Με μια διαφαινόμενη κάμψη του αριθμού νέων μολύνσεων στις ΗΠΑ και άλλες χώρες και την αργή πρόοδο του εμβολιασμού, κάποιοι έχουν αρχίσει να μιλούν για το τέλος της πανδημίας COVID-19. Είναι όμως έτσι, ή ο SARS-CoV-2 θα μας συνοδεύει για αρκετό καιρό (ίσως χρόνια) ακόμη; Βεβαίως, θα είχε ακόμη μεγαλύτερη αξία να το γνωρίζουμε αυτό, αν επρόκειτο να προετοιμαστούμε κατάλληλα. Αλλά οι κυβερνήσεις στον καπιταλισμό, στο πρώτο και πιο κρίσιμο έτος της πανδημίας απέδειξαν και σ' αυτούς που δεν το γνώριζαν ήδη, ότι νοιάζονται πρώτα και κύρια για τη συνεχή κερδοφορία του κεφαλαίου και όχι για την προστασία της δημόσιας υγείας. Γι' αυτό δεν πήραν μέτρα για την προστασία στους τόπους δουλειάς, στις συγκοινωνίες, στην εκπαίδευση και επικέντρωσαν στην ατομική ευθύνη των θυμάτων της πανδημίας.

Οι ιοί που μολύνουν τους ανθρώπους έχουν να αντιμετωπίσουν ένα εντυπωσιακό αμυντικό οπλοστάσιο, όχι μόνο τη φυσική προσαρμοστική ικανότητα του ανοσοποιητικού μας συστήματος, αλλά και τις έξυπνες άμυνες, που έχει αναπτύξει η ανθρώπινη κοινωνία, όπως τα εμβόλια, τα φάρμακα και τα μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης. Για να μπορέσει να επιζήσει ένας ιός, πρέπει να προσαρμοστεί στη βιολογική γωνιά που έχει βρει - εμάς - και παραπέρα να εξελιχθεί έτσι, ώστε να αντιπαρέλθει τις προσπάθειές μας για αποτροπή και θεραπεία.

Αρχικά, πολλοί θεωρούσαν τους κορονοϊούς λιγότερο επιρρεπείς στις μεταλλάξεις συγκριτικά με τους RNA ιούς, αλλά οι πολλαπλές μεταλλάξεις που έχουν εντοπιστεί τους τελευταίους μήνες και μάλιστα έχουν κυριαρχήσει σε παγκόσμια κλίμακα, απέδειξαν ότι αυτό δεν ισχύει. Αυτές οι παραλλαγές του SARS-CoV-2 φαίνεται να αναπτύχθηκαν σε ευνοϊκά περιβάλλοντα, που δημιουργήθηκαν ως ανεπιθύμητη συνέπεια αναγκαίων ιατρικών πρακτικών. Στη Βοστόνη, ένας μεσήλικας πάλευε με την COVID-19 επί πέντε μήνες, μέχρι τελικά να υποκύψει. Οταν μολύνθηκε πραγματοποιούσε μια θεραπεία με φάρμακα ανοσοκαταστολής και κατά τη διάρκεια της ασθένειάς του από τον κορονοϊό, δέχτηκε αρκετούς γύρους θεραπειών με ρεμδεσιβίρη, μονοκλωνικά αντισώματα και άλλα σκευάσματα. Κάτω από αυτήν την έντονη πίεση στο ανοσοποιητικό, εμφανίστηκαν στον ιό που είχε μολύνει αυτόν τον ασθενή μεταλλάξεις - κλειδιά. Οι γιατροί και οι ερευνητές που παρατήρησαν την εμφάνισή τους την ονόμασαν «επιταχυνόμενη ιική εξέλιξη».

Ανάλογο θανατηφόρο περιστατικό παρατηρήθηκε και στη Βρετανία με έναν 70χρονο ασθενή COVID-19, με αδύναμο ανοσοποιητικό, ο οποίος υποβλήθηκε επίσης σε θεραπεία με ρεμδεσιβίρη και πλάσμα αίματος ανθρώπων που ανάρρωσαν. Διαπιστώθηκε ότι αντιδρώντας στα αντισώματα που υπήρχαν στο πλάσμα, ο SARS-CoV-2 ανέπτυξε μεταλλάξεις αποφυγής, ώστε να μην προσκολλώνται στις ακίδες του τα αντισώματα. Το φαινόμενο ονομάζεται επιλεκτική πίεση και εμφανίζεται όταν τυχαίες μεταλλάξεις επιτρέπουν σε κάποιους ιούς να μην επηρεάζονται από τα αντισώματα. Ο Ραβίντρα Γκούπτα, του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ, θεωρεί ότι η λεγόμενη βρετανική μετάλλαξη, ο B.1.1.7, προέκυψε στον οργανισμό ενός ασθενούς με εξασθενημένο ανοσοποιητικό, αλλά - με βάση τα δεδομένα - όχι στον συγκεκριμένο ηλικιωμένο. Επιστημονική δημοσίευση έδειξε ότι τέτοιου είδους μεταλλάξεις συμβαίνουν ακόμη και σε ασυμπτωματικούς με αδύναμο ανοσοποιητικό.

