Μια ιδιαίτερη πλευρά των ανταγωνισμών γύρω από το εμβόλιο - εμπόρευμα αποτελεί η λεγόμενη «διπλωματία των εμβολίων». Ο όρος περιγράφει την προσπάθεια των ισχυρότερων καπιταλιστικών κρατών και ιμπεριαλιστικών κέντρων να αξιοποιήσουν την πρόσβαση που έχουν στα εμβόλια για τον κορονοϊό, για να δυναμώσουν τις σχέσεις τους με τρίτες χώρες ή να μπουν «σφήνα» στους ανταγωνιστές τους.

Η «διπλωματία των εμβολίων» «ανθεί» στο έδαφος των ελλείψεων που προκαλεί στην αγορά η παραγωγή και διανομή τους με κριτήριο το κέρδος και όχι τις ανάγκες των λαών. Με δεδομένη μάλιστα την «πίεση» για γρήγορους εμβολιασμούς, ώστε να περιοριστεί η πανδημία και να διευκολυνθεί η διαχείριση της κρίσης στις οικονομίες όλων των κρατών, τα εμβόλια επιβεβαιώνουν τον ρόλο τους ως «όπλο» στην αρένα του ιμπεριαλιστικού ανταγωνισμού, που αξιοποιούνται πολύμορφα απ' όσους τα έχουν στην κατοχή τους.

Μια τέτοια χαρακτηριστική περίπτωση είναι τα Βαλκάνια, όπου στη σκιά της πανδημίας εξελίσσεται μια «κούρσα», ανάμεσα σε ΗΠΑ - ΕΕ, από τη μια, και Κίνα - Ρωσία, από την άλλη, για το ποιος θα κατοχυρώσει καλύτερα τις θέσεις του στην περιοχή, στερώντας έδαφος από τον ανταγωνιστή του. Αξιοποιούν γι' αυτόν το σκοπό την ανάγκη των βαλκανικών κρατών που δεν έχουν ακόμα ενσωματωθεί σε ΕΕ και ΝΑΤΟ να αποκτήσουν πρόσβαση στο πολυπόθητο επίτευγμα της επιστήμης, που η μαζική παραγωγή του βρίσκεται υπό τον έλεγχο ευρωπαϊκών, αμερικανικών, ρωσικών και κινεζικών μονοπωλίων της φαρμακοβιομηχανίας.

Από το πρώτο διάστημα που ο κορονοϊός επεκτάθηκε στην Ευρώπη, δυνάμεις όπως η Ρωσία και η Κίνα έσπευσαν να εκμεταλλευτούν την πίεση που ασκούσε ο ιός στα συστήματα Υγείας Αμερικής και Ευρώπης, με τη λεγόμενη «διπλωματία της μάσκας», παρέχοντας ιατροφαρμακευτική βοήθεια ακόμα και σε κράτη - μέλη της ΕΕ, όπως έκανε η Ρωσία με την αποστολή γιατρών και μασκών στην Ιταλία και η Κίνα στη Σερβία.

Το εμβόλιο, βέβαια, δεν είναι μια τόσο απλή υπόθεση, όσο μια προστατευτική μάσκα. Τα κέρδη για τις πολυεθνικές της φαρμακοβιομηχανίας που κρίνονται από τα επτασφράγιστα συμβόλαια είναι τεράστια. Η συσχέτιση των εμβολίων με την ανάκαμψη της οικονομίας είναι επίσης ένας παράγοντας που αυξάνει την αξία του στη γεωπολιτική σκακιέρα, πολύ περισσότερο που η Κίνα φαίνεται να είναι η κερδισμένη της παγκόσμιας πανδημίας, έχοντας καταφέρει να την περιορίσει πολύ πιο έγκαιρα και αποτελεσματικά απ' ό,τι οι ανταγωνιστές της ΗΠΑ και ΕΕ.

Εξάγοντας τα δικά τους εμβόλια, Κίνα και Ρωσία δεν επιδιώκουν μόνο να διευρύνουν το μερίδιο των δικών τους φαρμακοβιομηχανιών στην παγκόσμια αγορά, αλλά να αυξήσουν την επιρροή τους και σε περιοχές στρατηγικής σημασίας, όπως τα Βαλκάνια. Ειδικά η Κίνα έχει σε μεγάλη προτεραιότητα την περιοχή, όπως φαίνεται και από την πρωτοβουλία «17+1», στην οποία συμμετέχουν όλα τα κράτη της Βαλκανικής (μεταξύ αυτών η Ελλάδα) και χώρες της Ανατολικής Ευρώπης.

