Πώς μπορεί κανείς να μιλήσει στα παιδιά για όσα συμβαίνουν καθημερινά γύρω τους; Πώς μπορεί μια παιδική παράσταση να ασχοληθεί με θέματα όπως ο πόλεμος, η προσφυγιά, ο ξεριζωμός, η απώλεια, το «ασυνόδευτο παιδί», και να μιλήσει κατευθείαν στην καρδιά του παιδιού, αλλά και του γονιού του; Η παράσταση «Ως την άκρη του κόσμου», που ανεβαίνει κάθε Σάββατο και Κυριακή στο Θέατρο «Τζένη Καρέζη», τα καταφέρνει!

Για την παράσταση, την αντιληπτική ικανότητα του παιδιού, τα νοήματα και τα μηνύματα του έργου, είχαμε τη μεγάλη χαρά να συνομιλήσουμε με την Μαρία Παπαγιάννη, συγγραφέα του έργου, και τον Θάνο Μικρούτσικο, που συνέθεσε τη μουσική της παράστασης.

-- Πώς ξεκίνησε η ιδέα για τη συγγραφή του έργου;

Μαρία Παπαγιάννη: Ο σπόρος ήταν μέσα σε ένα βιβλίο - cd που είχαμε κάνει με τον Θάνο, με τίτλο «Λέγε ο ένας, λέγε ο άλλος». Συζητούσαμε πολύ συχνά την ιδέα να γίνει θεατρικό έργο. Οταν προτείναμε στην ομάδα «C for Circus», άρχισαν να ρωτάνε, να σκαλίζουν, να προτείνουν. Αποφασίσαμε τότε με τον Θάνο να αφουγκραστούμε αυτά τα νέα παιδιά. Αλλωστε και οι δυο αγαπάμε πολύ τις περιπέτειες.

Κουβεντιάζοντας λοιπόν άρχισε να γεννιέται η ανάγκη να γίνει η ιστορία πιο σύγχρονη, να μιλήσει για τις σημερινές δυσκολίες. Κι έτσι άρχισε να μεταλλάσσεται. Επιλέξαμε από το βιβλίο την ιστορία δύο παιδιών που έχασαν ό,τι πιο πολύτιμο είχανε. Μέσα στις σελίδες το πολύτιμο ήταν ένα αρκουδάκι. Τώρα; Οταν τα ασυνόδευτα παιδιά στη χώρα μας φτάνουν τις 4 χιλιάδες; Μήπως μαζί με το αρκουδάκι χάθηκε και το παιδικό δωμάτιο και το σπίτι, η μαμά, ο μπαμπάς, η χώρα;

Συζητήσεις, φωτογραφίες, άρθρα, απόψεις... Είναι ωραίο να δουλεύεις με νέους. Ολοι μαζί λοιπόν, ο-μα-δι-κά όπως λέμε και στο έργο, αποφασίσαμε να μιλήσουμε για δυο παιδιά που συναντήθηκαν τη στιγμή που όλος ο κόσμος τους κατέρρευσε. Ξεκίνησαν από το μηδέν. Παρόλο που φοβούνται, παρόλο που συνέχεια κοιτάνε προς τα πίσω, προς τα εκεί που ήταν κάποτε η πατρίδα τους, αποφασίζουν να προχωρήσουν. Γιατί ο μόνος τρόπος να επιβιώσουν είναι να πάρουν το μέλλον στα χέρια τους.

-- Και πώς μιλάμε στα παιδιά για δύσκολα και σκληρά θέματα; Ποιος ο ρόλος του παραμυθιού, του θεάτρου, της μουσικής, της Τέχνης συνολικότερα σε αυτήν την προσπάθεια;

Θάνος Μικρούτσικος: Η σοβαρή τέχνη είναι η καλύτερη άμυνα ενάντια στη βαρβαρότητα του καιρού μας. Ο καπιταλισμός στην προσπάθειά του να εμπεδώσει την κυριαρχία χρησιμοποιεί όλα τα μέσα που έχει. Δεν είναι μόνο οι στρατοί τους, οι αστυνομίες τους, η Δικαιοσύνη τους. Ειδικότερα σ' αυτό που αποκαλούν αυτοί «πολιτισμένο κόσμο», χρησιμοποιούν τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, που βομβαρδίζουν τους πολίτες καθημερινά, από το πρωί μέχρι το βράδυ με τυποποιημένα υποπροϊόντα, ενσπείροντας τον φόβο, σπρώχνοντας τον κόσμο στον ατομικισμό και στην αντίληψη του «τίποτα δεν μπορεί να αλλάξει».

