ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 6 Μάρτη 2016
Σελ. /32
ΝΕΟΛΑΙΑ
Οικονομία και Εκπαίδευση στον καπιταλισμό

Οι δυνατότητες και ο περιορισμός τους από το κυνήγι του κέρδους

ιδευτικήςΣτη θέση του ΚΚΕ για το ενιαίο 12χρονο σχολείο εξηγούμε ότι: «Η προετοιμασία της (βασικής παραγωγικής δύναμης) στη σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία αποτελεί αποστολή, μεταξύ των άλλων, των διαφόρων βαθμίδων του εκπαιδευτικού συστήματος. Αυτή η προετοιμασία είναι πολύπλευρη. Αφορά τη μετάδοση των απαραίτητων - συσσωρευμένων από την ανθρωπότητα - γνώσεων, έτσι ώστε να μπορούν οι μελλοντικοί εργαζόμενοι να εργαστούν παραγωγικά και αποδοτικά για το κεφάλαιο. Η δεύτερη αφορά την ιδεολογική προετοιμασία των μελλοντικών εργαζομένων, ώστε αυτοί να ενσωματώνονται, να αφομοιώνουν από μικρή ηλικία τις αξίες και τα ιδανικά του συστήματος, να μην το αμφισβητούν...».

Κι αν δεν πιστεύετε εμάς για το τι οφείλει να κάνει η Εκπαίδευση στον καπιταλισμό, ρωτήστε τους ίδιους τους καπιταλιστές, όπως τον πρόεδρο του Συνδέσμου Ελλήνων Βιομηχάνων: «Θέλω να αναφερθώ ιδιαίτερα στην Παιδεία, που οφείλει να αγκαλιάζει την αριστεία, την καινοτομία, την αλλαγή. Που οφείλει να εκπαιδεύει εκτός από επιστήμονες και καλούς τεχνίτες. Να συνδέει την πολλή και καλή έρευνα που γίνεται στα ελληνικά πανεπιστήμια με τις επιχειρήσεις και τις ανάγκες τους»1. Το γιατί το εξηγούσε ο προηγούμενος πρόεδρος του ΣΕΒ: «Ο πιο σημαντικός συντελεστής υπεραξίας είναι η γνώση σε συνδυασμό με την ευελιξία και τη συνεχή κατάρτιση»2.

Η «καρδιά» του προβλήματος

Παρά την προσπάθεια πολλών είτε να κρύψουν τη σχέση αυτή οικονομίας και Παιδείας παρουσιάζοντας ένα «αταξικό» σχολείο, είτε να την αναποδογυρίσουν παρουσιάζοντας την Παιδεία ως το «άπαν», οι υπερασπιστές της καπιταλιστικής κοινωνίας και των διάφορων εκδοχών του αστικού σχολείου έχουν ένα βασικό πρόβλημα. Κι αυτό δεν είναι άλλο από τη βασική αντίθεση της ίδιας της κοινωνίας την οποία υπερασπίζονται: την αντίθεση δηλαδή ανάμεσα στον κοινωνικό χαρακτήρα της εργασίας που επιτάσσει η σημερινή τεράστια ανάπτυξη όλων των παραγωγικών δυνάμεων (με πρώτη τον άνθρωπο) και την καπιταλιστική ιδιοποίηση των προϊόντων αυτής της ολοένα και πιο κοινωνικής εργασίας. Αυτή η αντίφαση, που συναντά κανείς σε κάθε βήμα, τελικά δημιουργεί και αναπαράγει και όλες τις αντιφάσεις, πισωγυρίσματα και κάθε είδους «τέρατα» που συναντάνε οι εργαζόμενοι και τα παιδιά τους και στην Εκπαίδευση.

