ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

'Σύγχρονη Εποχή' - Απαντα Ι.Β. Στάλιν, 4ος τόμος

'Σύγχρονη Εποχή' - Δημοσθένης Λιγδόπουλος, 1898-1920, πρωτοπόρος κομμουνιστής. 100 χρόνια από τη δολοφονία του

'Σύγχρονη Εποχή' - Η άγνωστη ιστορία του εργατικού κινήματος των ΗΠΑ

'Σύγχρονη Εποχή' - 150 Χρόνια από τη γέννηση του Λένιν

ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

«ΙΝΟΛΑ ΓΚΕΪ»

Μέσα από τη σιωπή που μόνο ο χρόνος μπορεί και χαρίζει αναδύθηκε ξαφνικά το αεροπλάνο «Ινολα Γκέι», που έριξε την ατομική βόμβα στην Ιαπωνία. Σε μια τελετή που μόνο σεμνή δεν ήταν, οι Αμερικανοί το παρουσίασαν γυαλισμένο και έτοιμο να το εκθέσουν σε όλες τις πολιτείες, σαν τρόπαιο θανάτου, σαν υπενθύμιση ότι «εμείς σαν έθνος αυτό είμαστε, ένα "Ινολα"».

«Αδακρυς μάχη»: αυτή είναι η ψυχολογική κατάσταση που θέλουν με την εμφάνιση του «Ινολα» να επιβάλουν σε όλον τον κόσμο. Αδακρυς μάχη, όπως μας θύμισε ο συγγραφέας Χάνσον στο βιβλίο του «Ο δυτικός τρόπος πολέμου», είναι να τρέπεσαι σε φυγή πριν από τη σύγκρουση, όπως συνέβη το 368 μ.Χ. στη μάχη μεταξύ Πελοποννησίων και Σπαρτιατών.

Το «Ινολα Γκέι» είχε από τότε όλα τα στοιχεία που προέρχονται από την κοινωνία του θεάματος. Πήρε το όνομα που είχε η μητέρα του πιλότου που το οδήγησε πάνω από τα ιαπωνικά εδάφη. Φανταστείτε τη μαμά συγκινημένη να δακρύζει για την τιμή που της έγινε και να σηκώνει το μαντίλι λίγο πριν από την απογείωση του «Ινολα» χαιρετώντας τον ήρωά της. Σαν Αμερικανίδα μητέρα δε θα το ρωτήσει ποτέ τι έκανε εκεί, γιατί ό,τι κι αν έκανε, γιος της είναι και θα παραμείνει.

Το «Ινολα Γκέι» έγινε τραγούδι. Βλέπετε η φρίκη συχνά κατοικεί στα χείλη των τροβαρούδων που ακολουθούν με κλειστά μάτια τον Ομηρο και σαν άλλοι παραμυθάδες με τις κιθάρες τους συντηρούν την πληγή - και καλά κάνουν - γιατί ο λόγος είναι πιο δυνατός κι από χίλιες φωτογραφίες, κι ας ισχυρίζονται ορισμένοι το αντίθετο.

Το Ινολα το συντηρούσαν όλα αυτά τα χρόνια σαν ένα παιχνίδι που τους είχε εμπιστευτεί ο θάνατος. Τώρα η θρησκεία της Αμερικής είναι η λατρεία του θανάτου, γι' αυτό και σιγά - σιγά θα αντικαταστήσουν τον Εσταυρωμένο με το «Ινολα».

