Το διάστημα ανάμεσα στα Χριστούγεννα και στα Φώτα στο λαϊκό εορτολόγιο ονομάζεται Δωδεκαήμερο. Αυτή η περίοδος ήταν πλούσια σε παραδόσεις και έθιμα ειδωλολατρικά με καταγωγή από τις ρωμαϊκές γιορτές, οι οποίες είχαν ήδη ενσωματώσει πολλά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής λατρείας και πολλά έθιμα της Ανατολής. Οι ρωμαϊκές γιορτές αυτής της περιόδου ήταν τα Σατουρνάλια (γιορτή προς τιμήν του θεού Saturnus, αντίστοιχο με τον Κρόνο των Ελλήνων), το «Γενέθλιον του αήττητου Ηλίου», η πρώτη των Kαλένδων (η πρώτη Γενάρη) ήταν πενθήμερη και γιορταζόταν με ιδιαίτερη λαμπρότητα (στις Καλένδες γινόταν και η εγκατάσταση των καινούριων αρχών) και τα Vota Publica (δηλαδή οι δημόσιες ευχές) στις 3 Γενάρη, οπότε οι ύπαρχοι ορκίζονταν στο λαό να φυλάξουν τους νόμους και να κυβερνήσουν δίκαια. Τα έθιμα που ήταν συνδεδεμένα με αυτές τις γιορτές ήταν βαθιά ριζωμένα στη ζωή του λαού, ο οποίος δεν ήταν καθόλου διατεθειμένος να τα αποχωριστεί. Ετσι επιβίωσαν στους πρώτους αιώνες επικράτησης του χριστιανισμού.

Η χριστιανική Εκκλησία από την αρχή πήρε έντονα εχθρική στάση απέναντι στις ειδωλολατρικές αυτές γιορτές. Οπως έγινε στις περισσότερες δημοφιλείς ειδωλολατρικές γιορτές, οι πατέρες της Εκκλησίας έκαναν το μεγάλο ιστορικό συμβιβασμό, τις ταύτισαν με δικές τους εφευρέσεις και επετείους: τα Χριστούγεννα, τη γιορτή του Αγίου Βασιλείου και των Φώτων. Επέτρεψαν έτσι να ενσωματωθούν σε αυτές τις χριστιανικές γιορτές τα πατροπαράδοτα λαϊκά έθιμα αυτής της περιόδου. Ευνόησαν και την ταύτιση του βασιλιά των Σατουρναλίων, έφορου των τυχερών παιχνιδιών, με τον Μέγα Βασίλειο (στηριζόμενοι και στην παρετυμολογία Βασίλης - βασιλιάς). Ετσι ο σεπτός Μέγας Βασίλειος, με το πλούσιο κοινωνικό έργο και την ευρύτατη μόρφωση, έγινε έφορος των τυχερών παιχνιδιών και μπορούσε να φανερώνει στους ανθρώπους την τύχη τους... Απόδειξη το φλουρί της βασιλόπιτας, αλλά και ένα σωρό άλλες μαντικές πράξεις που εντοπίζονται την ημέρα της γιορτής του και ποικίλλουν από τόπο σε τόπο.

Το ειδικό παρασκεύασμα που στολίζει το πρωτοχρονιάτικο τραπέζι είναι η βασιλόπιτα (η πίτα του Αγίου Βασιλείου) που σε κάθε τόπο παρασκευάζεται διαφορετικά. Από το κόψιμο της πίτας αυτής μαθαίνουμε ποια τύχη προαναγγέλλεται για την οικογένεια και ποιος θα είναι ο τυχερός του σπιτιού για τον επόμενο χρόνο...

