Από την πρώτη στιγμή της ανακοίνωσης της FIFA, λίγους μήνες πριν, ότι για πρώτη φορά σε Παγκόσμιο Κύπελλο θα εφαρμοζόταν το σύστημα Video Assistant Referee (VAR), οι αντιδράσεις ήταν ποικίλες. Η νέα τεχνολογία, που δίνει στους διαιτητές των αγώνων τη δυνατότητα χρήσης βίντεο για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων, είχε ήδη διχάσει τον ποδοσφαιρικό κόσμο, όπου είχε εφαρμοστεί - σε φιλικά τουρνουά αλλά και σε ορισμένα ευρωπαϊκά πρωταθλήματα. Οι απόψεις για την αποτελεσματικότητα του VAR διίστανται, αλλά σε ένα πράγμα υπήρχε ομογνωμία: Η εφαρμογή του στο Μουντιάλ της Ρωσίας θα αποτελούσε το κρισιμότερο τεστ για τη γενίκευση ή όχι της εφαρμογής του στο ποδόσφαιρο.

Με τις δύο πρώτες φάσεις του Μουντιάλ - όμιλοι και «16» - να έχουν ολοκληρωθεί, το VAR μπορεί κάλλιστα να ονομαστεί ένας από τους «πρωταγωνιστές» της διοργάνωσης. Παρά τη σχετικά περιορισμένη χρήση του συστήματος στους μέχρι τώρα νοκ άουτ αγώνες, η εκτεταμένη χρήση του στους αγώνες της φάσης των ομίλων, σε συνδυασμό με το καινούργιο της όλης διαδικασίας αλλά και τα λάθη του ίδιου του συστήματος, έχει δώσει πολλές αφορμές για να φουντώσει η συζήτηση για την αποτελεσματικότητά του.

Η εφαρμογή της ηλεκτρονικής τεχνολογίας στο ποδόσφαιρο, προκειμένου να μειωθούν στο ελάχιστο τα λάθη και η αμφισβήτηση των αποτελεσμάτων, αποτελεί ένα ζήτημα που απασχολεί τη FIFA και την UEFA εδώ και μια δεκαετία τουλάχιστον. Ο δρόμος άνοιξε πριν από λίγα χρόνια, με την εφαρμογή της Goal Line Technology, που στόχο είχε την εξάλειψη ενός χρόνιου προβλήματος: Αν η μπάλα πέρασε τη γραμμή του τέρματος ή όχι. Το συγκεκριμένο σύστημα εφαρμόστηκε εξαρχής με μεγάλη επιτυχία και έτυχε καθολικής αποδοχής, κάτι που ώθησε τις δύο Συνομοσπονδίες να εξετάσουν το επόμενο βήμα: Να επιτευχθεί καλύτερος έλεγχος στις περιπτώσεις παραβάσεων ή όχι μέσα στη μεγάλη περιοχή που επισύρουν την υπόδειξη πέναλτι, καθώς και της τιμωρίας παικτών με κίτρινη ή κόκκινη κάρτα. Στους τομείς αυτούς, σε σχέση με τα αμφισβητούμενα γκολ, οι δύσκολες φάσεις είναι διαχρονικά πολύ περισσότερες, και ανάλογα πιο έντονη η αμφισβήτηση της ορθότητας των διαιτητικών αποφάσεων, ακόμα και της αμεροληψίας των διαιτητών.

Η πίεση σε FIFA/UEFA να πάρουν μέτρα αυξανόταν συνεχώς, πολλώ δε μάλλον που η στενή σύνδεση του ποδοσφαίρου με τη βιομηχανία του στοιχήματος, σε επίσημη ή ανεπίσημη μορφή, ως αποτέλεσμα της εμπορευματοποίησης του αθλήματος, έδινε τροφή για σχόλια που κάθε άλλο παρά έκαναν καλό στο «προϊόν» που εμπορεύονται οι διεθνείς ποδοσφαιρικές αρχές. Παράλληλα, η αύξηση τα τελευταία χρόνια των αποκαλύψεων για στημένα παιχνίδια - ακόμα και σε ποδοσφαιρικές αγορές που θεωρούνται «βιτρίνα» του οικοδομήματος ή σε διεθνείς διοργανώσεις «υπεράνω υποψίας» - πολλαπλασίαζε τα μελανά σημεία του «προϊόντος», αλλά και τον κίνδυνο περαιτέρω απαξίωσής του, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τα κέρδη των πολυεθνικών που δραστηριοποιούνται γύρω από το ποδόσφαιρο. Κάπως έτσι γεννήθηκε η ιδέα της ηλεκτρονικής βοήθειας προς τους διαιτητές των αγώνων, προκειμένου οι κρίσιμες αποφάσεις να ελέγχονται για δεύτερη φορά και, κυρίως, να μην αμφισβητούνται.

