Μέσα στα αντεργατικά μέτρα, η εφαρμογή των οποίων γενικεύτηκε την περίοδο της πανδημίας, φορτώνοντας ξανά τα βάρη της νέας καπιταλιστικής κρίσης στους εργαζόμενους, ξεχωρίζει και το μέτρο της εκ περιτροπής εργασίας.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Γερμανίας, όπου μεγάλοι επιχειρηματικοί επωφελήθηκαν ιδιαίτερα από αυτήν τη μορφή της «ευελιξίας», κερδίζοντας εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ, την ίδια ώρα που οι εργαζόμενοι είδαν να χτυπιούνται το εισόδημα και τα δικαιώματά τους.

Το μέτρο αξιοποιήθηκε εκτεταμένα τους πρώτους μήνες της περασμένης άνοιξης: Μέχρι τον Μάη του 2020 είχαν καταγραφεί περίπου 7 εκατ. εργαζόμενοι σε εκ περιτροπής εργασία (σύμφωνα με το Ινστιτούτο οικονομικών ερευνών Ifo), δηλαδή με μειωμένες ώρες ή μέρες εργασίας και μικρότερη αμοιβή. Πρόκειται για τον μεγαλύτερο αριθμό που έχει καταγραφεί ποτέ στη Γερμανία.

Συγκριτικά, στην καπιταλιστική κρίση του 2009 - που είχε χαρακτηριστεί τότε η μεγαλύτερη ύφεση μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο - περίπου 1,5 εκατ. εργαζόμενοι είχαν εξαναγκαστεί να δουλεύουν εκ περιτροπής.

Αυτή την περίοδο, με στοιχεία του Φλεβάρη του 2021, περίπου 2,8 εκατ. εργάζονται εκ περιτροπής, αντιπροσωπεύοντας το 8,5% των ασφαλισμένων εργαζομένων. Οι περισσότεροι είναι στον κλάδο των ξενοδοχείων και της εστίασης, στο λιανεμπόριο, στις πωλήσεις αυτοκινήτων και μοτοσικλετών. Στη βιομηχανία καταγράφεται μείωση της εκ περιτροπής εργασίας, ωστόσο 514.000 εργαζόμενοι παραμένουν σε αυτό το εργασιακό καθεστώς. Η πανίσχυρη γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία αξιοποίησε εκτεταμένα την εκ περιτροπής εργασία και συνεχίζει να την αξιοποιεί.

Η ανοδική τάση στη χρήση αυτού του αντεργατικού καθεστώτος καταγράφεται και πριν την πανδημία: Ηδη το 2019 είχαν πυκνώσει τα «σύννεφα» της ύφεσης στη γερμανική βιομηχανία. Το ΑΕΠ μειώθηκε το τέταρτο τρίμηνο και πάνω από 145.000 εργαζόμενοι βγήκαν σε εκ περιτροπής εργασία το διάστημα Νοέμβρη - Δεκέμβρη, κυρίως στη βιομηχανία μετάλλου και ηλεκτρονικής και στην αυτοκινητοβιομηχανία, λόγω της επέκτασης της ηλεκτροκίνησης και της αυτοματοποίησης της παραγωγής. Τους δύο πρώτους μήνες του 2020 - πριν το ξέσπασμα της πανδημίας στη Γερμανία - ο αριθμός των εργαζομένων σε αυτό το καθεστώς αυξήθηκε σε 440.000. Και ακολούθησε η «απογείωση»: Χαρακτηριστικά, τουλάχιστον το 50% των 814.000 εργαζομένων στην αυτοκινητοβιομηχανία ήταν ή είχαν υπάρξει σε προγράμματα εκ περιτροπής εργασίας μέσα στο 2020...

Από τους τελευταίους μήνες του 2019, μαζί με αναδιαρθρώσεις, απολύσεις, πρόωρες συνταξιοδοτήσεις, κατάργηση χιλιάδων θέσεων εργασίας, οι γερμανικοί όμιλοι στην αυτοκινητοβιομηχανία είχαν επιβάλει εκ περιτροπής εργασία, προωθώντας επενδύσεις στην ηλεκτροκίνηση και την ψηφιοποίηση.

Ενδεικτικά ο γερμανικός κολοσσός της αυτοκινητοβιομηχανίας, που είναι και ο μεγαλύτερος της Ευρώπης, η «Volkswagen», προχωρά στην περικοπή χιλιάδων θέσεων εργασίας. Τον Νοέμβρη του 2019 ανακοίνωσε ότι η μείωση του λεγόμενου εργασιακού «κόστους» είναι προϋπόθεση στα σχέδιά της να επενδύσει 60 δισ. ευρώ τα επόμενα 5 χρόνια στην ψηφιοποίηση, καθώς και στην παραγωγή περισσότερων ηλεκτρικών και υβριδικών οχημάτων.

Μόνο στην ψηφιοποίηση η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία θα επενδύσει περίπου 25 δισ. ευρώ το διάστημα 2020 - 2024, σύμφωνα με τη γερμανική Ενωση Αυτοκινητοβιομηχανίας (VDA).

