Γκραβούρα της εποχής με τις ηγετικές μορφές της Κομμούνας

Τον κύριο όμως ρόλο στο κίνημα αυτό τον έπαιζαν, φυσικά, οι εργάτες (ιδίως οι χειροτέχνες του Παρισιού), ανάμεσα στους οποίους τα τελευταία χρόνια της Δεύτερης Αυτοκρατορίας είχε γίνει δραστήρια σοσιαλιστική προπαγάνδα και πολλοί απ' αυτούς ανήκαν και στη Διεθνή. Μόνον οι εργάτες έμειναν ως το τέλος πιστοί στην Κομμούνα»⁹.

Με αυτόν τον τρόπο ο Λένιν παρουσιάζει συνοπτικά τη γέννηση και τη συγκρότηση της Κομμούνας, η οποία, καθώς προέκυψε μέσα από τις βαθιές κοινωνικές αντιθέσεις και τη ζωντανή ταξική πάλη, περιέκλειε μέσα της πλήθος αντιφατικών στοιχείων και δυνάμεων.

Σε κοινωνικό επίπεδο τη συναποτελούσαν οι εργατικές - λαϊκές δυνάμεις του Παρισιού, η εργατική τάξη, που αναμφισβήτητα έπαιξε τον πρώτο και καθοριστικό ρόλο, μαζί με μικροαστικά κυρίως στρώματα. Σε πολιτικό επίπεδο συνυπήρχαν επαναστάτες σοσιαλιστές και σοσιαλιστές διαφόρων αποχρώσεων με αντιμοναρχικούς, μικροαστούς και ριζοσπάστες δημοκράτες. Ούτε ασφαλώς μέσα στο ίδιο το προλεταριάτο υπήρχε ενιαίος και ξεκάθαρος προσανατολισμός σε σχέση με τον χαρακτήρα, τα καθήκοντα και την προοπτική της πάλης. Ολα αυτά αποτυπώθηκαν βέβαια και στη σύνθεση των οργάνων της Κομμούνας, όπως προέκυψαν από τις εκλογές που έγιναν στις 26 Μάρτη και τις συμπληρωματικές που έγιναν στις 16 Απρίλη.

Στα όργανα της Κομμούνας υπήρχαν πολλοί ριζοσπάστες δημοκράτες με γιακωβίνικες παραδόσεις (αναφέρονται συχνά και ως «νεοϊακωβίνοι», οι οποίοι ουσιαστικά έβλεπαν την Κομμούνα του 1871 ως μια απλή αναβίωση της επαναστατικής Κομμούνας του 1792), ανάμεσα στα μέλη της Α' Διεθνούς που εξελέγησαν - και πολλά έπαιξαν ηγετικό ρόλο - πλειοψηφούσαν οι μπλανκιστές και οι προυντονικοί, ενώ υπήρχαν ασφαλώς και οπαδοί του Μαρξ ή αγωνιστές που βρίσκονταν κοντά στον μαρξισμό, οι οποίοι ως στελέχη της Κομμούνας πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα. Μπορούμε να ξεχωρίσουμε τον Ούγγρο επαναστάτη Λέο Φράνκελ, στέλεχος της Διεθνούς, ο οποίος ανέλαβε επίτροπος Εργασίας, ή τον Γκουστάβ Φλουράνς, ο οποίος γνωριζόταν προσωπικά με τον Μαρξ και θανατώθηκε άγρια από τους βερσαλιέρους στις 3 Απρίλη.

Η επιρροή διαφόρων παραλλαγών του μικροαστικού σοσιαλισμού εδραζόταν σε αντικειμενικούς, υλικούς παράγοντες της Γαλλίας της εποχής. Καθώς δεν είχε πραγματοποιηθεί ακόμα σε όλο της το εύρος η ορμητική ανάπτυξη της μεγάλης βιομηχανίας (στο βαθμό που είχε προηγηθεί στην Αγγλία, για παράδειγμα), παρέμεναν πλήθος εργατών που δούλευαν σε μικρές βιοτεχνίες και εξειδικευμένοι εργάτες που δούλευαν σε μικρά εργαστήρια, μόνοι τους ή σε μικρές ομάδες, ειδικά στο Παρίσι. Στα τμήματα αυτά της εργατικής τάξης έβρισκαν έδαφος π.χ. οι ιδέες του Προυντόν σε σχέση με την «ελεύθερη ένωση» των μικρών παραγωγών και τους συνεταιρισμούς.

