Κυριακή 20 Γενάρη 2002
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Σελίδα 7
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΠΟΙΚΙΛΗΣ ΥΛΗΣ - ΕΠΙΣΤΗΜΗ
Ο πιο μεγάλος χάρτης

Ενα συνηθισμένο τηλεσκόπιο συνδεδεμένο με ασυνήθιστη τεχνολογία, αρχίζει να δημιουργεί το μεγαλύτερο χάρτη που συνέλαβε ποτέ το μυαλό του ανθρώπου

Οταν το πιο μακρινό αντικείμενο στο γνωστό σύμπαν πρωτοεμφανίστηκε σε μια φωτογραφία που τραβήχτηκε με το τηλεσκόπιο Ψηφιακής Χαρτογράφησης του Ουρανού στο Νέο Μεξικό των ΗΠΑ, οι αστρονόμοι βάρδιας δεν είχαν ιδέα πάνω σε τι είχαν σκοντάψει. Το μικροσκοπικό σημαδάκι ήταν μόλις ορατό κάτω από πολύ μεγάλη μεγέθυνση και έμοιαζε εντελώς ασήμαντο ανάμεσα σε πολλές χιλιάδες φωτεινές κουκκίδες, σκορπισμένες σε μια λωρίδα του ουρανού του βόρειου ημισφαιρίου. Ο θησαυρός παρέμεινε κρυμμένος μέχρι που η ψηφιακή φωτογραφία διερευνήθηκε στα εργαστήρια Φέρμι του Σικάγο, από μια ομάδα ισχυρών υπολογιστών, εξοπλισμένων με προχωρημένο λογισμικό επεξεργασίας εικόνας, που καταγράφει το χρώμα και το σχήμα της κάθε κουκκίδας φωτός.

Συνήθως ένα μικρό φωτεινό συννεφάκι υποδηλώνει ένα γαλαξία και μια στρογγυλή τελεία ένα αστέρι. Αλλά ο υπολογιστής έδειξε ότι αυτή η τελεία ήταν πολύ κόκκινη για να είναι συνηθισμένο αστέρι. Ετσι οι αστρονόμοι αποφάσισαν να το διερευνήσουν περισσότερο με το πανίσχυρο τηλεσκόπιο Κεκ στο όρος Μάουνα Κέα της Χαβάης. Εκαναν ένα φασματογράφημα που τους έδωσε την πλήρη εικόνα των χρωμάτων που περιέχει το φως αυτού του ουράνιου σώματος, διαπιστώνοντας από τι είναι φτιαγμένο και πόσο μακριά βρίσκεται. «Μόλις εμφανίστηκε το φάσμα στην οθόνη», θυμάται ο αστροφυσικός Μ. Στράους, «ήταν φανερό σε όλους στο κέντρο ελέγχου τι είχαμε ανακαλύψει». Η φωτεινή κουκκίδα ήταν ένα μακρινό κβάζαρ - ένα κοσμικής κλίμακας εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας με μια γιγαντιαία μαύρη τρύπα στο κέντρο του που απορροφά διαρκώς ύλη και τη θερμαίνει τόσο που να ακτινοβολεί σαν ένα τρισεκατομμύριο ήλιοι! Το φως αυτού του κβάζαρ άρχισε το ταξίδι του προς τη Γη πριν από 12 δισεκατομμύρια χρόνια, είναι δηλαδή το αρχαιότερο ουράνιο σώμα που έχουμε καταφέρει να δούμε μέχρι τώρα.