Το VAR βασίζεται στα ήδη δοκιμασμένα παραδείγματα του Instant Replay στο μπάσκετ και του «Hawk - Eye» στο τένις. Η λειτουργία του έχει ως εξής: Για κάθε αγώνα καταρτίζεται ένα πάνελ από έναν εκπαιδευμένο διαιτητή (που μπορεί να είναι εν ενεργεία ή παλαίμαχος, και αναλαμβάνει τη διαχείριση), έναν βοηθό του, επίσης διαιτητή, και έναν τεχνικό τηλεοπτικών μέσων, οι οποίοι αποτελούν την ομάδα βοήθειας του διαιτητή του αγώνα. Αφότου λύθηκαν τεχνικά ζητήματα (πού θα εγκαθίστανται τα μέλη της ομάδας VAR) αλλά και αυτό του οικονομικού κόστους της εφαρμογής της τεχνολογίας, η FIFA αποφάσισε να οριοθετήσει τους κανόνες εφαρμογής του VAR, προκειμένου να αποφευχθεί γενικότερο «μπάχαλο».

Οι περιπτώσεις στις οποίες ορίστηκε να καταφεύγει στο VAR ο διαιτητής είναι τέσσερις: α) Αν ένα γκολ που σημειώθηκε είναι έγκυρο (εξετάζεται αν υπήρξε οφσάιντ, επιθετικό φάουλ, χέρι επιτιθέμενου κ.ο.κ.), β) αν μια παράβαση επισύρει κόκκινη κάρτα, γ) αν υπήρξε παράβαση μέσα στη μεγάλη περιοχή που επισύρει τον καταλογισμό πέναλτι, και δ) αν τιμωρήθηκε με κάρτα ο λάθος παίκτης αντί εκείνου που υπέπεσε στη σχετική παράβαση.

Τον πρώτο λόγο όμως τον έχει πάντα ο ίδιος ο διαιτητής. Αυτός αποφασίζει αν θα δεχτεί τη βοήθεια του VAR ή όχι, ενώ ακόμα κι αν τη ζητήσει, η απάντηση της ομάδας VAR δεν τον δεσμεύει, καθώς διατηρεί το δικαίωμα να δει ο ίδιος τη φάση σε ριπλέι, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο, προκειμένου να αποφασίσει.

Το VAR απ' ό,τι φαίνεται έχει λύσει ορισμένα προβλήματα, όχι όμως και το βασικό: Το να υπάρξει καθολική αποδοχή της ορθότητας των διαιτητικών αποφάσεων. Μετά το πέρας της φάσης των ομίλων του Μουντιάλ και παρ' όλο που σε γενικές γραμμές εκτιμάται από τους αρμόδιους ότι το VAR συνέβαλε με επιτυχία στη λήψη αποφάσεων, δεν ήταν λίγες οι περιπτώσεις που οι διαμαρτυρίες από προπονητές και παίκτες συνεχίστηκαν και μετά τη λήψη μιας διαιτητικής απόφασης μέσω χρήσης VAR. Σύμφωνα με τα στοιχεία της 1ης φάσης, συνολικά υπήρξαν 14 περιπτώσεις στις οποίες οι διαιτητές άλλαξαν τις αποφάσεις τους μέσω χρήσης βίντεο, καταλογίστηκαν 7 πέναλτι που αρχικά δεν είχαν υποδειχθεί, αναιρέθηκαν οι αποφάσεις καταλογισμού 2 πέναλτι που αρχικά είχαν υποδειχθεί, ενώ ακυρώθηκαν και 2 γκολ ως οφσάιντ.

Την ίδια στιγμή, πέραν των όσων συμβαίνουν στο Μουντιάλ της Ρωσίας, «θολή» είναι η κατάσταση και σε ό,τι αφορά την προοπτική γενίκευσης της εφαρμογής του VAR στο ευρωπαϊκό ποδόσφαιρο, όπου «κουμάντο» κάνει η UEFA. Την περασμένη σεζόν η τεχνολογία εφαρμόστηκε σε ευρωπαϊκά πρωταθλήματα, όπως στο ιταλικό και το γερμανικό, υπήρξαν όμως αρκετά προβλήματα. Η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία εμφανίζεται επιφυλακτική ως προς την εφαρμογή του VAR στις δικές της διοργανώσεις και, όπως ανακοινώθηκε επίσημα στις αρχές της χρονιάς, δεν πρόκειται να γίνει κάτι τέτοιο στο Champions League της νέας περιόδου.

Ανεξάρτητα από το τι θα συμβεί τελικά με το VAR και γενικά με τη χρήση της ηλεκτρονικής τεχνολογίας στο ποδόσφαιρο, υπάρχει μια πτυχή που σίγουρα δεν γίνεται να αγνοηθεί. Πρόκειται για την αντίληψη - στο πλαίσιο του εμπορευματοποιημένου ποδοσφαίρου - ότι η επιτυχία είναι αυτοσκοπός, άρρηκτα συνδεδεμένη είτε με τα κέρδη των πολυεθνικών που δραστηριοποιούνται στο χώρο είτε με την εξυπηρέτηση απώτερων σκοπών, πέραν της μάχης για τα πρωτεία σε αθλητικό επίπεδο. Σε αυτές τις λογικές η λέξη «ήττα» δεν χωράει, αφού σημαίνει και απώλειες κερδών. Και η όποια καινοτομία επιλεγεί από τους αρμόδιους για να σώσει το «προϊόν» από τα «κακώς κείμενα», είναι βέβαιο, δεν μπορεί να εξαλείψει την ίδια τη σαπίλα του «προϊόντος», που αποτελεί το πρόσφορο έδαφος ώστε να διεξάγονται μέσω αυτού τεράστιες κόντρες συμφερόντων - επιχειρηματικές, πολιτικές κ.ά.