Από περσινό διαγωνισμό επιχειρηματικότητας με τη συμμετοχή σχολείων όλης της χώρας

Είναι ενδεικτικό πως στο Ψήφισμα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της 8ης Σεπτέμβρη 2015 «σχετικά με την προώθηση της επιχειρηματικότητας των νέων μέσω της εκπαίδευσης και της κατάρτισης», το Ευρωκοινοβούλιο «παρότρυνε» την Κομισιόν «να συμπεριλάβει μέτρα σχετικά με την επιχειρηματική εκπαίδευση στους δείκτες αξιολόγησης του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου, αρχής γενομένης από το 2016».

Κατά μία έννοια, η σύσταση αυτή ηχεί λίγο περίεργη, αν σκεφτεί κανείς ότι το «ευρωπαϊκό εξάμηνο» και οι δείκτες του αποτελούν ένα «στρατηγικό εργαλείο» που έχουν από πέρυσι στα χέρια τους οι καπιταλιστές της Ευρώπης, εργαλείο συνεχούς «αξιολόγησης» των κρατών - μελών γύρω από τα πιο επείγοντα και «χοντρά» ζητήματα. Με βάση αυτό π.χ. εφαρμόζεται η λεγόμενη «αυτόματη δημοσιονομική προσαρμογή», το «αυτόματο τσεκούρι» στις κοινωνικές δαπάνες, όπως και τα υπόλοιπα αντιλαϊκά μέτρα, που περνάνε ενιαία και βήμα - βήμα σε όλη την ΕΕ και στην Ελλάδα, με στόχο τη θωράκιση της κερδοφορίας του κεφαλαίου.

Οι «πλούσιες και πολύπλοκες αλυσίδες αξίας» των μονοπωλίων απαιτούν και ένα μεγαλύτερο ποσοστό μισθωτών που θα έχουν αφομοιώσει καλύτερα τις ανάγκες της καπιταλιστικής παραγωγής

Η μία πλευρά - κατά μια έννοια η πιο οφθαλμοφανής, αν κανείς προσπεράσει τις διαβεβαιώσεις του Ευρωκοινοβουλίου ότι η «ανάπτυξη της επιχειρηματικότητας» (όπως και τόσα άλλα) γίνεται «για τη μείωση της ανεργίας» που βεβαίως απασχολεί τους καπιταλιστές - είναι ότι το ζήτημα αυτό αφορά μια καθαυτό ιδεολογική παρέμβαση με στόχο, όπως ομολογούν, οι νέοι εργαζόμενοι «να μάθουν να κατανοούν καλύτερα τη συμπεριφορά και τις ανάγκες των πιθανών εργοδοτών τους». Τη διαμόρφωση, δηλαδή, ενός εργατικού δυναμικού που θα ταυτίζει τα συμφέροντά του με αυτά του καπιταλιστή. Που θα θεωρεί πως ό,τι είναι καλό για το αφεντικό είναι και για τον ίδιο, που θα «νιώθει» το αφεντικό του και τις «αγωνίες» του, στην ανελέητη μάχη του ανταγωνισμού. Μάχη που φυσικά σαν πρώτο και μόνιμο θύμα έχει τον ίδιο τον εργαζόμενο που πρέπει να συμπιέζει τις ανάγκες και τα δικαιώματά του όλο και παρακάτω, αφού αυτός είναι και ο πρώτος και βασικός όρος, ώστε η καπιταλιστική επιχείρηση να θριαμβεύει στο κυνήγι του κέρδους.

Υπάρχει όμως και μια άλλη πλευρά, ίσως όχι τόσο ορατή, που αφορά τη συνολική αναπαραγωγή του κοινωνικού κεφαλαίου και τις ανάγκες των καπιταλιστών. Αυτήν την πλευρά έρχεται να αποκαλύψει μια πιο προσεκτική ανάγνωση των διάφορων ντοκουμέντων της ΕΕ.

Ενα από αυτά τα ντοκουμέντα είναι και το κείμενο της Κομισιόν με το φιλόδοξο τίτλο «Για μια ευρωπαϊκή βιομηχανική αναγέννηση» του Γενάρη του 2014. Το κείμενο που καθορίζει τη βιομηχανική πολιτική της ΕΕ για τα επόμενα χρόνια, εξειδικεύοντας τη στρατηγική «Ευρώπη 2020», ενσωματώνει τα σχέδια αλλά και τις ανησυχίες των καπιταλιστών από τις συνέπειες της καπιταλιστικής οικονομικής κρίσης στη βιομηχανία, αλλά και την αγωνία τους για να μη χαθεί έδαφος στο διεθνή καπιταλιστικό ανταγωνισμό.

Σύμφωνα με αυτό, ένας από τους βασικούς παράγοντες που απειλούν την ανταγωνιστικότητα των βιομηχανιών της ΕΕ είναι η «δυσκολία πρόσβασης στους συντελεστές παραγωγής», όπου πέρα από τις πρώτες ύλες και τα «κεφάλαια με ευνοϊκούς όρους», εντάσσεται και το «εξειδικευμένο εργατικό δυναμικό».

Καθόλου τυχαία, αφού όπως εντοπίζεται στο ίδιο κείμενο, στο πλαίσιο της διεθνοποίησης του κεφαλαίου και της όλο και μεγαλύτερης αλληλεξάρτησης των καπιταλιστικών οικονομιών «οι βιομηχανικές δραστηριότητες είναι ενσωματωμένες σε όλο και πιο πλούσιες και πολύπλοκες αλυσίδες αξίας, συνδέοντας εμβληματικούς ομίλους επιχειρήσεων και μικρές ή μεσαίες επιχειρήσεις (ΜΜΕ) σε όλους τους τομείς και τις χώρες», ενσωμάτωση που «είναι καθοριστικής σημασίας για την αύξηση της παραγωγικότητας».

