Οι επιχειρήσεις που λειτουργούν στο πλαίσιο της «κοινωνικής οικονομίας» θα έχουν διαφορετικές σχέσεις παραγωγής από τις καπιταλιστικές και διακριτά χαρακτηριστικά τους θα είναι η δημοκρατία, η αυτοδιαχείριση, η ισότητα, η αλληλεγγύη και η συνεργασία!

Δεν είναι σενάριο για ...ταινία φαντασίας, αλλά ο τρόπος με τον οποίο περιγράφει και ορίζει την «κοινωνική οικονομία» το νομοσχέδιο που έχει συντάξει το υπουργείο Εργασίας και το οποίο ήταν αντικείμενο «δημόσιας» διαβούλευσης τον περασμένο Ιούλη. Πρόκειται για ένα νομοσχέδιο που έρχεται να εκσυγχρονίσει το υφιστάμενο νομικό πλαίσιο, όπως έχει διαμορφωθεί από το 2011, με νόμο που έχει ψηφίσει η τότε κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ.

Στο άρθρο 1 του νομοσχεδίου, αναφέρεται ότι «σκοπός του παρόντος νόμου είναι η ανάπτυξη του τομέα της Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας (...)» και στο άρθρο 2 ο νομοθέτης εξηγεί: «Ως "Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία" ορίζεται το σύνολο των οικονομικών δραστηριοτήτων που στηρίζονται σε μια εναλλακτική μορφή οργάνωσης των σχέσεων παραγωγής, διανομής, κατανάλωσης και επανεπένδυσης, βασισμένη στις αρχές της δημοκρατίας, της ισότητας, της αλληλεγγύης, της συνεργασίας, καθώς και του σεβασμού στον άνθρωπο και το περιβάλλον».

Κατά τα λεγόμενα του νομοθέτη, η απάντηση, από τη σκοπιά των εργαζομένων, στη βαρβαρότητα και την εκμετάλλευση του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής είναι η «κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία», η οποία, σύμφωνα με το νομοσχέδιο, «θα διευκολύνει τη συμμετοχή όσων πολιτών το επιθυμούν σε παραγωγικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται με σεβασμό στον άνθρωπο και το περιβάλλον και οργανώνονται με τη διάχυση πρακτικών δημοκρατίας, ισότητας, αλληλεγγύης και συνεργασίας μεταξύ των συμμετεχόντων και των τοπικών κοινωνιών».

Αυτό που δεν λένε, βέβαια, η κυβέρνηση και ο νομοθέτης είναι ότι η ανάπτυξη της «κοινωνικής οικονομίας» αποτελεί έναν από τους διαχρονικούς στόχους των ίδιων των κεφαλαιοκρατών και σε καμιά περίπτωση δεν συνιστά αλλαγή των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής. Οπως, άλλωστε, αποφαίνεται και η ΕΕ, «το συνεταιριστικό επιχειρηματικό μοντέλο είναι απολύτως σύμφωνο με τις αξίες της Συνθήκης της ΕΕ και τους στόχους της Στρατηγικής "Ευρώπη 2020"»,(γνωμοδότηση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής και Κοινωνικής Επιτροπής [CCMI/093], Βρυξέλλες, 25 Απρίλη 2012).

Επομένως, με τις ευλογίες του κεφαλαίου και της ΕΕ «ενθαρρύνεται» η ανάπτυξη της «κοινωνικής οικονομίας» στην Ελλάδα, όπως έχει ήδη γίνει και σε άλλες χώρες της Ευρωένωσης. Για την επέκταση μάλιστα αυτού του τομέα της καπιταλιστικής οικονομίας, το αστικό κράτος και η ΕΕ είναι διατεθειμένοι να δαπανήσουν μεγάλα ποσά.

Στο τεύχος 57 του περιοδικού «Πανόραμα» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που βγήκε αυτό το καλοκαίρι, αναφέρεται μεταξύ άλλων στα μέτρα που λαμβάνονται για να αναπτυχθεί η «κοινωνική οικονομία» στην Ελλάδα: «Η κοινωνική οικονομία είναι ένας τομέας που δεν έχει ακόμα πλήρως αξιοποιηθεί στην Ελλάδα. Με τη στήριξη του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) - είτε συγκεκριμένα για την κοινωνική επιχειρηματικότητα (συνολικός προϋπολογισμός 6,4 εκατ. ευρώ) είτε μέσω ενσωματωμένων επιχειρηματικών δράσεων - η κοινωνική οικονομία μπορεί να αναπτυχθεί κατά τη διάρκεια της νέας προγραμματικής περιόδου.

