Οταν ξεσπούσε η πανδημία Covid-19 τον περασμένο χειμώνα, οι επιστήμονες ήξεραν ότι έρχονταν δύσκολες μέρες, αλλά θεωρούσαν ότι η αιτία της πανδημίας, ο κορονοϊός SARS-CoV-2, θα ήταν σχετικά σταθερός. Οι κορονοϊοί δεν μεταλλάσσονται τόσο γρήγορα όσο π.χ. οι ιοί της γρίπης, της ηπατίτιδας ή του AIDS, πράγμα που έως ένα βαθμό οφείλεται στο μοριακό σύστημα διόρθωσης του γενετικού τους υλικού, που εμποδίζει τα βλαβερά (για τους ιούς) λάθη σε αυτό να αναπαράγονται.

Ισως εξαιτίας και της τεράστιας διάδοσής του, που του προσφέρει πολλά εκατομμύρια ανθρώπινα σώματα - χώρους δοκιμής των μεταλλάξεών του, ο SARS-CoV-2 αποδείχτηκε λιγότερο σταθερός απ' ό,τι αναμενόταν. Από την πρώτη στιγμή που έκανε το άλμα από τα ζώα στον άνθρωπο, άρχισε να αποκτά μικρές τυχαίες μεταλλάξεις, σαν τυπογραφικά λάθη σε ένα «γράμμα» του γενετικού του κώδικα, αλλά και αφαιρέσεις ή προσθήκες μεγαλύτερων κομματιών. Οταν εμφανίζονται αυτές οι μεταλλάξεις, τις περισσότερες φορές σκοτώνουν τον ιό, ή δεν προκαλούν καμία αλλαγή στη δομή ή τη συμπεριφορά του.

Ομως, τους τελευταίους μήνες, εντοπίστηκαν αρκετές παραλλαγές του αρχικού ιού, που φαίνεται να προκαλούν σημαντικές αλλαγές στον τρόπο δράσης του, περιλαμβάνοντας και μεταβολές στη μεταδοτικότητά του. Η φυσική επιλογή γενικά ευνοεί τις μεταλλάξεις των παθογόνων που τους επιτρέπουν να συνεχίσουν να υπάρχουν, άρα όχι εκείνες που σκοτώνουν τον ξενιστή, αλλά εκείνες που επιτρέπουν την ευρύτερη διάδοσή τους. Αυτές οι ιικές εκδοχές του SARS-CoV-2 εμφανίστηκαν φαινομενικά με διαδοχικό τρόπο σε απομακρυσμένες γεωγραφικές περιοχές, όπως η Βρετανία, η Νότια Αφρική και η Βραζιλία, και σε ορισμένες περιπτώσεις εκτόπισαν τις τοπικά κυρίαρχες παραλλαγές του ιού. Αν και η βελτίωση της παρακολούθησης και της ανάλυσης του γενετικού κώδικα του ιού μπορεί κατά ένα μέρος να εξηγήσει τον εντοπισμό των μεταλλάξεων, ορισμένες επαναλήψεις στα μοτίβα τους δείχνουν ότι αυτές οι μεταλλάξεις δεν είναι τυχαίες.

«Αυτό που βλέπουμε είναι παρόμοιες μεταλλάξεις σε πολλαπλά μέρη», λέει ο Ανταμ Λόρινγκ, ιολόγος στο πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν. «Αυτό κάνει αρκετά σαφές ότι αυτές οι μεταλλάξεις έχουν κάποια επίδραση», προσθέτει. Ειδικότερα, φαίνεται να βοηθούν τον ιό να μεταδοθεί ευκολότερα και να αποφύγει το ανοσοποιητικό σύστημα. Τον περασμένο μήνα, ερευνητές ανακοίνωσαν για πρώτη φορά ότι αντισώματα από άτομα που πέρασαν Covid-19 δεν εξουδετέρωσαν εντελώς την παραλλαγή του κορονοϊού, που εμφανίστηκε στη Νότια Αφρική. Μερικοί άνθρωποι, που ανέκαμψαν από την αρρώστια, φαίνεται να ξαναμολύνθηκαν από αυτό το μεταλλαγμένο στέλεχος.

Προς το παρόν, τα κυκλοφορούντα εμβόλια mRNA φαίνεται να είναι αποτελεσματικά στις νέες παραλλαγές του κορονοϊού, αν και η «Moderna» έχει αρχίσει την έρευνα για ενισχυτικό εμβόλιο ειδικά για τις νέες μεταλλάξεις. «Αισιοδοξώ ότι δεν θα μειωθεί η αποτελεσματικότητα των εμβολίων, αλλά προφανώς είναι κάτι που πρέπει να το παρακολουθούμε στενά», λέει ο Λόρινγκ, προσθέτοντας ότι ίσως τα επόμενα χρόνια θα πρέπει να παραχθούν τροποποιημένα εμβόλια, προσαρμοσμένα καλύτερα στις εκδοχές του κορονοϊού που θα κυκλοφορούν, όπως συμβαίνει με τα εμβόλια της γρίπης. Τα περισσότερα εμβόλια προκαλούν πολύ πιο έντονη ανοσολογική απόκριση απ' ό,τι η πραγματική μόλυνση από τον ιό.

