Η ομιλία της Ιστορικού Τέχνης στα Πανεπιστήμια Πατρών και Ιωαννίνων, Δώρας Φ. Μαρκάτου με θέμα: «Η θέση του καλλιτέχνη στην κοινωνία - Η αποξένωση του μοντέρνου καλλιτέχνη» και η ομιλία της ζωγράφου, χαράκτριας, Εύας Μελά για το «Κράτος, την κρατική πολιτική και τις εικαστικές τέχνες» ολοκλήρωσαν την πρωινή συνεδρία της ημερίδας που πραγματοποίησε στις 20/10 το Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας στην Τεχνόπολη. Την περασμένη Κυριακή δημοσιεύσαμε αποσπάσματα από τις ομιλίες του ζωγράφου, επίτιμου καθηγητή στην ΑΣΚΤ, Δημοσθένη Κοκκινίδη και του ζωγράφου, καθηγητή ΑΠΘ - Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών, Βαγγέλη Δημητρέα, με γενικό θέμα: «Τέχνη και εμπόριο τέχνης στις σύγχρονες κοινωνίες».

«Εδώ και αρκετές δεκαετίες το ενδιαφέρον των ερευνητών της Ιστορίας της Τέχνης δεν περιορίζεται μόνο στο έργο τέχνης», ανέφερε στην αρχή της ομιλίας της η Δ. Μαρκάτου, «αλλά στρέφεται και προς το κοινό, στο οποίο απευθύνεται, προς τον καλλιτέχνη και στη θέση του καλλιτέχνη στην κοινωνία... Παρά τη διαφορετική αφετηρία των διαφόρων ερευνητών και τα διαφορετικά αποτελέσματα των ερευνών τους, συγκλίνουν όλοι σ' ένα σημείο, στη διαπίστωση ότι ο μοντέρνος καλλιτέχνης έχει αλλοτριωθεί, έχει αποξενωθεί από την κοινωνία και ζει στο περιθώριό της».

«Την αποξένωση την ορίζουν ως αδυναμία, αδυναμία του καλλιτέχνη να επέμβει στην κοινωνική πραγματικότητα, αδυναμία να μπορεί να συναποφασίζει για την τύχη του έργου του μαζί με τον έμπορο τέχνης και τον ιδιοκτήτη της αίθουσας τέχνης. Δηλαδή, ως αποξένωση ορίζουν το συναίσθημα που νιώθει ο καλλιτέχνης, λόγω της οικονομικής του εξάρτησης από τους διαμεσολαβητές, περίπου όπως νιώθει ο βιομηχανικός εργάτης που δεν είναι σε θέση να επηρεάσει την απόφαση του εργοδότη του».

Στη συνέχεια η Δ. Μαρκάτου έκανε μια σύντομη αναφορά στη θέση του καλλιτέχνη στην κοινωνία από την Αρχαιότητα μέχρι τη Γαλλική Επανάσταση, για να καταλήξει «Ο σημερινός μεταμοντέρνος καλλιτέχνης, αν και δεν πιστεύω ότι διαφέρει και πολύ από τον μοντέρνο ως προς τις δυνατότητες που του προσφέρονται να επέμβει στην κοινωνία, δε ζει στο περιθώριό της, τουλάχιστον ο τρόπος ζωής του δεν τον καθιστά περιθωριακό. Πώς μπορεί όμως να μην είναι θεατής των όσων δραματικών συμβαίνουν και να διαδραματίσει ένα ρόλο ωφέλιμο στην παγκοσμιοποιημένη κοινωνία, πέρα από το να συμβάλει στην αισθητική βελτίωση των βιομηχανικών προϊόντων, κάτι άλλωστε που έχει ήδη συμβεί από την εποχή του Μπαουχάουζ; Προσωπικά δε βλέπω άλλο δρόμο από το δρόμο της παιδείας, της πολύπλευρης παιδείας του ίδιου του καλλιτέχνη και της παιδείας των μαζών. Μόνο με την παιδεία μπορεί να γίνει η τέχνη απαραίτητη για τον καθένα και να γίνει μέρος της ζωής του».

Ιδιαίτερα αιχμηρή και με έντονο κριτικό πνεύμα απέναντι στην κυβερνητική «ευαισθησία» των τελευταίων χρόνων, ήταν η ομιλία της Εύας Μελά. «Η Κρατική Πολιτική για τα Εικαστικά» σημείωσε, «είναι πολιτική που χαράσσεται μέσα στα όρια της μονοπωλιακής συγκέντρωσης του χρήματος και στα πλαίσια μιας γενικότερης πολιτικής της χώρας που δρα συμπληρωματικά προς το διεθνές κεφάλαιο σε όλα τα επίπεδα και εκχωρεί δικαιώματα εθνικά, σ' όλους τους τομείς, στα μεγάλα διεθνή ιμπεριαλιστικά κέντρα».