Ο Ενγκελς, περιγράφοντας τη σύνθεση της Κομμούνας και αναδεικνύοντας μέσα από τη δράση των πολιτικών ομάδων και ρευμάτων την πολιτική χρεοκοπία τους, αναφέρει: «Οι προυντονικοί ήταν κυρίως υπεύθυνοι για τα οικονομικά διατάγματα της Κομμούνας, τόσο για τις αξιέπαινες όσο και για τις μη αξιέπαινες πλευρές τους, όπως οι μπλανκιστές ήταν υπεύθυνοι για τις πολιτικές της πράξεις και παραλείψεις. Και στις δύο περιπτώσεις, η ειρωνεία της Ιστορίας θέλησε - όπως συνήθως συμβαίνει όταν έρχονται στην εξουσία οι δογματικοί - να κάνουν και οι δύο το αντίθετο απ' ό,τι όριζε η θεωρία της σχολής τους».

Οι προυντονικοί εχθρεύονταν την οργάνωση της κοινωνικής παραγωγής και μιλούσαν για την «ελευθερία» της εργασίας, την ατομική ιδιοκτησία και τον ανταγωνισμό. Τι έκαναν όταν ανέλαβαν τις οικονομικές υποθέσεις της Κομμούνας; «Το πιο σημαντικό διάταγμα της Κομμούνας θέσπιζε μια οργάνωση της μεγάλης βιομηχανίας, ακόμη και της χειροτεχνίας, που όχι μόνο έπρεπε να βασίζεται στην οργάνωση των εργατών μέσα σε κάθε εργοστάσιο, μα και που έπρεπε να συνενώσει όλους αυτούς τους συνεταιρισμούς σε μια μεγάλη ένωση (...) δηλαδή ακριβώς το αντίθετο της προυντονικής θεωρίας. Και γι' αυτό η Κομμούνα έγινε επίσης ο τάφος της σοσιαλιστικής σχολής του Προυντόν», επισημαίνει ο Ενγκελς.

Και συνεχίζει: «Οι μπλανκιστές δεν είχαν καλύτερη τύχη. Διαπαιδαγωγημένοι στη σχολή της συνωμοσίας (...) ξεκινούσαν από την άποψη ότι ένας σχετικά μικρός αριθμός από αποφασισμένους, καλά οργανωμένους ανθρώπους είναι ικανοί σε μια δοσμένη ευνοϊκή στιγμή όχι μόνο να πάρουν το πηδάλιο του κράτους στα χέρια τους, μα ακόμη και, με μια δραστήρια και ανελέητη δράση, να το κρατήσουν (...) Και τι έκανε η Κομμούνα, που στην πλειοψηφία της αποτελούνταν από τέτοιους ακριβώς μπλανκιστές; Σ' όλες της τις διακηρύξεις προς τους Γάλλους των επαρχιών, τους καλούσε να σχηματίσουν μια ελεύθερη ομοσπονδία από όλες τις γαλλικές κοινότητες μαζί με το Παρίσι. Η Κομμούνα αναγκάστηκε αμέσως από την αρχή να αναγνωρίσει ότι όταν η εργατική τάξη έρθει πια στην εξουσία, δεν μπορεί να εξακολουθεί να διοικεί με την παλιά κρατική μηχανή»¹⁰.

Τα περισσότερα από τα τρανταχτά λάθη της Κομμούνας, με περιβόητο το ότι άφησε απείραχτη την Τράπεζα της Γαλλίας, την οποία θα μπορούσε με μεγάλη ευκολία να απαλλοτριώσει, είχαν ως υπόβαθρο τις αντιλήψεις που κυριαρχούσαν, όπως στην προκειμένη περίπτωση το σεβασμό προς την ατομική ιδιοκτησία και τη δεισιδαιμονική ευσέβεια απέναντι στους θεσμούς της αγοράς.