Η παραλλαγή 20A.EU1 εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην Ισπανία και περιέχει τη μετάλλαξη A222V στην πρωτεΐνη ακίδα του κορονοϊού, δηλαδή του συστατικού του που προσδένεται στον υποδοχέα ACE2 των ανθρώπινων κυττάρων. Η πρωτεΐνη ακίδα είναι ο στόχος των αντισωμάτων, όταν καταπολεμούν τη μόλυνση. Σε εργαστηριακά τεστ, τα αντισώματα αποδείχτηκαν ελαφρώς λιγότερο αποτελεσματικά στην αδρανοποίηση των ιών με αυτήν τη μετάλλαξη. Στην πορεία του χρόνου, αυτό το στέλεχος κυριάρχησε στην Ευρώπη. Δεν διαπιστώθηκε να είναι πιο μεταδοτικό, αλλά οι ερευνητές θεωρούν ότι η άρση των περιορισμών για τον τουρισμό το περασμένο καλοκαίρι οδήγησε στη διάδοσή του σε ολόκληρη την ήπειρο.

Αντίθετα, οι επιστήμονες που παρακολουθούν την παραλλαγή B.1.1.7, που εμφανίστηκε τον περασμένο Δεκέμβρη στη Βρετανία, υπολόγισαν ότι είναι κατά 50% πιο μεταδοτική. Η παραλλαγή αυτή περιέχει 17 μεταλλάξεις, αρκετές από τις οποίες στην πρωτεΐνη ακίδα, μια από τις οποίες επιτρέπει στον ιό να προσδεθεί ισχυρότερα στον υποδοχέα ACE2. H Β.1.1.7 ξεχωρίζει επειδή συγκέντρωσε τόσες πολλές μεταλλάξεις μονομιάς. Ο Λόρινγκ και άλλοι ερευνητές υποπτεύονται ότι αυτές οι μεταλλάξεις εμφανίστηκαν σε έναν ανοσοκατασταλμένο ασθενή, που παρέμεινε μολυσμένος για αρκετό καιρό, καθώς ο οργανισμός του δεν μπορούσε να καταπολεμήσει τον ιό. Προκαταρκτικές, ανεπιβεβαίωτες έρευνες δείχνουν ότι η παραλλαγή αυτή ίσως είναι και πιο θανατηφόρα από τον αρχικό ιό.

Η παραλλαγή B.1.351 εμφανίστηκε περίπου την ίδια περίοδο με την B.1.1.7 και διαδόθηκε ραγδαία στη Νότια Αφρική, αποτελώντας πια την κυρίαρχη παραλλαγή σε αυτήν τη χώρα. Οπως και η βρετανική αδελφή της, η νοτιοαφρικανική περιέχει τη μετάλλαξη ισχυρότερης πρόσδεσης στον ACE2, αν και στοιχεία δείχνουν ότι οι δύο παραλλαγές του ιού εμφανίστηκαν ανεξάρτητα. Ομως οι ερευνητές ανησυχούν περισσότερο για μια άλλη μετάλλαξη, την E484K που υπάρχει στη νοτιοαφρικανική παραλλαγή του κορονοϊού και η οποία μπορεί να βοηθά τον ιό να αποφεύγει το ανοσοποιητικό και τα εμβόλια. Σε εργαστηριακό πείραμα διαπιστώθηκε ότι είναι 10 φορές πιο δύσκολο για τα αντισώματα να προσδεθούν στην ακίδα ιών με αυτήν τη μετάλλαξη. Ερευνητές στη Νότια Αφρική δημοσίευσαν μελέτη πριν λίγες μέρες, σύμφωνα με την οποία ορός αίματος από ασθενείς που είχαν αναρρώσει από Covid ήταν σημαντικά λιγότερο αποτελεσματικός στην εξουδετέρωση της παραλλαγής B.1.351. Σε άλλη έρευνα διαπιστώθηκε ότι ορός αίματος από εμβολιασμένους επίσης ήταν λιγότερο αποτελεσματικός στην εξουδετέρωσή της.

Τον περασμένο μήνα ερευνητές ανακοίνωσαν τον εντοπισμό δύο νέων παραλλαγών του κορονοϊού στη Βραζιλία, των VOC202101/02 και VUI202101/01, που και οι δύο φαίνονταν να είναι απόγονοι της ίδιας βαριάντας. Αν και έχουν αρκετές μεταλλάξεις, που υπάρχουν και σε άλλες παραλλαγές, φαίνεται να τις ανέπτυξαν ανεξάρτητα. Από αυτές η VUI202101/01 έχει περισσότερες μεταλλάξεις και ήδη εντοπίστηκε στην Ιαπωνία και άλλες χώρες. Η γενετίστρια Εμμα Χόντκροφτ, του πανεπιστημίου της Βέρνης, υπογραμμίζει ότι τόσο η Βραζιλία όσο και η Νότια Αφρική είχαν μεγάλες εξάρσεις κρουσμάτων της Covid μέσα στο 2020. Με τόσο μεγάλο αριθμό ανθρώπων να δημιουργούν αντισώματα ενάντια στον ιό, κάποια παραλλαγή που μπορούσε να ξεφύγει από το ανοσοποιητικό και να ξαναμολύνει έναν άνθρωπο που ανέρρωσε, ίσως είχε ισχυρό πλεονέκτημα, με αποτέλεσμα να γίνει η κυρίαρχη παραλλαγή μέσα στον πληθυσμό.

Κάθε μολυσμένος άνθρωπος είναι μια ευκαιρία για τον SARS-CoV-2 να «επανεφεύρει» τον εαυτό του. Οπως λέει ο Λόρινγκ, «κατά ένα μέρος είναι (βιολογική) εξέλιξη, αλλά κατά μεγάλο ποσοστό είναι επιδημιολογία»... Κατά τ' άλλα οι πόλεμοι των εμβολίων συνεχίζονται για να κερδίζουν τα φαρμακευτικά μονοπώλια.