Ο NGC 4437 είναι ένας θεαματικός σπειροειδής γαλαξίας που απέχει 75 εκατ. έτη φωτός από τη Γη και μας δείχνει την πλευρά του. Αποτελεί ένα από τα πρώτα ουράνια σώματα που μελέτησε το πρόγραμμα Χαρτογράφηση του Ουρανού. Οι σκοτεινές λωρίδες είναι νέφη αερίων και σκόνης στους εξωτερικούς βραχίονες του γαλαξία. Τα άλλα φωτεινά αντικείμενα σε μαύρο φόντο είναι άλλοι γαλαξίες ή αστέρια του δικού μας Γαλαξία.
Ο NGC 4437 είναι ένας θεαματικός σπειροειδής γαλαξίας που απέχει 75 εκατ. έτη φωτός από τη Γη και μας δείχνει την πλευρά του. Αποτελεί ένα από τα πρώτα ουράνια σώματα που μελέτησε το πρόγραμμα Χαρτογράφηση του Ουρανού. Οι σκοτεινές λωρίδες είναι νέφη αερίων και σκόνης στους εξωτερικούς βραχίονες του γαλαξία. Τα άλλα φωτεινά αντικείμενα σε μαύρο φόντο είναι άλλοι γαλαξίες ή αστέρια του δικού μας Γαλαξία.
Από τότε μέχρι σήμερα, η Χαρτογράφηση του Ουρανού έχει ανακαλύψει τα τέσσερα πιο μακρινά ουράνια σώματα, δίνοντάς μας ανεκτίμητες πληροφορίες γι' αυτή την τόσο μακρινή εποχή. Ανακάλυψε, επίσης, χιλιάδες νέους αστεροειδείς στο ηλιακό μας σύστημα και περισσότερους από 20 καφέ νάνους, αντικείμενα που είναι μεγαλύτερα από πλανήτες, αλλά μικρότερα από αστέρια και ίσως είναι καθοριστικής σημασίας, για να κατανοήσουμε τη διαδικασία του σχηματισμού πλανητών.

Αλλά, αυτές οι ανακαλύψεις είναι μόνο η αρχή. Οταν το πρόγραμμα χαρτογράφησης θα έχει ολοκληρωθεί γύρω στο 2005, οι αστρονόμοι θα έχουν στα χέρια τους το μεγαλύτερο χάρτη που διανοήθηκε κανείς. Θα καλύπτει το ένα τέταρτο του γνωστού σύμπαντος και θα έχει καταγράψει με ακρίβεια τη θέση εκατομμυρίων γαλαξιών, 100.000 κβάζαρ και αμέτρητων άλλων ουράνιων σωμάτων. Αλλά το σημαντικότερο είναι ότι θα το έχει κάνει σε τρεις διαστάσεις. Σε αντίθεση από τους δισδιάστατους χάρτες που κατασκευάζουν οι αστρονόμοι από την εποχή της αρχαίας Μεσοποταμίας, αυτός ο χάρτης θα δείχνει όχι μόνο πού βρίσκεται στον ουρανό το κάθε ουράνιο σώμα, αλλά και πόσο μακριά βρίσκεται. Η Χαρτογράφηση του Ουρανού θα είναι ένα δυναμικό μοντέλο, που θα προσφέρει μια καλύτερη αίσθηση της συνολικής δομής του ορατού σύμπαντος, αλλά και το «ανάγλυφο» των εσχατιών του. Το μοντέλο θα περιέχει τότε 15 τεραμπάιτ (τρισεκατομμύρια ψηφιολέξεις) αστρονομικών δεδομένων, που σαν τυπωμένος όγκος είναι ανάλογος με εκείνο της βιβλιοθήκης του Κογκρέσου των ΗΠΑ.