Συνολικά το 2020 οι παγκόσμιες πωλήσεις αυτοκινήτων μειώθηκαν σε 77,7 εκατ. οχήματα (μείωση περίπου 15% σε σχέση με το 2019). Στη Γερμανία η μείωση 19,1% είναι μεγάλη, ωστόσο συγκριτικά μικρότερη σε σχέση με άλλα κράτη (Γαλλία, Ιταλία, ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία). Από την άλλη, η Κίνα, μετά από μείωση 43,3% τον Μάρτη του 2020, άρχισε να σημειώνει αύξηση ήδη από τον Απρίλη. Με συνολικά 25,3 εκατ. νέα αυτοκίνητα και ελαφρά μείωση 1,9% για ολόκληρο το έτος, η Κίνα κατάφερε να επεκτείνει περαιτέρω τη θέση της ως η μεγαλύτερη αγορά αυτοκινήτων στον κόσμο το 2020.

Σε ένα τέτοιο φόντο, και η γερμανική αυτοκινητοβιομηχανία άρχισε να ανακάμπτει σταδιακά τους καλοκαιρινούς μήνες του 2020, κυρίως εξαιτίας της Κίνας, που ξεπέρασε πιο γρήγορα την πανδημία και η οικονομία της άρχισε να αναπτύσσεται. Συνολικά οι γερμανικοί όμιλοι επωφελήθηκαν από τον ρυθμό ανάπτυξης της Κίνας, που για το 2020 ανήλθε σε 2%, και μπόρεσαν να αντισταθμίσουν τις απώλειες σε άλλες αγορές, εξάγοντας στην Κίνα. Οι γερμανικοί κατασκευαστές αυτοκινήτων πουλούν τώρα το 40% της παραγωγής τους εκεί.

Ωστόσο, τα κέρδη δεν είναι τα αναμενόμενα και οι ρυθμοί παραγωγής που απαιτούνται για τη μέγιστη κερδοφορία φρενάρονται εξαιτίας και της παγκόσμιας έλλειψης σε τσιπ (ημιαγωγούς) που παρατηρείται εν μέσω πανδημίας. Εξαιτίας της αύξησης της τηλεργασίας και της τηλεκπαίδευσης έχει αυξηθεί η ζήτηση για προϊόντα Πληροφορικής, που περιλαμβάνουν τσιπς. Ταυτόχρονα, όλες οι επενδύσεις στην ψηφιοποίηση, το «Διαδίκτυο των πραγμάτων» με δικτυωμένη παραγωγή, στην επέκταση των δικτύων 5G, σε υποδομές όπως π.χ. τα «έξυπνα» δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας, προκαλούν μια σταθερά αυξανόμενη ζήτηση για προϊόντα ημιαγωγών.

Η αυτοκινητοβιομηχανία χρειάζεται επίσης ολοένα και περισσότερα τσιπ για τα σύνθετα συστήματα προειδοποίησης και βοήθειας, που καθίστανται όλο και περισσότερο τυπικός εξοπλισμός ακόμη και σε μικρότερα οχήματα.

Αυτή την παγκόσμια έλλειψη και τον σφοδρό παγκόσμιο ανταγωνισμό πληρώνουν ξανά οι εργαζόμενοι στην αυτοκινητοβιομηχανία: Τον περασμένο Γενάρη, αρκετές γερμανικές αυτοκινητοβιομηχανίες - ανάμεσά τους οι όμιλοι «Volkswagen» και «Daimler» - επέβαλαν ξανά εκ περιτροπής εργασία, λόγω μειωμένης παραγωγής.

Εκπρόσωποι της VDA κάνουν λόγο για «μια δραματική κατάσταση που επηρεάζει τους 800.000 υπαλλήλους της αυτοκινητοβιομηχανίας» και βλέπουν την «κρίση στον κλάδο να κρατάει ακόμη πολύ».

«Η κατάσταση για πολλές εταιρείες εξακολουθεί να είναι τεταμένη», δήλωνε τον περασμένο Φλεβάρη η πρόεδρος της VDA. «Για να επιταχυνθεί η "κινητικότητα του μέλλοντος", θα πρέπει να δημιουργηθούν οι κατάλληλες πολιτικές και νομικές προϋποθέσεις, όπως και οι υποδομές. Εχει να κάνει με το πώς η Γερμανία θα επεκτείνει περαιτέρω την ισχυρή της θέση παγκοσμίως σε δικτυακή και αυτοματοποιημένη οδήγηση», πρόσθεσε.