Τις στοχεύσεις της Κίνας στα Βαλκάνια εντοπίζει και το διεθνές δημοσιογραφικό πρακτορείο του ΥΠΕΞ των ΗΠΑ, το «Ράδιο Ελεύθερη Ευρώπη», το οποίο με αφορμή τις παραδόσεις του κινεζικού εμβολίου της «SinoPharm» στη Σερβία, σχολιάζει: «Για την Κίνα, η παροχή εμβολίων στη Σερβία αποτελεί σημαντική γεωπολιτική νίκη, καθώς αντιμετωπίζει ισχυρότερους αντίθετους ανέμους από μια ολοένα και πιο δύσπιστη Δύση. Το Βελιγράδι γίνεται επίσης ένα σημαντικό εφαλτήριο για την Κίνα να αποκτήσει μια θέση στην Ευρώπη, καθώς το Πεκίνο επιδιώκει μεγαλύτερη επιρροή στην περιοχή και πέραν αυτής».¹

Αλλά και ο Εμ. Μακρόν, μιλώντας σε εκδήλωση του «Atlantic Council» στις αρχές Φλεβάρη, χαρακτήρισε τις προσπάθειες της Κίνας «σαφή διπλωματική επιτυχία», ενώ για τη Ρωσία τόνισε πως «η στρατηγική στοχοποίησης της συνοχής της ΕΕ και εξεύρεσης των πιο αδύναμων δεσμών για την απόκτηση επιρροής είναι σαφώς ορατή και ήδη επιτυχής».

Στις 16 Φλεβάρη, σύμφωνα με στοιχεία που συλλέγει το «Bloomberg», η Σερβία είχε ήδη εμβολιάσει το 11,5% του πληθυσμού της, ποσοστό υπερδιπλάσιο από τον μέσο όρο της ΕΕ, όπου έχει εμβολιαστεί περίπου το 5%.²

Η Σερβία είναι η πρώτη χώρα στην Ευρώπη που έλαβε τα εμβόλια της κινεζικής «SinoPharm». Από τα μέσα Δεκέμβρη μέχρι τα τέλη Γενάρη έχει προμηθευτεί τουλάχιστον 1,1 εκατ. δόσεις εμβολίων, στις οποίες περιλαμβάνονται και του ρωσικού εμβολίου «Sputnik V», αλλά και της αμερικανογερμανικής σύμπραξης «Pfizer-BioNTech».

Περίπου 2.400 δόσεις του ρωσικού εμβολίου έφτασαν συμβολικά στο Βελιγράδι στα τέλη του 2020, ενώ τον περασμένο Γενάρη η Σερβία έλαβε 1 εκατ. δόσεις από την Κινεζική «Sinopharm». Ο Πρόεδρος της χώρας προανήγγειλε την άφιξη άλλων 250.000 δόσεων του «Sputnik V», ενώ στις 11 Φλεβάρη ανακοινώθηκε πως η χώρα θα λάβει 88.000 δόσεις εμβολίου της «Pfizer» και 125.000 - 150.000 δόσεις του εμβολίου της «AstraZeneca».

Μόλις πριν από λίγες μέρες, ανακοινώθηκε μάλιστα ότι η Σερβία θα παράξει 20 εκατ. δόσεις του ρωσικού εμβολίου «Sputnik V» τους επόμενους μήνες, τις οποίες θα εξάγει στις γειτονικές χώρες. Την ίδια ώρα, κατά δήλωση του Προέδρου της, δεν είχε λάβει έως τα τέλη Γενάρη κανένα εμβόλιο από το πρόγραμμα «COVAX», που συστάθηκε από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας για τη χρηματοδότηση της παροχής εμβολίων «σε φτωχές και αναπτυσσόμενες χώρες». Πρόγραμμα που χρηματοδότησε και η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

Τα υπόλοιπα βαλκανικά κράτη αντιμετωπίζουν μεγάλη δυσκολία στην εξασφάλιση εμβολίων. Η Αλβανία, το Μαυροβούνιο, η Βοσνία - Ερζεγοβίνη και η Βόρεια Μακεδονία ουσιαστικά δεν έχουν αρχίσει να εμβολιάζουν τον πληθυσμό τους, καθώς οι όποιες δόσεις εμβολίων έχουν παραχωρηθεί, περιορίζονται σε συμβολικές ποσότητες.

