ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 9 Μάρτη 2008
Σελ. /24
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Τέχνη κοινωνικοποιημένη και πειστική

Εκθεση σχεδίων του Βαγγέλη Δημητρέα, στο χώρο Τέχνης «Αγγέλων Βήμα»

«Από τον Γκόγια»
«Από τον Γκόγια»
Η Τέχνη για τον Βαγγέλη Δημητρέα παραμένει το μέσο, για να εκφράσει τους προβληματισμούς του. Να ταχθεί πολιτικά, σε μια κοινωνία που αλλάζει με ξέφρενους ρυθμούς και αντιμετωπίζει οξυμένα προβλήματα. Με προσωπική γραφή, θεωρητικό οπλισμό, με σπάνιο ήθος και σεμνότητα, ο Β. Δημητρέας καταθέτει ένα έργο που διακρίνεται από τον κοινωνικό και ιδεολογικό προβληματισμό, αντανακλώντας τις πολιτικές και κοινωνικές καταστάσεις της εποχής μας. Ο ίδιος ο ζωγράφος αναφέρεται σε μια τέχνη που στοχεύει στην ευαισθητοποίηση, την έντιμη μαρτυρία, την κοινωνικοποίηση, την κριτική στάση και τη διαμαρτυρία - καταγγελία. Αφορμή για τη συνάντησή μας έγινε η έκθεση σχεδίων του, στο χώρο Τέχνης «Αγγέλων Βήμα» (Σατωβριάνδου 36). Η έκθεση λειτουργεί καθημερινά (5μ.μ. - 9μ.μ.) και διαρκεί έως τις 16/3.

«Πιστεύω στην κοινωνικοποιημένη τέχνη» μάς λέει, «αλλά για να είναι πειστική, πρέπει και τα εκφραστικά της μέσα να είναι αξιόπιστα. Δηλαδή, η φόρμα, το σχέδιο, το χρώμα... να αντιστοιχούν στο νόημα. Δεν μπορεί να λες πράγματα επαναστατικά και να έχεις μια γραφή τρυφερή. Πρέπει σαν τεχνίτης να έχεις γλωσσικά προετοιμαστεί. Ο Πικάσο προετοίμαζε την "Γκουέρνικα" με δύο τρόπους: Ο πρώτος - έμμεσος - είναι η αναζήτηση της "γλωσσικής" επάρκειας, που επί χρόνια τον απασχολούσε. Ο δεύτερος, που είναι θα λέγαμε άμεσος τρόπος προετοιμασίας, είναι μια μεγάλη σειρά από σχέδια, τα οποία περιλαμβάνει μία ειδική έκδοση για την "Γκουέρνικα"».

«Μορφές», 1968
«Μορφές», 1968
Τα σχέδια της δεκαετίας του '70, τα οποία εισάγουν τον επισκέπτη στην έκθεση φιλοτεχνήθηκαν από τον Β. Δημητρέα, κυρίως, στο Παρίσι, όπου έζησε από το Δεκέμβρη του '67 έως το 1975. Η κοινωνικοπολιτική κατάσταση εκείνων των χρόνων (δικτατορία, Μάης του '68, Βιετνάμ...) οδήγησε το δημιουργό σε νέες εκφραστικές αναζητήσεις. Αναζητήσεις, οι οποίες στηρίχτηκαν στη μελέτη και στους δρόμους που άνοιξαν μεγάλοι εικαστικοί «επαναστάτες» των προηγούμενων χρόνων: Γκόγια, Βαν Γκογκ, Πικάσο...

