Σαρωτικές αλλαγές με δραματικές επιπτώσεις στη ζωή πολλών εκατοντάδων χιλιάδων, ίσως και εκατομμυρίων εργαζομένων, και νέο, γερό «ανακάτεμα» στις διεθνείς αγορές των αεροπορικών συγκοινωνιών φαίνεται πως προκαλεί η πανδημία Covid-19. Μέσα στο πρώτο τετράμηνο του 2020 έχει καθηλωθεί το μεγαλύτερο μέρος του στόλου εκατοντάδων αεροπορικών εταιρειών, ενώ δεκάδες χιλιάδες υπάλληλοι του κλάδου έχουν απολυθεί ή βρίσκονται σε υποχρεωτική άδεια άνευ αποδοχών ή έχουν υποστεί σημαντικές μειώσεις στις αποδοχές τους. Το ίδιο διάστημα τεράστια μονοπώλια απαιτούν κρατική στήριξη και επιδοτήσεις με προνομιακούς όρους καλώντας εργαζόμενους και λαούς να πληρώσουν το «μάρμαρο» εξασφαλίζοντας την κερδοφορία τους.

Είναι ενδεικτικές οι προβλέψεις της Διεθνούς Ενωσης Αερομεταφορών (ΙΑΤΑ) για τη συρρίκνωση των εσόδων εταιρειών πολιτικής αεροπορίας, καθώς κάθε μήνας που περνά γίνονται ολοένα και χειρότερες. Το Φλεβάρη η ΙΑΤΑ προέβλεπε ότι το κόστος των ζημιών για τις περίπου 290 αεροπορικές εταιρείες που εκπροσωπεί θα ήταν τουλάχιστον 130 δισ. δολάρια. Το Μάρτη η πρόβλεψη για τις ζημιές ανέβηκε στα 252 δισ. δολάρια και τον Απρίλη κατά 55% καθώς εκτιμάται πως οι ζημιές έως το τέλος του 2020 θα ξεπεράσουν τα 314 δισ. δολάρια. Το νούμερο αυτό είναι σχεδόν βέβαιο πως θα αλλάξει ξανά μέσα στις επόμενες βδομάδες ή μήνες, καθώς όλα δείχνουν πως ο δραστικός περιορισμός των αεροπορικών ταξιδιών θα συνεχιστεί, με μία μικρή ενδεχομένως «ανάπαυλα» το καλοκαίρι, τουλάχιστον έως το 2021. Μεταξύ άλλων γιατί η κατάσταση λέγεται πως δεν θα μπορεί να επανέλθει σε φάση «ομαλότητας» πριν να βρεθεί αποτελεσματικό εμβόλιο. Εως τότε, όμως, ελάχιστα πράγματα θα έχουν μείνει όρθια...

Αρκετές εταιρείες αναμένεται να βάλουν λουκέτο, καθώς φαίνεται πως θα υπερισχύσουν εκείνα τα μονοπώλια που θα μπορέσουν να εξασφαλίσουν τη μερίδα του λέοντος από κρατικές επιχορηγήσεις, χαμηλότοκα δάνεια και πολύπλευρα μέτρα ενίσχυσης με προνομιακούς όρους. Η συμβουλευτική εταιρεία αερομεταφορών «Center for Aviation» προβλέπει πως μέσα στις επόμενες βδομάδες ή λίγους μήνες θα έχουν χρεοκοπήσει οι περισσότερες αεροπορικές εταιρείες.

Από την άλλη, η όποια κρατική βοήθεια από τα λεφτά των φορολογουμένων (δηλαδή των πλατιών λαϊκών στρωμάτων) δύσκολα θα συγκρατήσει τον «Αρμαγεδδώνα» που έρχεται σε ό,τι αφορά το μέλλον εκείνων που εργάζονται στον τομέα της πολιτικής αεροπορίας, της αεροναυπηγικής αλλά και στις υπηρεσίες λειτουργίας αεροδρομίων: Πολλές δεκάδες χιλιάδες πιλότοι, συνοδοί αέρος και εδάφους, υπάλληλοι διοικητικών υπηρεσιών αλλά και υπάλληλοι σε υπηρεσίες λειτουργίας αεροδρομίων θα πεταχτούν, προσωρινά ή μόνιμα, στο δρόμο. Η καταιγίδα των απολύσεων, της μείωσης μισθών, της αναγκαστικής άδειας άνευ αποδοχών, των μαζικών «εθελούσιων» εξόδων ή συνταξιοδοτήσεων έχει ξεκινήσει εδώ και τουλάχιστον δύο μήνες. Η ειδησεογραφία των τελευταίων λίγων βδομάδων καταγράφει «θύελλα δεκάδων χιλιάδων απολύσεων σε ισχυρά μονοπώλια του κλάδου, με πιο χαρακτηριστικές τις απολύσεις:

• 13.000 εργαζομένων στον όμιλο «Lufthansa». Σε 80.000 άλλους έχει επιβληθεί μειωμένο ωράριο εργασίας καθώς έχει καθηλωθεί το 92% του στόλου και οι πτήσεις που πραγματοποιούνται πλέον είναι στα επίπεδα της δεκαετίας του 1950
• 12.000 εργαζομένων διαφόρων κατηγοριών της «British Airways»
• 3.150 υπαλλήλων της «Virgin Atlantic» και 8.000 - 10.000 υπαλλήλων της «Virgin Australia»
• 3.000 υπαλλήλων της «Ryanair»
• 5.100 υπαλλήλων της «Air Canada»
• 6.900 υπαλλήλων της «WestJet» (σε σύνολο 14.000)

Ακόμη, σε υποχρεωτική δίμηνη άδεια άνευ αποδοχών τέθηκαν 4.000 εργαζόμενοι της «Easy Jet».