Το έθιμο αυτό ανάγεται στη γιορτή των Κρονίων των αρχαίων Ελλήνων, Σατουρνάλια τη ρωμαϊκή εποχή. Μια συνήθεια αυτής της γιορτής ήταν η ανάδειξη με κλήρο του «βασιλιά των Σατουρναλίων» που μπορούσε να είναι και άσημος πολίτης ή δούλος. Ο τίτλος αυτός του έδινε τιμές και δόξα και του επέτρεπε μεγάλες ελευθερίες. Αυτή η γιορτή πέρασε στους Βυζαντινούς και σε άλλους λατινογενείς λαούς. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, στα Θεοφάνια έκαναν μια πίτα και μέσα της έβαζαν ένα φασόλι και ένα αμύγδαλο ή νόμισμα. Οποιος το έβρισκε στο κομμάτι του θεωρούνταν βασιλιάς και διηύθυνε τη διασκέδαση της βραδιάς... Σύμφωνα με τη λαϊκή πίστη μέσα στο χρόνο θα παντρευόταν. Τέλος, η βασιλόπιτα πρέπει να συσχετιστεί και με τον εορταστικό άρτο της ελληνικής αρχαιότητας, που προσφερόταν στους θεούς ως απαρχή σε μεγάλες αγροτικές γιορτές.

Η χριστιανική παράδοση που συνδέει τον Μέγα Βασίλειο με τη βασιλόπιτα ξεκινά τον 9ο αιώνα. Και αυτή είναι η κυρίαρχη εκδοχή που αναπαράγεται σήμερα, στην προσπάθεια να πειστούμε πως πρόκειται για γιορτή και έθιμο βυζαντινής προέλευσης.

Η σχετική παράδοση έχει πολλές παραλλαγές. Η πιο διαδεδομένη λέει ότι κάποτε στην Καισαρεία, όπου επίσκοπος ήταν ο Μέγας Βασίλειος, ήλθε ο έπαρχος της Καππαδοκίας με άγριες διαθέσεις για να εισπράξει φόρους. Ο Μέγας Βασίλειος ζήτησε από τους κατοίκους της πόλης να μαζέψουν ό,τι χρυσαφικά μπορούσαν, προκειμένου να του τα παραδώσουν. Πράγματι συγκεντρώθηκαν πολλά τιμαλφή. Κατά την παράδοση όμως είτε επειδή μετάνιωσε ο έπαρχος, είτε (κατ' άλλους) επειδή εκ θαύματος ο Αγιος Μερκούριος με πλήθος αγγέλων απομάκρυνε το στρατό του, ο έπαρχος απάλλαξε την πόλη. Προκειμένου λοιπόν ο Μέγας Βασίλειος να επιστρέψει τα τιμαλφή στους δικαιούχους, μη γνωρίζοντας σε ποιον ανήκει τι, έδωσε εντολή να παρασκευαστούν μικροί άρτοι εντός των οποίων τοποθέτησε ανά ένα τα νομίσματα ή τιμαλφή και τα διένειμε στους κατοίκους την επομένη του εκκλησιασμού. Ετσι συνεχίσθηκε η παράδοση αυτή, κατά τη μνήμη της ημέρας του θανάτου του.

Τα κάλαντα είναι τα ευχετήρια και εγκωμιαστικά ή εορταστικά άσματα που τραγουδούν τα παιδιά στις γιορτές του Δωδεκαημέρου... Η λέξη προέρχεται από τη λατινική Calandae που σημαίνει πρώτη του μήνα. Τα κάλαντα του Αϊ-Βασίλη και των Χριστουγέννων είναι η πρώτη των Καλένδων των Ρωμαίων (στο ελληνικό ημερολόγιο οι καλένδες ήταν άγνωστες, γι' αυτό κάθε αναβαλλόμενο ζήτημα το μεταθέτουμε στις ελληνικές καλένδες), γιορτή που συνεχίζει με εξίσου θεαματικές λαϊκές εκδηλώσεις τις αντίστοιχες ειδωλολατρικές των Νουμηνιών (αρχαιοελληνική πρωτοχρονιά όπου ψάλλονταν αντίστοιχα ευχετικά άσματα). Ιδιαίτερα γιορτάζονταν οι Καλένδες του Ιανουαρίου, που από τα μέσα του 1ου αιώνα μ.Χ. είχαν καθιερωθεί ως η πρώτη ημέρα του χρόνου

Με την αρχή του χρόνου άρχιζε η θητεία των υπάτων, οι οποίοι σε σχετική πομπή στους δρόμους σκορπούσαν νομίσματα που αρχικά ήταν χρυσά, αλλά αργότερα έγιναν ασημένια. Είναι αυτονόητο ότι στο μάζεμα αυτών των νομισμάτων γινόταν ο... χαμός. Νομίσματα μικρής αξίας συνέλεγαν και τα παιδιά που περιέρχονταν τα σπίτια συγγενών και φίλων για να ευχηθούν. Ετσι γεννήθηκαν τα κάλαντα...