Μερικά παραδείγματα


Η αντίφαση αυτή βγάζει κυριολεκτικά «μάτι», αν κανείς δει τους όρους της Εκπαίδευσης στον καπιταλισμό. Ας σκεφτούμε μερικά παραδείγματα, όχι από κάποιο μακρινό μέλλον αλλά από τις διεκδικήσεις της εκπαίδευσης κοινότητας, των μαθητών, των γονιών σήμερα: Πώς γίνεται να λέμε ότι δεν αρκούν οι δάσκαλοι για να έχουν όλοι δασκάλους και καθηγητές από την αρχή της χρονιάς, για να γίνουν μικρότερα σχολικά τμήματα ή για να διευρυνθεί το ωράριο διδασκαλίας εντάσσοντας και άλλα μαθήματα κ.τ.λ. και την ίδια ώρα να υπάρχουν δεκάδες χιλιάδες άνεργοι εκπαιδευτικοί, ενώ όσοι δουλεύουν γίνονται λάστιχο για να καλύψουν «τρύπες» και «κενά»; Πώς γίνονται Ελληνες οικοδόμοι, τεχνίτες κι επιστήμονες να χτίζουν αυτή τη στιγμή ουρανοξύστες, δρόμους και γέφυρες από το Ντουμπάι μέχρι τη Λιβύη, να παράγονται «καινοτόμα» οικοδομικά και άλλα υλικά και στην Ελλάδα ακόμα να υπάρχουν σχολεία σε κοντέινερ, άλλα που δεν έχουν εργαστήρια (κάποια ούτε αυλή), ενώ τουλάχιστον το 40% των σχολείων να μην έχουν αντισεισμική - αντιπλημμυρική θωράκιση; Να λείπουν βιβλία από τα σχολεία, αλλά ταυτόχρονα ολόκληρες εκδοτικές μονάδες να κλείνουν; Να μας λένε ότι δεν μπορούν να εξασφαλιστούν όμοιες συνθήκες διδασκαλίας για όλα τα παιδιά π.χ. «σε δυσπρόσιτα μέρη» της... Ελλάδας, αλλά ταυτόχρονα μπορούν να εξασφαλίσουν οπτικές ίνες στο τελευταίο χωριό;

Ολες αυτές οι αντιφάσεις έχουν την εξήγησή τους: όλα αυτά που είναι δυνατά με το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων δε φέρνουν (το μέγιστο δυνατό) κέρδος στους καπιταλιστές.

Το «ανθρώπινο κεφάλαιο»...

Μια πιο σοβαρή πλευρά που εντοπίζουν και οι καπιταλιστές είναι η εξής: αφού ο άνθρωπος είναι η βασική παραγωγική δύναμη που κινητοποιεί και όλες τις υπόλοιπες, στο πλαίσιο του καπιταλισμού η Εκπαίδευση οφείλει να προετοιμάζει και να διαμορφώνει ποικιλότροπα αυτή την παραγωγική δύναμη, όμως ως ένα «ειδικό» εμπόρευμα - πηγή κερδοφορίας («ανθρώπινο κεφάλαιο» το λένε οι καπιταλιστές) για τους σημερινούς κατόχους των μέσων παραγωγής. Ποιος καθορίζει, λοιπόν, το τι μαθαίνει ο νέος; Μα φυσικά η καπιταλιστική «αγορά», δηλαδή ο ανταγωνισμός των καπιταλιστών για το μέγιστο κέρδος. Ανταγωνισμός που διεξάγεται μέσω της συνεχούς ανάπτυξης των μέσων παραγωγής, της ανόδου της παραγωγικότητας, της έντασης της εκμετάλλευσης της εργατικής τάξης, οδηγώντας στη «συνεχή ανατροπή της παραγωγής», «τον αδιάκοπο κλονισμό όλων των κοινωνικών σχέσεων, την αιώνια αβεβαιότητα και κίνηση που διακρίνει την αστική εποχή απ' όλες τις προηγούμενες», όπως έλεγαν οι Μαρξ και Ενγκελς και σημειώνουμε στο κείμενο.