Τα κράτη - μέλη της ΕΕ στην περιοχή, Ουγγαρία και Κροατία στον εμβολιασμό βρίσκονται κάτω από τον μέσο όρο της ΕΕ με 4,66% και 2,96% του πληθυσμού τους αντίστοιχα.

Η Βόρεια Μακεδονία, που αναμένει 400.000 δόσεις από το πρόγραμμα «COVAX», πήρε τα πρώτα της εμβόλια (μόλις 4.680 δόσεις του εμβολίου «Pfizer») από τη Σερβία στις 14 Φλεβάρη και τώρα ζήτησε να αγοράσει 200.000 δόσεις από την κινεζική «Sinopharm». Πλέον, η Σερβία εξετάζει το ενδεχόμενο να παράσχει εμβόλια στο Μαυροβούνιο, στον πληθυσμό της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης και στους Σέρβους υπηκόους που ζουν στο Κοσσυφοπέδιο, προκαλώντας αντιδράσεις από την κυβέρνηση του προτεκτοράτου στην Πρίστινα.

Αλλά και ο πρωθυπουργός της Αλβανίας άσκησε έντονη κριτική στην ΕΕ για την «αποτυχία της να δώσει επαρκή βοήθεια στις υποψήφιες για ένταξη στην ΕΕ χώρες των Δυτικών Βαλκανίων», χαρακτηρίζοντας «ηθικά και πολιτικά απαράδεκτη» την πολιτική της ΕΕ, η οποία «προς το παρόν αποφάσισε να σκεφτεί μόνο τον εαυτό της».

Η Αλβανία, με πληθυσμό 2,8 εκατ. έχει εξασφαλίσει 500.000 δόσεις απευθείας από την «Pfizer», από τις οποίες έχουν φτάσει περίπου 2.000 και αναμένονται 40.000 μέχρι τα τέλη Φλεβάρη. Τα πρώτα εμβόλια που έφτασαν στην Αλβανία ήταν ένα φορτίο 975 δόσεων, δωρεά ενός κράτους της ΕΕ που δεν κατονομάστηκε. «Βασικά δεν έχουμε πρόγραμμα εμβολιασμού αυτήν τη στιγμή», δήλωσε ο Αλβανός επιδημιολόγος Ιλίρ Αλιμεχμέτι και πρόσθεσε ότι οι Αλβανοί έχουν απογοητευτεί από την ΕΕ τόσες πολλές φορές που «οι προσδοκίες δεν είναι πολύ υψηλές, οπότε η απογοήτευση δεν μπορεί να είναι πολύ μεγάλη».

Η Βοσνία - Ερζεγοβίνη έχει λάβει 2.000 δόσεις του «Sputnik V», με σχεδιασμό να παραλάβει ακόμα 200.000 τον επόμενο μήνα. Το Μαυροβούνιο, με 625.000 κατοίκους, ανακοίνωσε επίσης πως η πρώτη παρτίδα των ρωσικών εμβολίων (μόλις 2.000 δόσεις) θα φτάσει στη χώρα τις επόμενες μέρες από τη Σερβία, αναμένοντας συνολικά 100.000 δόσεις από το ρωσικό εμβόλιο, μέρος των οποίων θα σταλεί απευθείας από τη Ρωσία. Νωρίτερα, στις 20 Γενάρη, το υπουργείο Υγείας του Μαυροβουνίου είχε ανακοινώσει αντίστοιχη συμφωνία για το εμβόλιο της «Sinopharm».

Αλλά και η κυβέρνηση της Ουγγαρίας ανακοίνωσε πως υπέγραψε σύμβαση για την απόκτηση του «Sputnik V» και αναμένει να λάβει 2 εκατ. δόσεις εντός των επόμενων τριών μηνών. Είναι το μόνο κράτος - μέλος της ΕΕ που χρησιμοποιεί ρωσικά και κινεζικά εμβόλια χωρίς να περιμένει την έγκριση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Φαρμάκων.

Τέλος, σύμφωνα με το «Reuters», η Κροατία συζητά με τη Μόσχα το ενδεχόμενο εισαγωγής του «Sputnik V», χωρίς να περιμένει έγκριση της ΕΕ, σχολιάζοντας πως «κάθε κυβέρνηση πρέπει να φροντίσει για την υγεία των πολιτών της. Δεν είναι παράνομη η εκπλήρωση λύσεων και εκτός της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ιδίως εάν υπάρχει καθυστέρηση στις παραδόσεις εντός του πλαισίου της ΕΕ».