Και η Τέχνη είναι ένας τρόπος να αντισταθούμε σ' αυτήν την κατάσταση. Αυτός είναι ο ρόλος του παραμυθιού, του θεάτρου, της μουσικής, της λογοτεχνίας σήμερα. Ναι, μπορούμε να μιλήσουμε στα παιδιά μας για όλα τα δύσκολα και σκληρά θέματα, με πολλούς τρόπους. Τα παιδιά κινούνται σε δύο κόσμους, τον πραγματικό και τον φανταστικό. Μπορούμε να μετατρέψουμε το φόβο σε παιχνίδι. Να τους τονίσουμε ότι μαζί μπορούμε να πάμε μακριά. Και αυτό επιχειρούμε στο «Ως την άκρη του κόσμου».

Μ. Π.: Νομίζω ότι αυτό είναι ένα καθημερινό δρομολόγιο για τα πολύ μικρά παιδιά: Από την πραγματικότητα στη φαντασία και πάλι πίσω. Τα παιδιά έχουν ανάγκη τη φαντασία για να εξηγήσουν καθημερινές δυσκολίες. Μικρά και μεγάλα πράγματα. Μια παρεξήγηση με τους φίλους τους αλλά και μια μεγάλη απώλεια. Νομίζω ότι η φαντασία είναι ο τρόπος των παιδιών για να καταλάβουν τον κόσμο. Είναι η κρυψώνα τους, ένας δικός τους κόσμος. Ο φακός τους. Παίζουν, ζωγραφίζουν, λένε ιστορίες κεντώντας με τις δικές τους κλωστές φτιαγμένες με υλικά από τη ζωή τους αλλά και από τα όνειρά τους.

-- Παρά τις αντίξοες συνθήκες, οι ήρωες με θάρρος και τόλμη συνεχίζουν για να φτάσουν στο σημείο Χ, στο στόχο τους. Από πού αντλούν τη δύναμή τους;

Μ. Π.: Από την αγωνία τους να κερδίσουν την επόμενη μέρα. Τα παιδιά αυτά είχαν μια κανονική ζωή, με μαμάδες, μπαμπάδες, παιχνίδια, βιβλία, τούρτες στις γιορτές, βόλτες και εκδρομές. Θυμούνται. Ξέρουν τι θέλουν. Αυτά που είχαν. Αυτά τα απλά που θα έπρεπε να έχουν όλα τα παιδιά του κόσμου. Αυτό το κομμάτι που τους αναλογεί από τη ζωή θα διεκδικήσουν. Τη δύναμή τους την αντλούν από την πίστη τους ότι υπάρχει η δυνατότητα μιας άλλης, καλύτερης ζωής. Και τα δυο παιδιά καταλαβαίνουν ότι δεν υπάρχει τίποτα να περιμένουν. Πρέπει να ανοίξουν την πόρτα και να βγουν έξω, να τρέξουν, να πηδήξουν τα σύνορα, να πολεμήσουν για να κερδίσουν. Είναι οι όροι ενός παιχνιδιού που στήνουν μόνα τους και, σαν παιδιά, το στήνουν δίκαια.

Αν μοιραστείς τους φόβους, αν μοιραστείς το χάρτη, την πυξίδα και τελικά το όνειρο του ταξιδιού για μια καλύτερη ζωή, τότε έχεις ελπίδα. Τα δυο παιδιά έχουν ακόμα γεμάτες τις αποθήκες τους με ελπίδες και όνειρα. Συμβαίνει σε όλα τα παιδιά; Θα έπρεπε. Κι όμως, πρόσφατα μάθαμε και το «σύνδρομο παραίτησης». Η μεγάλη δυστυχία, οι συνεχείς απώλειες ισοπεδώνουν τα πάντα. Απαξιώνουν την ίδια τη ζωή.