Κι άλλοι ιοί, όπως της γρίπης, επιδεικνύουν παρόμοια ικανότητα ταχύτατης εξέλιξης, όταν βρεθούν αντιμέτωποι με τις καλύτερες άμυνές μας. Σύμφωνα με τον Γ. Χέιζελταϊν, πρώην καθηγητή Ιατρικής του Χάρβαρντ, ο SARS-CoV-2 από πλευράς ικανότητας διαφοροποίησης μοιάζει περισσότερο από κάθε άλλον με τον ιό της γρίπης. Με βάση αυτό, θεωρεί ότι ίσως και η συμπεριφορά του στο πέρασμα του χρόνου να παρουσιάσει τα ίδια χαρακτηριστικά, δηλαδή εποχικότητα, στις εύκρατες και πολικές περιοχές και σταθερότητα με μικρές εξάρσεις στις τροπικές περιοχές. Οι ιοί της γρίπης συσσωρεύουν μικρές γενετικές αλλαγές, που τους επιτρέπουν να μολύνουν και πάλι τους ανθρώπους, με μικρό αριθμό διαφορετικών στελεχών να κυριαρχούν κάθε χρονιά, κάνοντας την ανοσία που έχουμε αποκτήσει να χάνει την αξία της.

Οι επιστήμονες πίστευαν ότι ήταν σταθεροί και οι κορονοϊοί που προκαλούν απλό κρυολόγημα, αλλά ήδη εκείνοι που ανήκουν στην κατηγορία με την ονομασία 229Ε αποδείχτηκε ότι υπόκεινται σε γενετική διολίσθηση, όπως και ο ιός της γρίπης. Ο SARS-CoV-2 έχει ήδη δείξει γενετική διολίσθηση, αλλά και πιο απότομες και ουσιαστικές αλλαγές, που ίσως συμβαίνουν όταν μεταπηδά σε έναν νέο πληθυσμό, π.χ. από τα ζώα στον άνθρωπο και πάλι πίσω. Οταν συμβαίνει μια τέτοια μεταπήδηση, μεγάλα - και συχνά άσχημα - πράγματα συμβαίνουν. Οι κορονοϊοί, όπως και οι ιοί της γρίπης, έχουν μολύνει κάθε είδος σπονδυλωτού, από τις φάλαινες και τις νυχτερίδες, έως τις σαλαμάνδρες και τα φίδια. Και οι δύο προηγούμενες επιδημίες κορονοϊών ξεκίνησαν όταν οι ιοί μεταπήδησαν στους ανθρώπους από ένα είδος μοσχογαλής, το 2003 με την SARS και από τις καμήλες με τη MERS.

Αν είμαστε τυχεροί, ο SARS-CoV-2 θα εξελιχθεί όπως η ισπανική γρίπη του 1918 και θα γίνει λιγότερο θανατηφόρος. Η προϊστορία μας με τους κορονοϊούς δεν δείχνει προς αυτήν την κατεύθυνση. Ο SARS-CoV-1 σκότωνε το 50% όσων μόλυνε με ηλικία από 65 χρόνων και πάνω και ο ιός της MERS περίπου έναν στους τρεις. Ο SARS-CoV-2 μπορεί να επανέρχεται για χρόνια πιο μεταδοτικός και ίσως πιο θανατηφόρος.

Μελέτη ερευνητών των πανεπιστημίων του Εξετερ και του Μπρίστολ, που δημοσιεύτηκε πριν από λίγες μέρες, συμπέρανε ότι η παραλλαγή B.1.1.7 (βρετανική), που τείνει να κυριαρχήσει και στην Ελλάδα, δεν είναι μόνο πιο μεταδοτική, αλλά και πιο θανατηφόρα. Με βάση ένα δείγμα 55.000 ασθενών COVID-19 στη Βρετανία, διαπίστωσε ότι εκείνοι που είχαν μολυνθεί από το συγκεκριμένο στέλεχος είχαν 64% μεγαλύτερη πιθανότητα να καταλήξουν.

Οσο περισσότερο αφήνεται ο ιός να μολύνει κι άλλα εκατομμύρια ανθρώπους, τόσο θα αυξάνεται η πιθανότητα να βρίσκεται ανάμεσά τους κάποιος με αδύναμο ή κατεσταλμένο ανοσοποιητικό, που ο οργανισμός του θα λειτουργήσει ως πεδίο ανάπτυξης κάποιας νέας σημαντικής και ίσως επικίνδυνης μετάλλαξης του SARS-CoV-2. Ομως όλα κινούνται με τις προτεραιότητες της καπιταλιστικής οικονομίας. Οι φαρμακοβιομηχανίες δεν αγγίζονται από καμιά κυβέρνηση - το ίδιο όπως δεν επιτάσσεται και ο ιδιωτικός κλάδος Υγείας παρά την οριακή κατάσταση στον δημόσιο. Τα εμβόλια παράγονται με κριτήριο την καλύτερη εξυπηρέτηση των συμφερόντων των εταιρειών και όχι την ταχύτερη προσφορά τους στους ανθρώπους για εμβολιασμό, άλλα εμβόλια δεν αξιοποιούνται παρότι έχουν αποδείξει την αξία τους, επειδή είναι προϊόντα αντίπαλου κ.ο.κ. Οι καθυστερήσεις αυτές έχουν συνέπειες στην οικονομία των χωρών, τις οποίες βέβαια πληρώνουν οι εργάτες και τα μεσαία στρώματα, όχι οι κεφαλαιοκράτες, που μέσα στη νέα συγκαλυμμένη κάτω από την πανδημία κρίση έχουν τέτοια συσσώρευση κεφαλαίων, που δεν έχουν πού να τοποθετήσουν την περίσσεια, ώστε να αποδώσει. Η επιφανειακά παράδοξη αυτή αδυναμία του καπιταλισμού να συντονίσει για γρήγορα αποτελέσματα την όλη προσπάθεια ενάντια στην πανδημία δείχνει πόσο ξεπερασμένο σύστημα είναι, πόσο πίσω κρατάει σήμερα τις παραγωγικές δυνάμεις, ότι αποτελεί επικίνδυνο εμπόδιο για την εξέλιξη της ανθρώπινης κοινωνίας, που πρέπει να φύγει από τη μέση το συντομότερο.