Η τεράστια αναμονή για εμβόλια, την ώρα μάλιστα που η διανομή τους καθυστερεί ακόμα και μεταξύ των κρατών - μελών της ΕΕ, δημιουργεί ευνοϊκότερους όρους διείσδυσης για τα ρωσικά και κινεζικά μονοπώλια, που ΕΕ και ΗΠΑ προσπαθούν να αναχαιτίσουν. Είναι χαρακτηριστικό ότι στις 28 Δεκέμβρη, η Κομισιόν δεσμεύτηκε για ένα πακέτο 70 εκατ. ευρώ, με σκοπό τη χρηματοδότηση της έγκαιρης πρόσβασης των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων στα εμβόλια COVID-19.

Αλβανία, Βοσνία - Ερζεγοβίνη, Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία, Σερβία και Κοσσυφοπέδιο θα λάμβαναν αυτά τα χρήματα με τη μορφή επιχορηγήσεων στο πλαίσιο του «προενταξιακού πακέτου», οι παραδόσεις όμως έχουν καθυστερήσει, παρά τις διαβεβαιώσεις του αρμόδιου Επιτρόπου ότι η ΕΕ αντιμετωπίζει τα Δυτικά Βαλκάνια «ως προνομιούχους εταίρους» με την πολιτική της στα εμβόλια.

Διαβλέποντας τους κινδύνους από τη «διπλωματία των εμβολίων» και προκειμένου να αντισταθμίσει τη ρωσική και κινεζική επιρροή, διακομματική ομάδα μελών του αμερικανικού Κογκρέσου ζήτησε από τη νέα κυβέρνηση να υλοποιήσει τη δέσμευση Τραμπ για επένδυση 300 εκατ. δολαρίων σε έργα ενεργειακών υποδομών στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη, επισπεύδοντας τις αποταμιεύσεις ύψους 1 δισ. δολαρίων που έχουν προϋπολογιστεί, μέσω της Αμερικανικής Εταιρείας Χρηματοδότησης της Ανάπτυξης (DFC).

Θυμίζουμε ότι η DFC, που στην Ελλάδα χρηματοδοτεί τις αμερικανικές στρατηγικές επενδύσεις στο Νεώριο της Σύρου, αλλά και τις συμπράξεις για την απόκτηση των λιμανιών Αλεξανδρούπολης και Καβάλας, ανακοίνωσε πρόσφατα την πλήρη έναρξη των δραστηριοτήτων της στο Βελιγράδι, υπογράφοντας μνημόνιο συνεργασίας με τη σερβική κυβέρνηση.

Το ζήτημα της έγκαιρης ανοσοποίησης του παγκόσμιου πληθυσμού συνθλίβεται από τους σιδερένιους νόμους της καπιταλιστικής παραγωγής και γίνεται κλοτσοσκούφι στο γήπεδο των ιμπεριαλιστικών ανταγωνισμών, με αποτέλεσμα μεγάλα τμήματα του παγκόσμιου πληθυσμού να παραμένουν χωρίς πρόσβαση σε εμβόλιο, ενώ οι εμβολιασμοί προχωρούν άναρχα εις βάρος των φτωχότερων χωρών.

Μέσα σ' αυτό το θερμοκήπιο, φύονται οι νέες επικίνδυνες μεταλλάξεις του ιού, που μπορεί να θέσουν σε αμφισβήτηση ακόμα και την αποτελεσματικότητα των σημερινών εμβολιασμών.

Μέσα απ' αυτό το πρίσμα, πρέπει να ιδωθούν και οι κόντρες για τα εμβόλια στα βαλκανικά κράτη. Η συγκυρία προσφέρει ευκαιρίες σε Ρωσία και Κίνα να αυξήσουν την επιρροή τους στην περιοχή που διασταυρώνονται ισχυρά ανταγωνιστικά συμφέροντα για τον έλεγχο των πηγών και οδεύσεων Ενέργειας, των αναδυόμενων αγορών κ.ο.κ. Ευκαιρία την οποία ο ευρωατλαντικός άξονας δεν είναι διατεθειμένος να παραχωρήσει, όπως υπενθυμίζει και με την γιγαντιαία «πρόβα πολέμου» που σηματοδοτεί η επερχόμενη άφιξη των ΑμερικανοΝΑΤΟικών στην Αλεξανδρούπολη...

Παραπομπές:

1: https://www.rferl.org/a/china-strategic-vaccine-diplomacy-gains-a-foothold-in-the-balkans/31106320.html

2: https://www.bloomberg.com/graphics/covid-vaccine-tracker-global-distribution/