Πρωτοπόρος και πρωτομάρτυρας της ΕΠΟΝ του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης για τους αγώνες του ενάντια στον φασισμό και υπέρ των λαϊκών αιτημάτων, παραμένει, αστέρι άσβηστο κι υπέρλαμπρο, ο τριτοετής φοιτητής της Φιλοσοφικής Σχολής Νίκος Μπαλής.

«Είναι απ' τους νεκρούς αγωνιστές που έρχεται πολύ συχνά κοντά μου. Ετσι καστανός, κοντόσωμος, με τα γυαλιά και το αιώνιο φωτεινό χαμόγελο και πάντα νέος, όπως τότε, που τόσο συναρπαστικά απάγγελνε τον ''Οδηγητή''», τον θυμάται, με νοσταλγία, ο Σερραίος κομμουνιστής ποιητής Γιώργος Καφταντζής (βλ. «Το Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης τον καιρό της Κατοχής», εκδόσεις «Επίκεντρο», τρίτη έκδοση, Θεσσαλονίκη, 2008).

Ως νεότερη, στην ίδια σχολή και στο ίδιο πανεπιστήμιο, τον ζει καθημερινά, κατά τη διάρκεια των μαθημάτων τους και των κοινών τους μαχών, η ΕΠΟΝίτισσα και μετέπειτα καθηγήτρια Μέσης Εκπαίδευσης, η αείμνηστη συντρόφισσα Ελπίδα Τεγούλια - Τσιλιμίγκρα (1926; - 2009).

Στα αυτοβιογραφικά της διηγήματα «Η άρνηση της υποταγής» (πρόλογος: Γεώργιος Κ. Μωραΐτης, εκδόσεις «Σύγχρονη Εποχή», Αθήνα, 1999), αφιερώνει στον αδικοχαμένο σύντροφό της το «Ο αδόκητος θάνατος του συμφοιτητή». Ενα χαρακτηριστικό απόσπασμα, αν και η συγγραφέας αποδίδει την απώλειά του στα βασανιστήρια. Ο Νίκος Μπαλής εκτελείται στις 3 Μάρτη 1944, μαζί με άλλους 59 συντρόφους του, από τους αποτρόπαιους ναζί στο 4ο χιλιόμετρο του δημόσιου δρόμου Θεσσαλονίκης - Κιλκίς, σαν αντίποινα για την ανατίναξη της σιδηροδρομικής γραμμής στις 14 Φλεβάρη 1944:

«Πόνος και θλίψη είχαν σκεπάσει τις καρδιές των νέων συμφοιτητών του Νίκου μόλις πληροφορήθηκαν το θάνατό του.

»Ο Νίκος φοιτούσε στο τρίτο έτος της Φιλοσοφικής Σχολής, τον γνώριζαν όμως όλοι οι φοιτητές της Σχολής.

»- Εμαθες για τον Νίκο Μπαλή, είχε ρωτήσει την Ελπίδα η Αθηνά που ήταν παλιά συμμαθήτριά της. Λυπήθηκα πολύ. Ο Νίκος ήταν αγωνιστής και δραστήριο μέλος του φοιτητικού κινήματος, οργανωμένος στην ΕΠΟΝ.

»Εκτός αυτού ο Μπαλής ήταν και πολύ μελετηρός, είχε συμπληρώσει η Ελπίδα. Μάλιστα, μπορώ να πω από τους άριστους. Ο καθηγητής (σ.σ. Αρχαίας Ελληνικής Φιλολογίας) Σταματάκος που δε φημίζεται για την επιείκειά του προς τους φοιτητές, (...) στην ώρα του άγνωστου θέματος (...), καλούσε τον Νίκο στον πίνακα, για να του υπαγορεύσει το θέμα. Ο Μπαλής ήταν ορθογράφος και γνώριζε τη σημασία πολλών αρχαίων λέξεων (...).

»- Αυτούς τους ασυμβίβαστους και αδιάλλακτους αγωνιστές διαλέγουν να προδώσουν οι συνεργάτες των ναζί στους κατακτητές, για να τους εξοντώσουν. Πιστεύουν ότι μ' αυτό τον τρόπο δε θα κινδυνεύσουν τα άνομα σχέδιά τους, είπε η Αθηνά που ήταν κι αυτή ΕΠΟΝίτισσα σε άλλη ομάδα».