Το γεγονός ότι περισσότερα από 100 εκατ. ευρώ από τους πόρους του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (ΕΚΤ) προορίζονται ειδικά για την προώθηση της κοινωνικής επιχειρηματικότητας κατά την προγραμματική περίοδο 2014 - 2020 και για την επιλογή της κατάλληλης επενδυτικής προτεραιότητας από το σύνολο των 13 περιφερειών στα επιχειρησιακά προγράμματά τους, καταδεικνύει περίτρανα την πρόθεση των ελληνικών αρχών να χρησιμοποιήσουν την κοινωνική οικονομία ως νέο μοντέλο, το οποίο θα συμβάλει στη συνολική ανάπτυξη της ελληνικής οικονομίας».

Στην κατεύθυνση αυτή, στο άρθρο 24 του νομοσχεδίου «Πόροι και οικονομικά κίνητρα», εκτός από το κεφάλαιο και τα έσοδα της «κοινωνικής επιχείρησης», πόροι χρηματοδότησης μπορούν ακόμα να είναι «επιχορηγήσεις από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Ενωση, διεθνείς ή εθνικούς οργανισμούς ή Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης Β' βαθμού, έσοδα από άλλα προγράμματα (...)».

Επίσης, στο άρθρο 26 «Υποστηρικτικά μέτρα για τους Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας», αναφέρεται πως με την εγγραφή τους στο Μητρώο «έχουν πρόσβαση στη χρηματοδότηση από το Ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας, το Εθνικό Ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης» και πως «οι Φορείς Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας που ασκούν επιχειρηματική δραστηριότητα μπορούν να εντάσσονται σε προγράμματα στήριξης της επιχειρηματικότητας και σε προγράμματα του Οργανισμού Απασχόλησης Εργατικού Δυναμικού (ΟΑΕΔ) για τη στήριξη της εργασίας».

Δηλαδή, όπως και όλες οι άλλες επιχειρήσεις που δουλεύουν για το κέρδος, έτσι και οι «κοινωνικές επιχειρήσεις», θα μπορούν να χρηματοδοτούνται από το κράτος και την ΕΕ, ενώ θα μπορούν να απασχολούν και εργατικό δυναμικό με τους όρους που προβλέπουν τα προγράμματα του ΟΑΕΔ, δηλαδή με προσωρινή απασχόληση, μισθό στα όρια του σημερινού κατώτερου και άλλα παρόμοια. Για του λόγου το αληθές, να θυμίσουμε ότι τα πρόσφατα προγράμματα «κοινωφελούς εργασίας» απευθύνονται και σε «κοινωνικές» επιχειρήσεις.

Τα ιδεολογήματα περί «δημοκρατίας», «αυτοδιαχείρισης», «ισότητας» κ.ά., τα οποία εμπεριέχει το νομοσχέδιο, δεν πρέπει να υποτιμηθούν ως θεωρητικές ανοησίες. Σκοπίμως καλλιεργούνται από τις κυβερνήσεις του κεφαλαίου, από την ΕΕ, με ιδιαίτερη ένταση στα χρόνια της καπιταλιστικής κρίσης.

Η «κοινωνική οικονομία» αποτελεί σε ιδεολογικό και πρακτικό επίπεδο ένα από τα εργαλεία τους στην προσπάθεια να διαχειριστούν την ανεργία, τη φτώχεια και την εξαθλίωση, συγκαλύπτοντας και αφήνοντας στο απυρόβλητο την αιτία που τα γεννά, τον ίδιο τον καπιταλισμό. Προσπαθούν να καλλιεργήσουν την αυταπάτη ότι ο εργάτης μπορεί να γίνει «συλλογικός εργοδότης» (του εαυτού του και όχι μόνο) ότι ο άνεργος γίνεται αφεντικό του εαυτού του και ότι δεν εξαρτάται πλέον από τις ορέξεις του καπιταλιστή και τις διακυμάνσεις της καπιταλιστικής οικονομίας.