Αραγε έχουν μετρήσει σωστά οι Αμερικάνοι, ή πάλι θα πέσουν έξω; Θα καταφέρουν με αυτό το μικρό κατά τα άλλα αεροπλανάκι να τρομάξουν εαυτούς και αλλήλους; Η θανατολαγνία δυσκολεύεται να γίνει επιθυμία ακόμα κι όταν το έδαφος είναι έτοιμο να την υποδεχτεί. Το «Ινολα Γκέι» δεν μπορεί, όσο και να θέλει, να καταστρέψει τις ανθρώπινες σχέσεις στο όνομα της Αμερικής, ακόμα και σε καιρό πολέμου. Απόδειξη η επιστολή του Ουίλιαμ Μάντσεστερ, που αφηγείται τις εμπειρίες του από τις πολεμικές συγκρούσεις κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Παγκόσμιου Πολέμου: «Οι άνδρες αυτοί στη γραμμή του μετώπου ήταν η οικογένειά μου, το σπίτι μου. Ηταν πιο κοντά μου απ' όσο μπορώ να το εκφράσω με λόγια, πιο κοντά απ' όσο είχαν υπάρξει ή θα μπορούσαν ποτέ να υπάρξουν οι οποιοιδήποτε φίλοι. Ποτέ δε με απογοήτευσαν και ούτε κι εγώ μπορούσα να τους απογοητεύσω. Επρεπε να είμαι μαζί τους, να μην τους αφήσω να πεθάνουν και να μείνω με την επίγνωση ότι ίσως θα μπορούσα να τους είδα σώσει: τώρα πια το ξέρω, οι άνθρωποι δεν πολεμούν για τη σημαία, για την πατρίδα ή για το σώμα των πεζοναυτών ή για τη δόξα ή για όποια άλλη αφηρημένη έννοια. Πολεμούν ο ένας για τον άλλον». Αυτή η κατάθεση ψυχής μάς βοηθά να κατανοήσουμε το παρακάτω απόσπασμα της απόρρητης έκθεσης για την έκβαση του πολέμου στο Βιετνάμ, των Γκάμπριελ και Σάβατς (Κρίση στη διοίκηση η κακή διαχείριση στο στρατό): «Στο Βιετνάμ τα στοιχεία το δείχνουν ξεκάθαρα: είναι απλό, από το σώμα των αξιωματικών δε σκοτώθηκαν τόσοι πολλοί και σε τόσο συχνή βάση (και μάλιστα παρουσία των ανδρών τους) ώστε να αποτελέσουν ένα είδος "μαρτύρων" που όλες οι πρωταρχικές κοινωνιολογικές μονάδες - ιδιαίτερα όσες βρίσκονται κάτω από ένταση - απαιτούν, ώστε να διατηρείται η συνοχή στο στράτευμα».

Το «Ινολα Γκέι» δεν το εμφάνισαν τυχαία, όπως τυχαία δεν είναι και η θέληση των λαών εναντίον των Αμερικανών. Το Ινολα Γκέι όσο γυρίζει σαν επιτάφιος θα μας βρίσκει πάντα μπροστά του.

Του
Γιώργου ΚΑΚΟΥΛΙΔΗ

Σημείο αναφοράς η χαρακτική

«Αίγινα, το σπίτι με τα περιστέρια», λιθογραφία

Το παλιό δημαρχείο της Μεσσήνης, ένα νεοκλασικό κτίριο του τέλους του 19ου αιώνα, μετατράπηκε σε μια φιλόξενη φωλιά χαρακτικής. Πρόκειται για το Μουσείο Χαρακτικής Τάκη Κατσουλίδη, που από την περασμένη άνοιξη άνοιξε τις πύλες του και υποδέχεται το φιλότεχνο κοινό και τους λάτρεις της χαρακτικής και ζωγραφικής δημιουργίας.

Στον εκθεσιακό χώρο των 500 περίπου τετραγωνικών μέτρων παρουσιάζονται 200 χαρακτικά έργα (ξυλογραφίες, χαλκογραφίες, λιθογραφίες), 20 έργα ζωγραφικής από τις σημαντικές περιόδους της 45χρονης δουλιάς του καλλιτέχνη, έξι λευκώματα τέχνης, ξύλα μήτρες, λιθογραφικές πέτρες και ένα πιεστήριο λιθογραφίας του 19ου αιώνα. Τα παραπάνω αποτελούν δωρεά του καλλιτέχνη προς το δήμο Μεσσήνης, στην πόλη δηλαδή που γεννήθηκε και έζησε ο Τ. Κατσουλίδης έως ότου τελείωσε το Γυμνάσιο.

Πρόκειται για ένα ζωντανό Μουσείο, αφού στους κάτω ορόφους του λειτουργούν εργαστήρια χαρακτικής και γραφικών τεχνών. Σ' αυτά διδάσκει ο ίδιος ο καλλιτέχνης, αλλά και άλλοι γνωστοί δημιουργοί, οι οποίοι προσκαλούνται στη Μεσσήνη γι' αυτό το σκοπό. Τα σεμινάρια μπορούν να τα παρακολουθήσουν μαθητές γυμνασίου, λυκείου, αλλά και ενήλικες. Στο πρόγραμμα του Μουσείου είναι η οργάνωση κατά διαστήματα εκθέσεων με σκοπό τη διάδοση και γνωριμία του ευρύτερου κοινού με τη χαρακτική δημιουργία.