Σχέδια απολύσεων ή άδειας άνευ αποδοχών ακόμη και στο 70% του προσωπικού γίνονται από την κοινοπραξία «Air France - KLM».

Στις ΗΠΑ η θύελλα των απολύσεων κρύβεται, προσωρινά, πίσω από υποχρεωτική «εθελούσια» άδεια άνευ αποδοχών. Ουσιαστικά όμως έχει «παγώσει» μέχρι τις 30 Σεπτέμβρη, οπότε λήγει το υποχρεωτικό μορατόριουμ στις απολύσεις που έχει επιβάλει η κυβέρνηση προκειμένου να χορηγήσει κρατική βοήθεια ύψους 58 δισ. δολαρίων στις τέσσερις μεγαλύτερες εταιρείες που έχουν ουσιαστικά το μονοπώλιο των αεροπορικών ταξιδιών στη χώρα: «American Airlines», «Delta Airlines», «United Airlines» και «Southwest Airlines».

Ανεπισήμως όμως οι εργαζόμενοι έχουν ήδη κληθεί να πληρώσουν το «λογαριασμό». Στις 17 Μάρτη η «Delta Airlines» με ηλεκτρονικό μήνυμα που έστειλε σε όλους τους υπαλλήλους τους παρότρυνε... «να βοηθήσουν την εταιρεία» προσφέροντας αφενός απλήρωτη, «εθελοντική» (!) εργασία σε πρόγραμμα υγειονομικής προστασίας των πελατών της, αφετέρου απαίτησε να κάνουν οι ίδιοι και οι οικογένειές τους χρήση της πιστωτικής κάρτας Delta American Express. Τελικά, τον περασμένο μήνα αποκαλύφθηκε πως η «Delta» ανάγκασε 10.000 υπαλλήλους να συμφωνήσουν «εκουσίως» σε τουλάχιστον τρίμηνη άδεια άνευ αποδοχών.

Οι χιλιάδες απολύσεις ασκούν τεράστιες πιέσεις στις οικονομίες ισχυρών καπιταλιστικών χωρών της ΕΕ. Ο Ιταλός υπουργός Οικονομικής Ανάπτυξης, Στέφανο Πατουανέλι, ανακοίνωσε σχέδιο πιθανής κρατικοποίησης της «Alitalia» ακόμη και από τον ερχόμενο Ιούνη. Οι κυβερνήσεις Γαλλίας και Ολλανδίας ετοιμάζουν «σχέδιο διάσωσης» της «Air France - KLM». Ο τεράστιος όμιλος «Lufthansa» συζητά προγράμματα στήριξης με τις κυβερνήσεις Βελγίου, Αυστρίας και Ελβετίας, ενώ πληροφορίες του «Business Insider» ανέφεραν πως το γερμανικό κράτος συμφώνησε να στηρίξει τη «Lufthansa» με «πακέτο διάσωσης» ύψους 9 δισ. ευρώ (9,74 δισ. δολάρια), με ανταλλάγματα όπως η απόκτηση μειοψηφικού ποσοστού, το δικαίωμα άσκησης βέτο και ο διορισμός έως δύο μελών στο Διοικητικό Συμβούλιο της εταιρείας. Παρ' όλα αυτά, διευθυντικά στελέχη του γερμανικού ομίλου εκτιμούν ότι εάν γλιτώσουν τη χρεοκοπία, τότε η κατάσταση δεν θα ομαλοποιηθεί (σχετικά...) πριν από το καλοκαίρι του 2022 ή του 2023.

Τα γενναιόδωρα πακέτα κρατικής υποστήριξης στα παραπάνω μονοπώλια προκαλούν αντιδράσεις σε ανταγωνιστές τους, όπως η ιρλανδική αεροπορική εταιρεία χαμηλού κόστους «Ryanair». Ο διευθύνων σύμβουλος της συγκεκριμένης εταιρείας, Μάικλ Ολίρι, απαίτησε από την ΕΕ να επιβάλει την τροποποίηση των εθνικών προγραμμάτων στήριξης αερομεταφορέων ώστε να επωφεληθεί και η ίδια. Σε σχετική επιστολή που απέστειλε στην Κομισιόν ζητά οι εγγυήσεις δανείων να κατανεμηθούν «σε όλους τους αερομεταφορείς της ΕΕ βάσει της επιβατικής τους κίνησης σε κάθε χώρα». Διαφορετικά απειλεί να επιβραδύνει τις κρατικές «ενέσεις» ρευστότητας προσφεύγοντας στα δικαστήρια. Ο Ολίρι μιλώντας αργότερα στους «Financial Times» ξεκαθάρισε πως τα αεροπλάνα της εταιρείας δεν θα ξαναπετάξουν εάν οι κυβερνήσεις προχωρήσουν σε κατάργηση της μεσαίας θέσης στα αεροσκάφη, λόγω Covid-19. Κάλεσε δε την ιρλανδική κυβέρνηση να πληρώσει το μεσαίο κάθισμα «αλλιώς δεν θα πετάξουμε», επειδή «δεν μπορούμε να κερδίσουμε χρήματα με ποσοστό πληρότητας 66%».

Η νέα σφοδρή όξυνση των ανταγωνισμών μεταξύ μονοπωλίων στον τομέα των αερομεταφορών αναμένεται να επιδεινώσει σημαντικά τη ζωή των εργαζομένων. Οπως φαίνεται και σε αυτήν την κρίση, η εργατική τάξη θα κληθεί να καταβάλει το μεγαλύτερο κόστος για την αναμόρφωση ενός κλάδου που τίθεται σε φάση ενδεχομένως ριζικής ανασυγκρότησης και βαθιών αλλαγών.