Αλλο σημαντικό λάθος ήταν η αδυναμία να οργανωθεί κεντρικά η άμυνα του Παρισιού μετά την εισβολή των βερσαλιέρων. Οι Κομμουνάροι υπερασπίστηκαν πεισματικά και με το αίμα τους τα οδοφράγματα στις γειτονιές, τα οποία όμως ήταν διασκορπισμένα, χωρίς συντονισμό και στρατιωτικό σχέδιο. Ο ιστορικός της Κομμούνας (και δραστήριος μαχητής της) Π. Ο. Λισαγκαρέ αναφέρει ενδεικτικά ότι οι υπερασπιστές της Κομμούνας «δεν μπορούσαν να δουν πιο πέρα απ' τις συνοικίες τους, ή ακόμα κι απ' τους δρόμους τους. Ετσι, αντί για 200 στρατηγικά, συμπαγή οδοφράγματα, εύκολα να τα υπερασπίσεις με 7-8 χιλιάδες άντρες, έσπειραν εκατοντάδες, τα οποία ήταν αδύνατον να επανδρωθούν επαρκώς»¹¹.

Τα γεγονότα εκείνης της περιόδου έδωσαν επίσης μια τρανταχτή απόδειξη της αποτυχίας των μπακουνικών, οι οποίοι (αν και στα ίδια τα γεγονότα της Παρισινής Κομμούνας είχαν ελάχιστη επιρροή) λίγους μήνες πριν, στην εξέγερση της Λιόν που έγινε μετά την ανατροπή της μοναρχίας τον Σεπτέμβρη του 1870, είχαν την ευκαιρία να δοκιμάσουν στην πράξη τις αντιλήψεις τους. Ο Μπακούνιν μαζί με τους οπαδούς του κατέλαβαν το κτίριο του δημαρχείου και «με ένα διάταγμα» εξήγγειλαν την κατάργηση του κράτους... Οπως σκωπτικά αναφέρει ο Ενγκελς, όμως, το κράτος, «με τη μορφή δύο λόχων της αστικής εθνοφρουράς», μπήκε ήσυχα - ήσυχα από τις πόρτες που είχαν αφήσει αφύλακτες και ανάγκασε «τον Μπακούνιν με το θαυματουργό διάταγμα στην τσέπη να το βάλει στα πόδια για τη Γενεύη»¹².

Οι ανεπάρκειες βέβαια της Κομμούνας δεν μειώνουν ούτε στο ελάχιστο τον κοσμοϊστορικό της χαρακτήρα, ούτε την ανεπανάληπτη, ηρωική δράση των Κομμουνάρων. Οπως επισημαίνει ο Ενγκελς, «πιο αξιοθαύμαστα είναι τα τόσα σωστά πράγματα που έκανε η Κομμούνα, μόλο που αποτελούνταν από μπλανκιστές και προυντονιστές»¹³.

Εξέθεσαν όμως τις αδυναμίες του μικροαστικού σοσιαλισμού και στον αντίποδα επιβεβαίωσαν τους Μαρξ - Ενγκελς και τις θεωρητικές και πολιτικές τους επεξεργασίες. Η Κομμούνα αποτέλεσε το έδαφος πάνω στο οποίο αναπτύχθηκε παραπέρα η αντίληψη των Μαρξ - Ενγκελς σε σχέση με τη δικτατορία του προλεταριάτου, την ανάγκη και το ρόλο συγκροτημένης επαναστατικής πρωτοπορίας, και στη συνέχεια έδωσε πολύτιμο υλικό για τη λενινιστική αντίληψη για το επαναστατικό κόμμα.

Παραπομπές:

9. Β. Ι. Λένιν, «Στη μνήμη της Κομμούνας», «Απαντα», τ. 20, σελ. 225 - 226

10. Φρ. Ενγκελς, «Εισαγωγή» (1891) στο βιβλίο του Κ. Μαρξ «Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2011, σελ. 19 - 20

11. Π. Ο. Λισαγκαρέ, «Η ιστορία της Παρισινής Κομμούνας του 1871», τομ. Β', εκδ. «Ελεύθερος Τύπος», Αθήνα, 2006, σελ. 88

12. Κ. Μαρξ - Φρ. Ενγκελς, «Για τον αναρχισμό», εκδ. «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 2015, σελ. 139

13 Φρ. Ενγκελς, ό.π, σελ. 20