Σε ένα τέτοιο φόντο, η εκτεταμένη εκ περιτροπής εργασία, που παρουσιάζεται ως μια μορφή εργασίας που τάχα «ωφελεί» τους εργαζόμενους, «διασφαλίζοντας» θέσεις εργασίας, στην πραγματικότητα διασφάλισε τα τεράστια κέρδη των επιχειρηματικών ομίλων, δίνοντάς τους τη δυνατότητα να προσαρμόζουν «ευέλικτα» την παραγωγή και το εργατικό «κόστος» στις εκάστοτε ανάγκες τους, διατηρώντας ταυτόχρονα έμπειρο εργατικό δυναμικό, έτοιμο προς αξιοποίηση στη φάση που η παραγωγή θα αυξηθεί και πάλι.

Χαρακτηριστικά, πέρσι την άνοιξη οι μεγάλοι όμιλοι αυτοκινητοβιομηχανίας στη Γερμανία έφτασαν να επιβάλουν εκ περιτροπής εργασία ακόμη και στο 80% των υπαλλήλων τους.

Ενδεικτική είναι η περίπτωση του ομίλου «Daimler» («Μercedes Benz» κ.ά.): Μειώνοντας το «κόστος εργασίας» σε μισθούς και ασφαλιστικές εισφορές μέσω της εκ περιτροπής εργασίας, «εξοικονόμησε» 700 εκατ. ευρώ, όπως είπε ο διευθύνων σύμβουλος.

Στο μεταξύ, η γερμανική κυβέρνηση επέκτεινε τη δυνατότητα των επιχειρήσεων να επιβάλλουν εκ περιτροπής εργασία έως και 24 μήνες. Αυτό σημαίνει ότι στους εργαζόμενους των οποίων οι ώρες εργασίας μειώνονται τουλάχιστον κατά το ήμισυ, ο όμιλος πληρώνει τις ώρες που δούλεψαν και ο Οργανισμός Απασχόλησης πληρώνει από τις εισφορές ανεργίας το 60% - 80% του χαμένου μισθού. Επίσης, σύμφωνα με τη νέα νομοθεσία, στους εργοδότες επιστρέφεται το 100% των ασφαλιστικών εισφορών για τις χαμένες εργατοώρες.

Αυτό στην περίπτωση της «Daimler» «μεταφράστηκε» ως εξής: Το 2020 ο όμιλος πλήρωσε συνολικά 17,6 δισ. ευρώ για μισθούς, δηλαδή κατά 4% λιγότερα σε σύγκριση με το 2019. Την ίδια περίοδο ο αριθμός των εργαζομένων μειώθηκε κατά 3% σε 293.000, από τους οποίους 178.000 εργάζονται στη Γερμανία.

Παράλληλα, προκειμένου να μειωθεί το «κόστος εργασίας» ακόμη και μετά το τέλος της εκ περιτροπής εργασίας, ο όμιλος συμφώνησε με την ένωση εργαζομένων το καλοκαίρι του 2020 μείωση των ωρών εργασίας κατά 2 ώρες τη βδομάδα για τους εργαζόμενους σε διοίκηση, έρευνα, logistics κ.λπ., με μείωση μισθών σχεδόν κατά 6%.

Ετσι οι οικονομικές επιδόσεις του ομίλου αυξήθηκαν το 2020 από 2,7 δισ. σε 4 δισ. ευρώ.

Ταυτόχρονα, οι αυτοκινητοβιομηχανίες έλαβαν εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ η καθεμιά, επιδοτήσεις των εισφορών Κοινωνικής Ασφάλισης και κίνητρα για ανάπτυξη ηλεκτροκίνησης, αειφορίας κ.λπ. Με κρατικό χρήμα επιδοτείται και η αγορά ηλεκτρικών αυτοκινήτων ακόμη και έως 9.000 ευρώ ανά όχημα.

Το βάρος της κερδοφορίας των επιχειρηματικών ομίλων το σηκώνουν οι εργαζόμενοι. Οχι μόνο επειδή μειώνονται οι μισθοί τους, αλλά και επειδή τα χρήματα του τμήματος του μισθού που καταβάλλει ο Οργανισμός Απασχόλησης προέρχονται κυρίως από τις εισφορές που έχουν καταβάλει οι εργαζόμενοι.

Σύμφωνα με την Υπηρεσία Απασχόλησης, το μέτρο της εκ περιτροπής εργασίας θα κόστισε σε κράτος και Ταμεία πάνω από 22 δισ. ευρώ, ενώ τους πρώτους μήνες του 2021 έχει ανέλθει σε 30 δισ. ευρώ. Εξάλλου η γερμανική κυβέρνηση δεν ανακοίνωσε κάποιο πρόσθετο κονδύλι από τα τεράστια πλεονάσματα του κρατικού προϋπολογισμού, αλλά χορηγεί ως δάνειο τα επιπλέον χρήματα που θα καταβάλει η Υπηρεσία όταν στερέψουν τα αποθεματικά της.

Με δυο λόγια, οι επιχειρηματικοί όμιλοι πριμοδοτούνται πολύμορφα, χωρίς ουσιαστικά να επιβαρύνεται το αστικό κράτος, με υψηλό τίμημα για τις εισφορές των εργαζομένων, κάτι που αναμένεται να επηρεάσει μελλοντικά και τις όποιες παροχές για τους ανέργους.