Ομως, πότε συλλαμβάνεται ο ηρωικός Νίκος Μπαλής; Ολα ξεκινούν από τη συμμετοχή του στη μεγάλη διαδήλωση του λαού της Θεσσαλονίκης ενάντια στην πολιτική επιστράτευση. Βρίσκεται ανάμεσα στο βουερό πλήθος, το οποίο έχει κατέβει στους δρόμους, φωνάζοντας τα συνθήματα «Οχι εργάτες για τη Γερμανία», «Κάτω τα γερμανικά στρατόπεδα», «Κάτω η επιστράτευση».

Η συγκέντρωση των φοιτητών ορίζεται να γίνει στη μεγάλη γυάλινη αίθουσα του Φοιτητικού Συσσιτίου. Από εκεί θα ξεκινήσει η σπουδάζουσα νεολαία, με κατεύθυνση τη Γενική Διεύθυνση, που στεγαζόταν στο Μέγαρο Κόφφα, στη συμβολή των οδών Τσιμισκή και Βενιζέλου.

Η πορεία δεν προλαβαίνει να ξεκινήσει, καθότι εμποδίζεται από την Εκατονταρχία, που την αποτελούν εθνοπροδότες συνεργάτες του κατακτητή, υπό τις διαταγές του παλαιστή Μαρινάκη.

Αυτόπτης μάρτυρας ο τότε 23χρονος ΕΠΟΝίτης Γιώργος Καφταντζής - πολύτιμη η μαρτυρία του από την ίδια βιβλιογραφική πηγή:

«Σε λίγο η προσπάθειά τους να μας διαλύσουν, άρχισαν τα επεισόδια. Παλέψαμε σώμα με σώμα, αμυνθήκαμε με καρέκλες, με ξύλα και γροθιές. Δεκάδες ήταν οι τραυματισμένοι. Στο τέλος τα καταφέραμε και τους πετάξαμε έξω από την αίθουσα. Υστερα αμπαρώσαμε πόρτες και παράθυρα σωρεύοντας πίσω πάγκους, καρέκλες, έπιπλα, τραπέζια.

»Δεν άργησε να φτάσει η Feldgendarmerie (σ.σ. Φελντγκενταρμερί: η γερμανική στρατιωτική χωροφυλακή, αρμόδια για ποινικές πολιτικές πράξεις, στεγαζόταν στο ξενοδοχείο "Ματζέστικ" επί της οδού Αγίας Σοφίας 1). Λυσσασμένοι οι ''πεταλάδες'' έσπασαν τις πόρτες και όρμησαν μέσα πυροβολώντας, βρίζοντας, χτυπώντας. Συνέλαβαν 128 φοιτητές και 26 φοιτήτριες, που τους φόρτωσαν σε καμιόνια και τους έκλεισαν στο στρατόπεδο ''Παύλος Μελάς''.

»Οι υπόλοιποι περίπου χίλιοι, σπάζοντας ένα ξύλινο χώρισμα, βγήκαμε στα παρασκήνια του παλιού Θεάτρου και φτάσαμε στη θάλασσα. Από κει άλλοι με βάρκες και άλλοι παραλία - παραλία, βουτηγμένοι ως τη μέση στο νερό, κατορθώσαμε να διαφύγουμε. Συνέλαβαν επίσης 9 μαθητές, 4 εργάτες και 11 υπαλλήλους».

(Συνεχίζεται το επόμενο Σαββατοκύριακο)

ΥΓ. Το ποίημα της Ελλης Παπαδημητρίου (1906 - 1993), αφιερωμένο στη μνήμη του δολοφονημένου Γρηγόρη Λαμπράκη (3 Απρίλη 1912 - 27 Μάη 1963): «Λοστοί και ρόπαλα, κλούβες, χειροπέδες / τρομοκράτες φανεροί, μυστικοί, άρματα και τανκς φράξανε τους δρόμους / - είναι με μας η ζωή / Κείτεται ασάλεφτος ο αγωνιστής μας ο αθλητής, ο επιστήμονας, δίχως πνοή μπρος στο μαρμαρωμένο του κεφάλι στάθηκε ο Χάρος... / Τρέχει λαός πονεμένος / - Είναι με μας η ζωή / Σ' ένα περιβόλι μαράθηκε το κλήμα / Ορθό να τόνε βάλετε το λεβέντη μας στη γη κλήματα κι' αγιοκλήματα, συντριβάνια της Ειρήνης μαραίνουνται, ανθίζουνε στην οικουμένη. / - Βαστάτε και βαστούμε... μιλά ο Λαμπράκης, είναι με μας η ζωή» («Ποίηση», τ. Β΄, εκδόσεις «Κέδρος», 1980 - πρώτη δημοσίευση στην εφημερίδα «Η Αυγή», 29 Μάη 1963).