Οσον αφορά στην κυβερνητική πολιτική για τα εικαστικά η Ε. Μελά υπογράμμισε: «Η Πολιτεία δε θεωρεί τομέα της κοινωνικής ανάπτυξης την τέχνη. Την αντιμετωπίζει ως βιτρίνα, ως διαφημιστικό περίγυρο σε άλλα θέματα, χωρίς να έχει δείξει ότι θέλει να λύσει (παρά τις πολύχρονες προσπάθειες του ΕΕΤΕ) τα θεσμικά εκείνα θέματα, που εμπλέκονται και γίνονται τροχοπέδη στη ζωή των καλλιτεχνών και στην ανάπτυξη των εικαστικών τεχνών (όπως Ασφαλιστικό, συνταξιοδοτικό, κ.ά.). Υποβαθμίζει διαρκώς την καλλιτεχνική παιδεία και το ρόλο του καλλιτέχνη όχι μόνο στην εκπαίδευση μα σ' όλους τους θεσμούς. Η Πολιτεία γίνεται συνεπίκουρος του ιδιωτικού συμφέροντος, το οποίο ενισχύει αντιμετωπίζοντας την Τέχνη σαν χρηματιστηριακή αξία, με συνέπεια την αλλοίωση του επικοινωνιακού και του ερευνητικού χαρακτήρα της Τέχνης και την αποδυνάμωσή της και τον υποβιβασμό της, στην καλύτερη περίπτωση, σε διακόσμηση».

«Σε θεσμικό επίπεδο, το κράτος κρατάει σε αδράνεια θεσμούς που υπάρχουν με αγώνες και συμβάλλουν στην ανάπτυξη της Τέχνης σε μια ανεξάρτητη (προς την κυρίαρχη άποψη) κατεύθυνση... Ακόμη, το κράτος περιορίζει ολοένα και περισσότερο το ρόλο των συλλογικών φορέων στο χώρο του Πολιτισμού και της Παιδείας, συνεπώς και του ΕΕΤΕ. Με τις ιδιωτικοποιήσεις και τους διορισμούς από τον υπουργό, των διοικήσεων όλων των οργάνων, περιθωριοποιούνται περισσότερο οι δημιουργοί, ενώ με την ανάδειξη σε θέσεις - κλειδιά προσωπικοτήτων του χώρου, διορισμένων από την κυβέρνηση και που λογοδοτούν σ' αυτή, μειώνεται ο κοινωνικός έλεγχος».

«Αντί για τις ίσες ευκαιρίες στη δουλιά και τη διαφάνεια στις διαδικασίες, πάγια αιτήματα του κλάδου μας, μεγαλώνει η αυθαιρεσία και μετατίθεται το βάρος για τη συμμετοχή και την ανάπτυξη από τη συλλογική επεξεργασία στην προσωπική σχέση και τις ατομικές φιλοδοξίες και δυσκολίες. Η άσκηση της εξουσίας γίνεται ολοένα και περισσότερο συγκεντρωτική και αυταρχική».

«Η Τέχνη διαμορφώνει άτομα που πάνω απ' όλα ονειρεύονται» είπε η Εύα Μελά, «δημιουργούν συνθέτοντας απ' τα πιο απλά ερεθίσματα, κρίνουν - επιλέγουν - αποφασίζουν, έχουν αυτογνωσία. Μα πάνω απ' όλα μέσα απ' την Τέχνη διδάσκεται ο κάθε άνθρωπος από παρατηρητής και παθητικός δέκτης να γίνεται ο ίδιος δημιουργός της πραγματικότητας. Ισως αυτή είναι η σημαντικότερη συμβολή των εικαστικών τεχνών στη διαμόρφωση της συνείδησης των ανθρώπων».

«Γι' αυτό και σε κοινωνίες - στις κεφαλαιοκρατικές κοινωνίες - όπου επιδιώκεται η ισοπέδωση των ανθρώπων, όπου επιδιώκεται η δημιουργία παθητικών πολιτών, όπου επιδιώκεται η κοινωνική ομοιομορφία, η παθητικοποίηση ή η τυποποίηση, είναι φυσιολογικό να εκδιώκεται η τέχνη απ' τη ζωή...».

«Οταν η ψυχαγωγία - "σκυλάδικο", σε συνδυασμό με τις "γκλάμουρ" πολιτιστικές επιλογές για τους λίγους, χαράζουν το δρόμο που οι ιθύνοντες αντιλαμβάνονται την τέχνη, όταν η υποχώρηση στις απαιτήσεις των μεγαλοεπιχειρηματιών καθορίζει τα προγράμματα των Πανεπιστημιακών Σχολών και το πλαίσιο χρηματοδότησης κάθε επιστημονικής έρευνας, όταν όλα τα παραπάνω ομολογούνται κυνικότατα στα συμβούλια υπουργών της ΕΕ - ή σε αθώα συνέδρια - δεν μπορεί κανείς να μην επισημάνει σκοπιμότητες: Το μοντέλο που απαιτεί για τον πολίτη η παγκοσμιοποιημένη μας κοινωνία, το νέο αυτό μοντέλο ζωής - που ο άνθρωπος είναι περισσότερο από ποτέ αποξενωμένος από την εργασία του και από τον ίδιο τον εαυτό του, όπου σωπαίνοντας απλά εργάζεται και ανακυκλώνει το σύστημα».

Με δύο καυτά ερωτήματα ολοκλήρωσε την ομιλία της η Εύα Μελά: «Θα αγωνιζόμαστε για το κερασάκι της τούρτας, για το πώς θα ενταχθούμε σαν δημιουργοί σ' αυτή την πραγματικότητα, πώς θα προσαρμοζόμαστε; `Η θα αγωνιστούμε για το πώς θα ανατρέψουμε αυτήν την κατάσταση και πώς ταυτόχρονα θα αντιπαλέψουμε τους όρους και τις πολιτικές που τη γέννησαν»;