Λόγω του ειδωλολατρικού τους παρελθόντος η 6η Οικουμενική Σύνοδος, που εξέφραζε την ύψιστη αυθεντία, στα 692 μ.Χ., ανέλαβε να αποκαθάρει το βίο των πιστών. Καταδίκασε και απαγόρευσε «τας εορτάς και πανηγύρεις ευωχίας των Εθνικών, κατά την 1ην Ιανουαρίου, τας καλουμένας Καλένδας Ιανουαρίου». Τα έθιμα όμως αποδείχτηκαν πιο δυνατά από τις εγκυκλίους, γι' αυτό και οι πατέρες της Εκκλησίας, που απέτρεπαν τη συμμετοχή ή απαγόρευαν αυτό το έθιμο, τα ταύτισαν με χριστιανικές γιορτές.

Την πρώτη μαρτυρία για τα εκχριστιανισμένα κάλαντα τη δίνει ο Ιωάννης Τζέτζης το 12ο αι. αναφερόμενος στους Μηναγύρτες, που αντιστοιχούν στους σημερινούς καλαντιστές:

Οπόσοι περιτρέχουσι χώρας και προσαιτούσι

και όσοι κατ' αρχίμηνον του Ιανουαρίου

και του Χριστού γεννήσει και Φώτων τη ημέρα

οπόσοι περιτρέχουσι τας θύρας προσαιτούντες

μετά ωδών ή επωδών ή λόγων εγκωμίων

Ο Μέγας Βασίλειος, που ήταν υψηλά στη συνείδηση των χριστιανών για το θρησκευτικό και φιλανθρωπικό του έργο, ταυτίστηκε και με λαϊκά έθιμα και παραδόσεις. Αυτό επέδρασε και στην ευρεία διάδοση του ονόματος Βασίλης (< αρχ. επίθ. βασίλειος < βασιλεύς. μεγαλοπρεπής). Είναι στην έβδομη θέση με ποσοστό 3,88% (3.128 εμφανίσεις σε δείγμα 80.532 ανδρικών ονομάτων - προηγούνται ο Παναγιώτης με 3,91% και ο Νικόλαος με 6,92) -- 2 εμφανίσεις το όνομα Βάσος και 1 το Βασιλογεράσιμος. Το Βασιλική 1.413 εμφανίσεις σε δείγμα 42.148 γυναικείων ονομάτων (3,35%), 2 η Βασιλίκα, 1 η Βασούλα, 1 η Βάσω και το υποκοριστικό Βάνα με 1 εμφάνιση.

Από τις εκδόσεις «ΡΟΕΣ» κυκλοφόρησε το βιβλίο της Τατιάνας Τολστόι «Ο πατέρας μου Λέων Τολστόι» σε μετάφραση της Δάφνης Μπουνάνου.

Ο αρχικός πλήρης τίτλος του κειμένου ήταν «Σχετικά με το θάνατο του πατέρα μου και τις βαθύτερες αιτίες της φυγής του» και γράφτηκε από τη μεγαλύτερη κόρη του Τολστόι το 1928. Αποτελεί μια μαρτυρία «από πρώτο χέρι» για τα γνωστά οικογενειακά προβλήματα και τα ηθικά διλήμματα που αντιμετώπισε ο Λέων Τολστόι μέχρις ότου αφήσει την τελευταία του πνοή «στις ερημιές της Περιφερειακού Ριαζάν, με τις φροντίδες κάποιου σταθμάρχη». Πρόκειται για κείμενο σπαρακτικό, ιδίως όταν αντιμετωπιστεί όχι ως «ματιά απ' την κλειδαρότρυπα» στη ζωή ενός μεγάλου συγγραφέα, αλλά ως μαρτυρία ενός παιδιού που παρευρίσκεται στη διένεξη μεταξύ «δύο ανθρώπων που ήταν τόσο κοντά ο ένας στον άλλο λόγω της αμοιβαίας αγάπης, όσο μακριά ήταν λόγω των διαφορετικών επιθυμιών τους».