«Κατακερματισμένες ανθρώπινες φιγούρες ή σφιχτά καμπυλόμορφοι σχηματισμοί», σημειώνει ο ομότιμος καθηγητής ΑΣΚΤ, Σάββας Κονταράτος «δείχνουν να συνθλίβονται ανάμεσα σε σαφώς γεωμετρημένες μορφές: ορθογωνισμένες πλάκες, σωλήνες, κιβώτια κ.ά.». Σ' αυτό το πνεύμα εντάσσονται και τα παρουσιαζόμενα σχέδια της δεκαετίας του '70, στα οποία κυριαρχούν ανθρώπινα σώματα εγκλωβισμένα σε κιβώτια. Ενα ακόμη σημαντικό τμήμα της έκθεσης αφορά στα σχέδια της τελευταίας δεκαετίας. Πορτρέτα και αποσπάσματα από τη γνώριμη δουλειά του δημιουργού, συνθέτουν μεγάλα τελάρα, ενώ πλάι τους εκτίθεται και ένα έργο σε λάδι, στο οποίο μεταφέρεται το σχέδιο στο τελάρο, κάνοντας κατανοητή τη σύγκρουση ανάμεσα στο χρώμα και το μαυρόασπρο σχέδιο. «Εδώ τα σχέδια έχουν αυτονομηθεί», σημειώνει ο Β. Δημητρέας. «Πάντα έχω το φόβο μήπως καταλήγω σε μια εικονογράφηση που λειτουργεί δημαγωγικά και παγιδεύει το κοινό. Θεωρώ ότι είναι καλύτερα μέσα από τη "γλώσσα" να δίνεται η αίσθηση του δράματος και όχι μόνο από την περιγραφή».

Χρονολογικά, ενδιάμεσο τμήμα της έκθεσης - μέσα δεκαετίας του '80 -, αποτελούν κάποια μικρά σε διαστάσεις έργα, «τολμηρή προσπάθεια» όπως τη χαρακτήρισε ο δημιουργός. Σ' αυτά τα σχέδια συνυπάρχουν υλικά, όπως πίσσα, ξύλα και σίδερα. Η έκθεση κλείνει με το μεγάλο (180Χ145) λάδι, «Από τον Γκόγια», δημιουργία του 2006.

«Σε μια εποχή που "καίγεται" ο κόσμος, όχι μόνο με τα σκάνδαλα, αλλά και με το Ιράκ, το Αφγανιστάν, το Κόσσοβο... οι καλλιτέχνες πρέπει να κάνουν και αυτοί την επιλογή τους», καταλήγει ο Βαγγέλης Δημητρέας. «Ο Γκόγια είναι από τους ζωγράφους που πέτυχε με το έργο του μια κοινωνικοπολιτική τέχνη. Εντονη. Καθαρή. Με έναν πολύ αξιόπιστο τρόπο. Οπως το πέτυχε και ο Πικάσο στην "Γκουέρνικα", ο Αϊζενστάιν στον κινηματογράφο και ο Μπρεχτ στο θέατρο... Νομίζω ότι και εμείς στη ζωγραφική πρέπει να έχουμε ανάλογες ανησυχίες. Να κάνουμε κοινωνικοπολιτική τέχνη, χωρίς όμως να επαληθεύουμε την άποψη μερικών "ότι είμαστε επιπόλαιοι προπαγανδιστές". Πρέπει να παλέψεις με τη "γλώσσα". Να μαθαίνουμε από τους μεγάλους δασκάλους, που το έχουν ήδη πετύχει. Χωρίς να τους αντιγράφουμε, να παίρνουμε μαθήματα απ' αυτούς».


Η. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ


Θεμελιακός ο ρόλος του σχεδίου

«Στο χώρο της τέχνης υπάρχει ακόμα δυστυχώς η ιδεολογία του αυθορμητισμού ή των έμφυτων ικανοτήτων, τόσο για το κοινό της τέχνης, όσο και για τους καλλιτέχνες», λέει ο Βαγγέλης Δημητρέας, αναφερόμενος στο θεμελιακό ρόλο του σχεδίου για τις εικαστικές τέχνες.

«Σύμφωνα με τον ανερεύνητο αυτόν ισχυρισμό, όποιος δε διαθέτει την ανεξήγητη ευαισθησία, δεν μπορεί να προσεγγίσει και να απολαύσει τα έργα τέχνης. Ακόμα κι αν το επιχειρήσει με επιμονή, τα αποτελέσματα θα είναι πενιχρά. Το ίδιο ισχυρίζονται και για τους καλλιτέχνες. Οποιος δεν έχει "ταλέντο", όσο και να προσπαθήσει, δε γίνεται καλλιτέχνης. Ετσι διογκώνοντας υπερβολικά τις προσωπικές ιδιαιτερότητες των καλλιτεχνών και υπερτονίζοντας μερικά δυσεξήγητα στοιχεία της καλλιτεχνικής παραγωγής, υποβαθμίζουν την αξία της αισθητικής αγωγής για το ευρύ κοινό, αλλά και την αποτελεσματικότητα της καλλιτεχνικής εκπαίδευσης για τους καλλιτέχνες».