Οπως, επίσης, σημειώνουμε ότι η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων (που δεν είναι χωρίς ταξικό πρόσημο και κατεύθυνση) τείνει όλο και περισσότερο να ενσωματώνει στοιχεία της χειρωνακτικής και της διανοητικής εργασίας στα μέσα παραγωγής, μετατρέποντας την παραγωγική διαδικασία περισσότερο σε επιστημονική διαδικασία - τεχνολογική εφαρμογή της επιστήμης, ανατρέποντας συνεχώς τις μεθόδους παραγωγής, απαιτώντας όλο και περισσότερο πολύπλευρα ικανούς εργαζόμενους, μεγαλύτερο τμήμα της ανθρώπινης εργασίας που να ασχολείται με την επίβλεψη, τον έλεγχο, το σχεδιασμό και τη διεύθυνση της παραγωγικής δραστηριότητας, την ανάπτυξη της συλλογικότητας στο πλαίσιο μιας παραγωγής όπου «οι βιομηχανικές δραστηριότητες είναι ενσωματωμένες σε όλο και πιο πλούσιες και πολύπλοκες αλυσίδες αξίας (...) σε όλους τους τομείς και τις χώρες», γεγονός «καθοριστικής σημασίας για την αύξηση της παραγωγικότητας»3. Η ευρεία αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, σύγχρονων και σύνθετων μέσων παραγωγής απαιτεί και ένα πιο ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, με πιο ολόπλευρη γνώση των όρων λειτουργίας της παραγωγής, των μεταβολών στην οργάνωση της εργασίας, αυτό που οι αστοί ονομάζουν «αυξανόμενη ζήτηση για προσόντα μεσαίου και ανώτερου επιπέδου».

Πώς «απαντάνε» οι καπιταλιστές σε όλα αυτά που αποτυπώνουν την τεράστια κοινωνικοποίηση της εργασίας και την ανάγκη για ξεπέρασμα της ατομικής - συλλογικής ιδιοκτησίας στα μέσα παραγωγής; Με τη συνεχή αναδιοργάνωση της ανθρώπινης εργασίας αλλά με σκοπό το καπιταλιστικό κέρδος, πράγμα που οδηγεί στη σημερινή κόλαση για τους εργαζόμενους και τα παιδιά τους, με την ένταση της εκμετάλλευσης, την ανεργία, τις ελαστικές εργασιακές σχέσεις και πολλά ακόμα.

Κι έτσι στον καπιταλισμό, που η Εκπαίδευση, όπως και όλα τα υπόλοιπα, δεν σχεδιάζεται από την ίδια την εργατική τάξη για τις ανάγκες της, αλλά «σχηματίζεται» από τον ανταγωνισμό των κατόχων των μέσων παραγωγής, αυτό επιδρά και στο περιεχόμενο του αστικού σχολείου: «Ενώ από τη μια η καπιταλιστική παραγωγή προϋποθέτει ολοένα και πιο ανεπτυγμένες ικανότητες από την πλευρά της εργατικής τάξης, ενώ χρειάζεται ολοένα και περισσότερες πλευρές της προσωπικότητας των εργαζομένων (φαντασία, δημιουργικότητα κ.τ.λ.) προς όφελος της κερδοφορίας της, από την άλλη ούτε θέλει ούτε μπορεί να αναπτύξει σε αυτή (την εργατική τάξη) το σύνολο των ικανοτήτων που επιτρέπει και απαιτεί το σημερινό επίπεδο ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων».

Ενώ, δηλαδή, υπάρχουν οι προϋποθέσεις ώστε ανεξάρτητα από την επαγγελματική επιλογή των μαθητών να δίνεται σε όλους μια πιο στέρεα και από πιο νωρίς γενική, επιστημονική και ολοκληρωμένη εκπαίδευση, γνώση των βασικών νόμων κίνησης της φύσης, της κοινωνίας, της παραγωγής, δίνοντας τα εφόδια για μια ολοκληρωμένη κατάκτηση της γνώσης ως αντανάκλαση της ουσίας των φαινομένων, των σχέσεων ανάμεσα σε αυτά, έτσι όπως επιτάσσει η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων και ο κοινωνικός χαρακτήρας της εργασίας, αυτά δε γίνονται.

