικά) και ημερών απεργίας.

Σε κάθε περίπτωση, η εικόνα δεν επιβεβαιώνει τον ισχυρισμό του προαναφερόμενου άρθρου της «Αβάντε» ότι η συμφωνία με το ΣΚ συνιστά «ένα βήμα στη σωστή κατεύθυνση, δηλαδή στην κατεύθυνση της απαραίτητης ρήξης με τα συμφέροντα του μεγάλου μονοπωλιακού κεφαλαίου και του ιμπεριαλισμού». Τόση ρήξη που ο ΣΕΒ αφιερώνει το εβδομαδιαίο δελτίο του στις 22/6/2017 για να εκθειάσει το... παράδειγμα της Πορτογαλίας.

Η εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα στη χώρα μας έχουν βιώσει τόσο τη φιλελεύθερη όσο και τη σοσιαλδημοκρατική διαχείριση της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, την αντιλαϊκή πολιτική της ΝΔ, του ΠΑΣΟΚ και του ΣΥΡΙΖΑ, και μπορούν να κρίνουν και να αντιπαλέψουν αποφασιστικά τα νέα τερτίπια που χρησιμοποιεί η εγχώρια σοσιαλδημοκρατία, η οποία χαιρετίζει την επικράτηση του Σοσιαλιστικού Κόμματος και επιχειρεί να θολώσει τα νερά χρησιμοποιώντας το παράδειγμα της Πορτογαλίας.

Πώς λοιπόν είναι δυνατόν μετά από όλα αυτά, ένα ΚΚ με ηρωικές παραδόσεις και ρίζες, αντί να αντιπαλεύει το ΣΚ ως αστικό κόμμα και να αποκαλύπτει τη στρατηγική του για την προάσπιση της κερδοφορίας του κεφαλαίου, αντί να θέτει επί τάπητος την οργάνωση της πάλης ενάντια στην κυβέρνηση και την εργοδοσία, να δηλώνει ότι «είναι έτοιμο να συμβάλει με λύσεις» και «έτοιμο για τη μάχη, στην περίπτωση που τα μέτρα και η πολιτική πρακτική της κυβέρνησης δεν θα αντιστοιχούν στους πόθους και τις προσδοκίες και στο βάθος των οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων»; Να θλίβεται γιατί η απόλυτη πλειοψηφία του ΣΚ μπορεί να κλείσει «πραγματικές δυνατότητες για συγκλίσεις»;

Το πρόβλημα είναι βαθύ και η ρίζα του βρίσκεται στη στρατηγική των σταδίων που αντιμετωπίζει τον σοσιαλισμό ως ένα όραμα τόσο μακρινό που αν δεν είναι αόρατο στον ορίζοντα, είναι, το λιγότερο, θολό. Δεν βλέπει τον ιστορικά παρωχημένο χαρακτήρα του καπιταλισμού, και αντικειμενικά ωθεί στην αναζήτηση λύσεων εντός του συστήματος και συμμάχων με κοινοβουλευτικά κριτήρια εντός του αστικού πολιτικού συστήματος. Οδηγεί στην αποξένωση από εργατικές - λαϊκές μάζες που ριζοσπαστικοποιούνται. Στο πλαίσιο αυτό αναπτύσσονται η πολιτική συμμαχιών με τη σοσιαλδημοκρατία, η στήριξη και συμμετοχή σε αστικές κυβερνήσεις, που αφοπλίζουν το εργατικό κίνημα, υπονομεύουν το ΚΚ και αποτελούν στοιχείο της κρίσης του κομμουνιστικού κινήματος.

Η ταξική πάλη δεν σταματά, οι αντιθέσεις του συστήματος οξύνονται. Θα οργανώνονται αγώνες, θα υπάρχουν ξεσπάσματα ακόμα και εκεί που φαινομενικά δεν κινείται τίποτα. Και στην περίπτωση της Πορτογαλίας υπάρχουν και θα γεννιούνται μαχητικές δυνάμεις στο εργατικό κίνημα. Το ζήτημα κρίνεται στο κατά πόσο θα διαμορφώνεται πρωτοπορία με γραμμή πάλης και συσπείρωσης σε σύγκρουση με την αστική τάξη, το κράτος και τα κόμματά της, που μέσα από τις καθημερινές μάχες να μπορεί να διαπαιδαγωγεί και να συγκεντρώνει δυνάμεις για την ανατροπή, για τον σοσιαλισμό.