«Διάφορες έρευνες, κυρίως από κοινωνιολόγους της τέχνης (Pierre Bourdieu, R. Moulin και άλλοι), έχουν δείξει το θετικό ρόλο της αισθητικής αγωγής και της καλλιτεχνικής παιδείας. Προσεγγίζοντας το πρόβλημα της εκπαίδευσης και της διαμόρφωσης των καλλιτεχνών και σε εξωσχολικό επίπεδο, πρέπει να δούμε προσεκτικά τους διάφορους τρόπους εκμάθησης της καλλιτεχνικής "γλώσσας". Μπορούμε βέβαια να συμφωνήσουμε ότι η εκμάθηση της καλλιτεχνικής "γλώσσας" δεν οδηγεί οπωσδήποτε στην επιτυχία της καλλιτεχνικής εργασίας. Αλλά η επαρκής γνώση αυτής της "γλώσσας" δεν εμποδίζει την καλλιτεχνική εργασία. Απεναντίας μπορεί να διευρύνει το φάσμα των επιλογών, χωρίς να αναχαιτίζει τις καλλιτεχνικές ιδιοτυπίες. Το σχέδιο, με τη διευρυμένη έννοια, είναι από τα βασικά στοιχεία, θεμελιακό θα λέγαμε των εικαστικών τεχνών».

Επίσης, για το σχέδιο*:

  • Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες διακρίσεις για το σχέδιο. Ο Charles Le Brun π.χ. (1667) πρότεινε τη διάκριση «σχέδιο από τα μέσα ή εσωτερικό» και «σχέδιο εξωτερικό». Ο ζωγράφος Ντελακρουά έχει προτείνει άλλες διακρίσεις, όπως εξάλλου και άλλοι, καλλιτέχνες και θεωρητικοί. Πίσω από όλα τα είδη σχεδίου υπάρχει (και ενεργοποιείται λιγότερο ή περισσότερο καθοριστικά) η σύνολη προσωπικότητα του καλλιτέχνη, ακόμα και όταν ο ίδιος δεν το έχει συνειδητοποιήσει...
  • Τα διάφορα είδη σχεδίου έχουν χρησιμοποιηθεί με ποικίλους τρόπους, ανάλογα (ή σε σχέση) με τις κοινωνικο-ιστορικές και πολιτιστικές συνθήκες, και σε σχέση με την ιδιοσυστασία των καλλιτεχνών και τις αισθητικο-ιδεολογικές σκοπεύσεις τους...
  • Η αναπόφευκτη και χρήσιμη σύνδεση της σύγχρονης τέχνης με την προωθημένη τεχνολογία είναι πια γεγονός, βαρύνουσας σημασίας. Αλλά η σύνδεση αυτή όσο μπορεί να είναι, και πολλές φορές είναι, ενδιαφέρουσα και γόνιμη για τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις, επίσης μπορεί να οδηγεί και μερικές φορές οδήγησε σε έναν αβαθή, απλοϊκό ή μονοσύστατο μοντερνισμό. Στα πλαίσια ενός τέτοιου αβαθούς και ανεπεξέργαστου καλλιτεχνικού μοντερνισμού, συχνά υποτιμάται το σχέδιο, κυρίως επειδή αγνοείται η πραγματική ευρύτητα και η δυσδιάκριτη συνθετικότητά του.
  • Το σχέδιο ποτέ (ή σχεδόν ποτέ) δεν ήτανε «πιστή αντιγραφή» της φύσης, ή οποιουδήποτε άλλου θέματος, ποτέ δεν ήταν μονοσύστατη αναπαράσταση, πάντα απαιτούσε εκτός από την οπτική οξύτητα και ακρίβεια και τις συνδυαστικές και αναπλαστικές ικανότητες, και την οπτική μνήμη του καλλιτέχνη, θα επαναλάβω μάλιστα ότι ολόκληρη η συνθέτη προσωπικότητα του καλλιτέχνη ενεργοποιείται και καθορίζει ποικιλοτρόπως το σχέδιο.

* Αποσπάσματα από την εισήγηση του Βαγγέλη Δημητρέα στο στρογγυλό τραπέζι με θεματικό άξονα το «Ρόλο του σχεδίου στη μεταμοντέρνα εικαστική δημιουργία», που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της έκθεσης.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