Ξαναδιαβάσαμε το βιβλίο του Αλμπέρτου Ναρ «Σε αναζήτηση ύφους» των εκδόσεων «Νεφέλη», ένα έργο εξαιρετικό! Πρόκειται για μια πολύ προσεγμένη συλλογή διηγημάτων με λογοτεχνική ποιότητα που δε συναντάμε συχνά!

Ο συγγραφέας με τη γνησιότητα της γλώσσας του και την άριστη, κατά τη γνώμη μας, επιλογή του ύφους της γραφής του, με τούτο το βιβλίο του μας χαρίζει αφηγήματα που αγγίζουν την καρδιά και παραμένουν στη μνήμη άσβεστα!

Η Θεσσαλονίκη, η πόλη του, και η τραγική μοίρα των προγόνων του στοιχειώνουν την ψυχή του και κυριεύουν την τέχνη του. Τα πρώτα κείμενα της συλλογής, που αναφέρονται στα τραγικά γεγονότα του ξεκληρίσματος των Εβραίων της συμπρωτεύουσας, μας θυμίζουν την ατμόσφαιρα και την αύρα του αριστουργήματος της μεγάλης κυρίας των γερμανικών Γραμμάτων Αννας Ζέγκερς «Η εκδρομή των νεκρών κοριτσιών»!

Ο Αλμπέρτος Ναρ ζωντανεύει την ατμόσφαιρα εκείνων των φριχτών καιρών, όταν οι χαφιέδες πρόδιναν τους συμπολίτες τους στους χιτλερικούς δήμιους, με το αζημίωτο φυσικά! Η γραφίδα του συγγραφέα, με ύφος δωρικό, σκιτσάρει το τεράστιο έγκλημα και την ατμόσφαιρα μετά! «...από μακριά ο θρήνος των ξεριζωμένων πλήγωνε ακόμα εκείνη την Εγνατία». Κάποτε έληξε της Κατοχής ο εφιάλτης, η Θεσσαλονίκη ελευθερώθηκε και, όσοι Εβραίοι επέζησαν, εμφανίστηκαν αναμετρώντας το Μέγα Χάσμα! Πρώτος γύρισε ο καπνεργάτης που τον έσωσαν οι φίλοι του, ο φοιτητής που πέρασε στο Αντάρτικο...

Δε σημειώνουμε τίποτε περισσότερο, η ανάγνωση των σχετικών διηγημάτων είναι μια εμπειρία μοναδική! Στα επόμενα κομμάτια η τέχνη του συγγραφέα μάς ταξιδεύει στους χρόνους και «κύκλους» της νεότητας με τις αξιαγάπητες υπερβολές, τις δυνατές φιλίες, τις μουσικές και άλλες καλλιτεχνικές περιπέτειες, στον έρωτα για το... ποδόσφαιρο! Μας συναρπάζει με τις περιπλανήσεις στον πολιτισμό των ξεκληρισμένων Εβραίων από την Ιταλία και την Ιβηρική, που στις ακτές του Θερμαϊκού βρήκαν νέα πατρίδα. Μας εξαγνίζει με ποιητικούς έρωτες, στίχους και ατμόσφαιρα του Ασματος Ασμάτων! Με το τελευταίο διήγημα του τόμου ο συγγραφέας μάς σκίζει την καρδιά! Η κακοποίηση του παππού από τους Γερμανούς μέσα στη μέση του δρόμου, έμεινε μέσα μας ήδη από την πρώτη ανάγνωση! Συμπύκνωση της θηριωδίας του φασισμού σε όλες τις εποχές και όπου Γης, με ή χωρίς προσωπείο! Είναι αδύνατο μέσα σε ένα σύντομο σημείωμα να ζωγραφίσουμε την ατμόσφαιρα, τη μαγεία, τη λογοτεχνική ευωχία που μας χάρισε ετούτου του βιβλίου η ανάγνωση! Ο συγγραφέας Αλμπέρτο Ναρ μας συγκίνησε βαθιά με τη γνησιότητα της τέχνης του!