Σε πρακτικό επίπεδο, δίνεται ιδιαίτερο βάρος στην ανάπτυξη της «κοινωνικής οικονομίας» σε τομείς κοινωνικών παροχών και φροντίδας, που μέχρι πριν από λίγα χρόνια βρίσκονταν στην αποκλειστική ευθύνη του κράτους. Λειτουργούν δηλαδή ως ο «δούρειος ίππος» για την ιδιωτικοποίηση και την εμπορευματοποίησή τους.

Σε κάθε περίπτωση, οι «κοινωνικές επιχειρήσεις» αντικειμενικά συμβάλλουν στη συνολική αναπαραγωγή του κεφαλαίου, αφενός συμμετέχοντας οργανικά στον καπιταλιστικό καταμερισμό εργασίας που υπηρετεί το κεφάλαιο, αφετέρου παράγοντας αξίες που τελικά κατανέμονται στο κεφάλαιο αναλογικά με το μέγεθός του σ' ολόκληρη την οικονομία.

Το ιδεολόγημα της δημοκρατίας, της ισότητας και της αυτοδιαχείρισης, η συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ - ΑΝΕΛ και οι κάθε λογής θιασώτες της «κοινωνικής οικονομίας» το δικαιολογούν επικαλούμενοι ότι στις «κοινωνικές επιχειρήσεις» κάθε μέλος έχει και μία ψήφο και ότι όλοι αποφασίζουν ομαδικά. Τι γίνεται όμως στην περίπτωση που συμμετέχει ως μέλος και μια άλλη επιχείρηση και η οποία προφανώς έχει και άλλα μέλη υπό την επιρροή της; Τι γίνεται με τους εργάτες που μπορεί να προσλάβει η «κοινωνική επιχείρηση» και οι οποίοι δεν είναι μέλη της;

Σύμφωνα με το νομοσχέδιο στις «Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις» (ΚοινΣΕπ) μπορεί να συμμετέχουν και Νομικά Πρόσωπα Ιδιωτικού Δικαίου. Επίσης, οι ΚοινΣΕπ και οι Συνεταιρισμοί Εργαζομένων μπορούν να απασχολούν εργάτες που δεν είναι μέλη της. Οι εργάτες μη μέλη μπορούν να είναι το 40% των μελών μιας ΚοινΣΕπ και το 25% των μελών ενός Συνεταιρισμού Εργαζομένων. Εκεί η «δημοκρατία» και η «ισότητα» πάει εξορισμού περίπατο και η καραμπινάτη εκμετάλλευση της εργατικής δύναμης για το κέρδος χάνει το ..συνεταιριστικό της «φύλλο συκής».

Αλλωστε, ο ίδιος ο νομοθέτης θεωρεί ως έναν από τους στόχους της «κοινωνικής» επιχείρησης «τη μεγιστοποίηση και την ατομική ιδιοποίηση του κέρδους», έστω και αν εύχεται να μην αποδίδεται προτεραιότητα στο στόχο αυτό (σύμφωνα με το νομοσχέδιο, αρκεί να υπάρχει πρόβλεψη στο καταστατικό της «κοινωνικής» επιχείρησης ότι δεν αποδίδει προτεραιότητα σε αυτό το στόχο).

Τελικά, επειδή κάθε «κοινωνική επιχείρηση» λειτουργεί μέσα στον καπιταλισμό και αντικειμενικά λειτουργεί με τους όρους της καπιταλιστικής οικονομίας, είτε θα απεκδυθεί τον κοινωνικό μανδύα της και θα γίνει καθαρά καπιταλιστική, είτε θα παύσει να λειτουργεί ως επιχείρηση, είτε θα κλείσει. Για αυτό και είναι ψευδής ο ισχυρισμός ότι με την ίδρυση συνεταιριστικών επιχειρήσεων η καπιταλιστική οικονομία θα μετασχηματιστεί σταδιακά από μια «οικονομία της αγοράς» (που έχει στόχο το κέρδος) σε μια «οικονομία των αναγκών» (που έχει στόχο την κάλυψη των αναγκών)...