«Υδρα», ξυλογραφία

«Επιδιώκουμε να διευρύνουμε τον πολιτιστικό ορίζοντα των νέων της επαρχίας», μας λέει ο Τάκης Κατσουλίδης. «Στόχος μας είναι να γνωρίσει το ευρύ κοινό το ρόλο της τέχνης, της παραδοσιακής χαρακτικής, που είναι ουσιαστικά η τέχνη των λαϊκών στρωμάτων. Στα σχέδιά μας περιλαμβάνεται η οργάνωση εργαστηρίου χαλκογραφίας και μεταξοτυπίας. Εχει ήδη σταλεί ενημερωτικό υλικό σε σχολεία. Μας έχουν επισκεφθεί ήδη αρκετά, όχι μόνο από τη Μεσσηνία, αλλά και από άλλες περιοχές της Πελοποννήσου». Για τα πρώτα γενέθλια του Μουσείου (22 Μαρτίου) θα οργανωθεί στους χώρους του μεγάλη έκθεση χαρακτικής, η οποία θα συνοδεύεται από ανάλογη έκδοση.

Ο Τ. Κατσουλίδης γεννήθηκε στη Μεσσήνη το 1933. Σπούδασε στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών (1952 - 1958) με δασκάλους τον Γ. Μόραλη και τον Γ. Κεφαλληνό. Συνέχισε τις σπουδές του στο Παρίσι (1962 - 1966), όπου και ειδικεύτηκε στην τέχνη του βιβλίου. Εξέθεσε για πρώτη φορά το 1960 έργα χαρακτικής, που τον καθιέρωσαν στον καλλιτεχνικό χώρο ως έναν προικισμένο χαράκτη, κάτοχο άρτιας τεχνικής, ιδιαίτερα στη λιθογραφία και την ξυλογραφία. Το χρώμα και το φως παίζουν το βασικότερο ρόλο τόσο στο χαρακτικό, όσο και στο ζωγραφικό του έργο. Σε ό,τι αφορά στη χαρακτική, αυτή κινείται στο πλαίσιο του ρεαλισμού, η οποία με άξονα την έξοχη χρωματικότητα, αλλά και το άρτιο σχέδιο, δημιουργεί «εικόνες για την όραση».

Θέματα της δημιουργίας του είναι κυρίως τοπιογραφίες και σκηνές από την καθημερινή πραγματικότητα. Αξιοπρόσεκτες είναι οι κινήσεις του στους χώρους του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, της γεωμετρικής αφαίρεσης και του νέου ρεαλισμού, ενώ, παράλληλα, εμπλουτίζει την τεχνική του με νέους συνδυασμούς των υλικών του μέσων. Χαρακτική και ζωγραφική είναι άρρηκτα δεμένες, εξαιτίας της ζωγραφικής αίσθησης που κυριαρχεί στα έργα του. Το φως, ιδιαίτερα στη ζωγραφική, παίζει το βασικότερο ρόλο, όπως βλέπουμε σε έργα μετά το 1976. Παράλληλα, ενσωματώνει σε κολάζ, φωτολιθογραφικά στοιχεία, προσεγγίζοντας μ' αυτό τον τρόπο την άμεση πραγματικότητα, με σύμβολα που επεξηγούν το χαρακτήρα της.

Σημαντική είναι και η προσφορά του Τ. Κατσουλίδη στο χώρο του βιβλίου. Από τα λευκώματα τέχνης με χαρακτικά του σημειώνουμε: «Παλατική ανθολογία» (10 λιθογραφίες, 1979). «Παιωνίες της Ελλάδας» (12 λιθογραφίες, 1983). «Ημικύκλιο» με 7 λιθογραφίες και ποιήματα του Γιάννη Ρίτσου (1989). «Μάνη» με 10 ξυλογραφίες και κείμενα Νικήτα Νιφάνη (1992). «Γένεσις» με 7 χαρακτικά και βυζαντινό αλφάβητο σχεδιασμένο ειδικά γι' αυτό το λεύκωμα ((1995). «Θάλασσα της επαγγελίας» με 7 λιθογραφίες και 7 ποιήματα του Τ. Πατρίκιου (2002).

Ηλ. ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