-- Και ο ρόλος της μουσικής; Πώς συμβάλλει η μουσική στο παιδικό θέατρο;

Θ. Μ.: Αν αντιμετωπίσεις τα παιδιά ως κοινό στο οποίο πρέπει να μιλήσεις ευκολοχώνευτα και τυποποιημένα, είτε ως συγγραφέας είτε ως συνθέτης είτε ως σκηνοθέτης, έχασες το παιχνίδι από την αρχή. Καμία έκπτωση, κανένα σκόντο στη φόρμα. Και αυτό δεν είναι θεωρία. Με την Μαρία το αποδείξαμε στην πράξη, με τις τρεις μεγάλες παραγωγές που κάναμε στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών το 2002 («Πες το μ' ένα παραμύθι»), το 2007 - 2008 («Παράξενο δεν είναι;») και το 2011 («Ταξιδεύοντας με τον Σταυρό του Νότου»), τις οποίες παρακολούθησαν 25.000 μικροί και μεγάλοι. Και είναι μεγάλο παράσημο για μας να μας προσεγγίζουν σήμερα εικοσάρηδες και να μας λένε πόσο τους βοήθησαν αυτά τα έργα στη διαμόρφωση της προσωπικότητάς τους.

Η Τέχνη δεν είναι μια στιγμιαία διαδικασία, αλλά μια διαρκής πορεία και συνομιλία μέσα στο Χρόνο. Και εκεί είναι που ο γονιός και ο φωτισμένος δάσκαλος πρέπει να βοηθήσουν τα αρχικά ερεθίσματα μιας παράστασης, να πάρουν οριστική θέση στο μυαλό και στην καρδιά ενός παιδιού που μεγαλώνει. Και στην παράστασή μας το «ομαδικά», το «ο μόνος δρόμος είναι ο δρόμος», το Μαγιακοβσκικό «Το μέλλον δεν θα 'ρθει από μονάχο του έτσι νέτο σκέτο αν δεν πάρουμε μέτρα κι εμείς», είναι στοιχεία που αν εμπεδωθούν το παιδί βγαίνει οπλισμένο για να αντιμετωπίσει τη μεγάλη βαρβαρότητα που μας περιβάλλει.

-- Οι ενήλικες τι μπορούν να αντλήσουν από την παράσταση;

Θ. Μ.: Πάντοτε έλεγα ότι γράφω μουσική για παιδιά από 7 έως 77 χρόνων. Το είπε καλύτερα ο φίλος μου ο Μιχάλης Γρηγορίου, που ονόμασε το βιβλίο του «Μουσική για παιδιά και έξυπνους μεγάλους».

Οταν η φόρμα είναι σύγχρονη και όχι τυποποιημένη, τότε το περιεχόμενο μπορεί να λειτουργήσει ως πυρηνικό όπλο ενάντια στο φόβο που εκπορεύεται από τους «Αλλους». Και να κάνουν βουτιά στην αθωότητα των παιδικών τους χρόνων και να ξαναδούν τα πράγματα αλλιώς.

Με την Μαρία παρακολουθήσαμε το 2004 στην «Comedie Francaise», στο Παρίσι, μια παράσταση του Μπομπ Γουίλσον για παιδιά, πάνω στους μύθους του Λαφοντέν. Ο Γουίλσον ήταν εκεί με όλη τη μεγαλοπρέπεια της φόρμας του, που γνωρίζουμε από τις μεγάλες παραστάσεις του. Τα παιδιά έφευγαν γοητευμένα και οι μεγάλοι κατενθουσιασμένοι. Και μιλάμε στις δύο χρονιές που παίχτηκε το έργο για 600.000 κοινό.

-- Σε αυτήν την παράσταση συναντήθηκαν αξιόλογοι συντελεστές. Λίγα λόγια για τη συνεργασία σας μαζί τους;

Μ. Π.: Μου άρεσε πάρα πολύ που συνεργαστήκαμε με νέα παιδιά με ζωντάνια, κέφι, φρέσκες ιδέες, τόλμη να εκτεθούν και να δοκιμάσουν. Μοιραστήκαμε όμορφες στιγμές μαζί τους. Γελάσαμε και συγκινηθήκαμε με τα ίδια πράγματα. Ηταν πολύ δημιουργική η συνάντηση με την ομάδα «C for Circus».

Για τη συνεργασία μου με τον Θάνο τι να πω; «Από το 0 στο Χ», όπως λένε και οι μικροί ήρωες του έργου μας. Χρόνια τώρα ταξιδεύουμε μαζί και είναι ο καλύτερος καπετάνιος για όλες τις θάλασσες. Αλλωστε και πολύ πιο πριν, όταν ακόμα ήταν μόνο ένα όνομα στους δίσκους βινυλίου στο δωμάτιό μου, πάλι και τότε μου έδειχνε τον κόσμο.