....και η «καταστροφή του»

Αντίθετα, η πολύμορφη πρόωρη ειδίκευση και ο πρόωρος στενός επαγγελματικός προσανατολισμός της αστικής εκπαίδευσης μπαίνουν εμπόδιο στη διαμόρφωση ολοκληρωμένης προσωπικότητας, πετσοκόβουν τον τεράστιο πλούτο των ικανοτήτων ενός νέου αναπτύσσοντας κάποιες και καταπιέζοντας άλλες, γεγονός που μακροχρόνια αναστέλλει και την ικανότητα προσαρμογής του στην κάθε συγκεκριμένη απασχόληση, κάνοντάς τον μονόπλευρο, χωρίς ευρύτερη γνώση της παραγωγικής διαδικασίας και ευρύτερων επιστημονικών πεδίων, ανεξάρτητα από την ειδίκευση του καθενός.

Με αυτόν τον τρόπο, αν και δεν το επιδιώκει, ο καπιταλισμός ουσιαστικά περιορίζει τη συμβολή του μελλοντικού εργαζόμενου στη δημιουργία, στη βελτίωση, στην ανακάλυψη νέων τεχνικών συστημάτων, στον εμπλουτισμό της θεωρίας κ.ο.κ. Για παράδειγμα, πόσο «άχρηστη» σ' έναν φυσικό είναι η εξοικείωση με την τέχνη που καλλιεργεί (και) τη φαντασία, όταν όλο και πιο συχνά ο ίδιος ασχολείται με μη «άμεσα», «απτά» πράγματα;

Το φαινόμενο της απομόνωσης της «μάθησης» (και μάλιστα για τις κάθε φορά επιμέρους ανάγκες της καπιταλιστικής κερδοφορίας) από τη συνολική γνωστική διαδικασία πέφτει έτσι από αδιέξοδο σε αδιέξοδο, φτιάχνοντας διάφορα «τέρατα» που συνυπάρχουν στους κόλπους της αστικής εκπαίδευσης: από σχολεία «υδροκέφαλα» και πλήρους αποσύνδεσης της θεωρίας από την πράξη, μέχρι σχολεία πλήρους υπερ-ειδίκευσης και «επαγγελματικού κρετινισμού» από 12 χρόνων, που ανάμεσα σε πολλά άλλα αναπαράγουν και σχέσεις στον καταμερισμό εργασίας που η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων πολλές φορές ξεπερνάει.

Ολα αυτά με τη σειρά τους οδηγούν σε νέα «παράδοξα» και αντιφάσεις που βασανίζουν «διά βίου» τους σημερινούς μαθητές και αυριανούς εργαζόμενους, όπως για παράδειγμα τη λεγόμενη «αναντιστοιχία δεξιοτήτων» που υπάρχει σε όλα τα κείμενα της ΕΕ ως βασικό πρόβλημα των καπιταλιστών, αφού όπως εξηγεί πολύ γλαφυρά ένα κορυφαίο στέλεχος της IBM, ο Jacob Dencik, σε μια κοινωνία όπου «το ανθρώπινο κεφάλαιο αντιμετωπίζεται ως κεντρικό στοιχείο για την ανταγωνιστικότητα», «ενώ η κοινωνία εκπαιδεύει περισσότερους ανθρώπους από ποτέ, οι επιχειρήσεις όλο και περισσότερο παραπονιούνται ότι δεν μπορούν να βρουν τις δεξιότητες που απαιτούν στην αγορά εργασίας»4. Αφήνοντας στα «αζήτητα» της ανεργίας, της μισοδουλειάς, της φτώχειας, εκατομμύρια ανθρώπους και προτείνοντάς τους ως προσωρινή λύση το «διά βίου» κυνήγι νέων επιμέρους «δεξιοτήτων».

Παραπομπές:

1. Ομιλία Θ. Φέσσα στη ΓΣ του ΣΕΒ, 18/5/2015

2. Δ. Δασκαλόπουλος, «Βήμα της Κυριακής», 21/5/2006

3. Κομισιόν, «Για μια ευρωπαϊκή βιομηχανική αναγέννηση», Γενάρης 2014

4. J. Dencik, Breaking Down the Learning Silos...


Τ. Γ.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