Οπτική αναπαράσταση - ένα είδος τρισδιάστατου πλανητάριου - μέρους των στοιχείων από το πρόγραμμα Χαρτογράφηση του Ουρανού. Οι αστρονόμοι μπορούν να δουν το χαρτογραφημένο σύμπαν από οποιαδήποτε οπτική γωνία και να το «διατρέξουν» μέσα σε μια στιγμή.
Οπτική αναπαράσταση - ένα είδος τρισδιάστατου πλανητάριου - μέρους των στοιχείων από το πρόγραμμα Χαρτογράφηση του Ουρανού. Οι αστρονόμοι μπορούν να δουν το χαρτογραφημένο σύμπαν από οποιαδήποτε οπτική γωνία και να το «διατρέξουν» μέσα σε μια στιγμή.
Αυτό το εικονικό σύμπαν θα είναι διαθέσιμο ηλεκτρονικά. Αστρονόμοι απ' όλο τον κόσμο θα μπορούν να το διερευνούν καθισμένοι στην καρέκλα του γραφείου τους μπροστά από τον υπολογιστή τους. Και επειδή οι υπολογιστές του εργαστηρίου Φέρμι θα παρακολουθούν όχι μόνο τη θέση κάθε αντικειμένου, αλλά και το χρώμα, το σχήμα και τη σχέση του με κάθε άλλο αντικείμενο, οι ερευνητές θα μπορούν να παρατηρούν οποιοδήποτε υποσύνολο αντικειμένων επιθυμούν. Για παράδειγμα θα μπορούν να επικεντρώσουν στους γαλαζωπούς γαλαξίες, όπου σχηματίζονται πολλά νέα αστέρια, ή στους κοκκινωπούς, όπου τα αστέρια έχουν ωριμάσει.

Μέσα στον πρώτο χρόνο λειτουργίας του προγράμματος Χαρτογράφηση του Ουρανού, ανακαλύφθηκαν και πολλά άγνωστα ουράνια σώματα που συγκριτικά δεν απέχουν πολύ από τη Γη. Ταξινομώντας 2.000 νέους αστεροειδείς, με βάση το χρώμα τους διαπιστώθηκε ότι στην πραγματικότητα η ζώνη των αστεροειδών μεταξύ Αρη και Δία είναι δύο ζώνες η μία δίπλα στην άλλη, μια εσωτερική με βραχώδεις αστεροειδείς και μια εξωτερική με πλούσιους σε άνθρακα αστεροειδείς. Ανακαλύφθηκε, επίσης, μια σειρά άστρων που φαίνεται να υποδηλώνει την περιοχή, όπου ο Γαλαξίας μας κατάπιε ένα γειτονικό μικρότερο γαλαξία πριν από δισεκατομμύρια χρόνια. «Αρχίσαμε να βρίσκουμε κομήτες. Μόλις τώρα αρχίζουμε να παρατηρούμε τις ιδιότητες των συνηθισμένων άστρων. Και υπάρχουν και δύο νέα ουράνια σώματα που δεν τα καταλαβαίνουμε καθόλου», λέει χαρακτηριστικά ο Μ. Στράους, για τα μυστικά που μέλλει να αποκαλύψει το πρόγραμμα, μέχρι να ολοκληρωθεί.


Τα περισσότερα τηλεσκόπια παρατηρούν τον ουρανό μέσα από κάποιο θόλο, αλλά όχι αυτό. Τις νύχτες που δε βρέχει, ο θόλος που καλύπτει το διαμέτρου 2,5 μέτρων τηλεσκόπιο αποσύρεται πλήρως. Η έκθεση στον αέρα επιτρέπει στο τηλεσκόπιο να κρυώσει ως τη θερμοκρασία περιβάλλοντος, ελαχιστοποιώντας την παραμόρφωση της εικόνας από τα ρεύματα θερμού αέρα. Ειδικές λαμαρίνες προστατεύουν τα ευαίσθητα εσωτερικά όργανά του, επιτρέποντας παράλληλα στη θερμότητα να διαφύγει.
Τα περισσότερα τηλεσκόπια παρατηρούν τον ουρανό μέσα από κάποιο θόλο, αλλά όχι αυτό. Τις νύχτες που δε βρέχει, ο θόλος που καλύπτει το διαμέτρου 2,5 μέτρων τηλεσκόπιο αποσύρεται πλήρως. Η έκθεση στον αέρα επιτρέπει στο τηλεσκόπιο να κρυώσει ως τη θερμοκρασία περιβάλλοντος, ελαχιστοποιώντας την παραμόρφωση της εικόνας από τα ρεύματα θερμού αέρα. Ειδικές λαμαρίνες προστατεύουν τα ευαίσθητα εσωτερικά όργανά του, επιτρέποντας παράλληλα στη θερμότητα να διαφύγει.

Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Discover»


Κορυφή σελίδας
Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