Ακριβώς αυτές οι «πλούσιες και πολύπλοκες αλυσίδες αξίας» που απλώνονται παγκόσμια με επίκεντρο τα μονοπώλια απαιτούν όχι μόνο ένα φτηνό, ευέλικτο και εύκολα προσαρμόσιμο εργατικό δυναμικό, αλλά και ένα μεγαλύτερο σε σχέση με πριν ποσοστό μισθωτών που θα έχουν συνολικότερη αντίληψη και ρόλο στην ίδια την καπιταλιστική παραγωγή, φυσικά για τα συμφέροντα του κεφαλαίου. Απαιτούν, δηλαδή, ένα εργατικό δυναμικό που, πέρα από την ιδεολογική στράτευσή του στους στόχους του κεφαλαίου, θα έχει και την ικανότητα να υπηρετήσει τους στόχους αυτούς από πιο «κομβικές» επιτελικές θέσεις.

Γι' αυτό και το ψήφισμα του Ευρωκοινοβουλίου που αναφέραμε στην αρχή του κειμένου ως προς τις δεξιότητες που έχει ανάγκη το κεφάλαιο αναφέρει την «ικανότητα σχεδιασμού και διαχείρισης έργων», τη «σημασία των δεξιοτήτων οργανωτικής παρακολούθησης και λογιστικού ελέγχου», τονίζει ότι το μελλοντικό εργατικό δυναμικό πρέπει να γνωρίζει «βασικά θέματα χρηματοοικονομίας, οικονομικών και επιχειρηματικού περιβάλλοντος», καθώς και να έχει αυξημένες ικανότητες «στον τομέα των μέσων και των ψηφιακών δεξιοτήτων». Αλλά και το κείμενο της Κομισιόν παραθέτει ολόκληρο το οπλοστάσιο που έχουν στα χέρια τους οι καπιταλιστές, ώστε η Παιδεία να ενταχθεί ακόμα πιο αποτελεσματικά στο μηχανισμό αναπαραγωγής των καπιταλιστικών κερδών: «Οι δεξιότητες αποτελούν βασικό στοιχείο της πολιτικής στο πλαίσιο της στρατηγικής "Ευρώπη 2020". Η Επιτροπή έχει θεσπίσει μια συνολική στρατηγική για τη βελτίωση των συστημάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης, μέσω της πρόβλεψης και της επένδυσης στο ανθρώπινο δυναμικό με την υποστήριξη των χρηματοδοτικών μέσων της ΕΕ, καθώς και εργαλεία για την παρακολούθηση των αναγκών και των τάσεων όσον αφορά τις δεξιότητες και την κατάρτιση και ειδικές πρωτοβουλίες για την από κοινού δράση των σχετικών συντελεστών που ασχολούνται με τις περιόδους μαθητείας, ιδιαίτερα όσων διαθέτουν καθοριστικής σημασίας πληροφορίες και δεξιότητες στις τεχνολογίες της επικοινωνίας, συμπεριλαμβανομένων των κοινωνικών εταίρων».

Ο Μαρξ στην εποχή του σημείωνε οτι «μαζί με την αύξηση των διαστάσεων των μέσων παραγωγής, που ορθώνονται απέναντι στον εργάτη σαν ξένη ιδιοκτησία αυξάνει και η ανάγκη ελέγχου πάνω στη σκόπιμη χρησιμοποίησή τους. (...) Οπως ο κεφαλαιοκράτης απαλλάσσεται στην αρχή από τη χειρωνακτική εργασία, μόλις το κεφάλαιό του φτάσει το ελάχιστο εκείνο μέγεθος (...) έτσι παραχωρεί τώρα τη λειτουργία της άμεσης και συνεχούς επίβλεψης των ξεχωριστών εργατών και εργατικών ομάδων σε μια ειδική κατηγορία μισθωτών εργατών. Οπως ένας στρατός χρειάζεται στρατιωτικούς αξιωματικούς και υπαξιωματικούς, έτσι και μια μάζα εργατών που συνεργάζονται κάτω από το πρόσταγμα του ίδιου κεφαλαίου χρειάζεται αξιωματικούς (διευθυντές, διαχειριστές) και υπαξιωματικούς της βιομηχανίας (επιστάτες, foremen, overlookers, contremaitres) που στη διάρκεια του προτσές εργασίας διοικούν εξ ονόματος του κεφαλαίου».¹

Βεβαίως, σήμερα η έγνοια του κεφαλαίου οι εργαζόμενοι σε σύγχρονες παραγωγικές επιχειρήσεις και κλάδους να αποκτήσουν «επιχειρηματική συνείδηση» δεν αφορά το γεγονός ότι προορίζονται για επιστάτες ή διευθυντές (τουλάχιστον η μεγάλη μάζα τους). Η ευρεία ομως αξιοποίηση νέων τεχνολογιών, σύγχρονων και σύνθετων μέσων παραγωγής απαιτεί ένα πιο ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, πιο ειδικευμένους μισθωτούς εργαζόμενους και στοιχείο της ειδίκευσης και της κατάρτισής τους αποτελεί και η αφομοίωση των όρων λειτουργίας της καπιταλιστικής επιχείρησης, των μεταβολών στην οργάνωση της εργασίας, η κατανόηση των στόχων του κεφαλαίου.

Πρόκειται για στοιχεία που ανεβάζουν την παραγωγικότητα της εργασίας, που βέβαια στον καπιταλισμό λειτουργεί αντικειμενικά για την απόσπαση μεγαλύτερου ποσοστού κέρδους, τη «ζωογόνο δύναμη του κεφαλαίου», αντί να καλύπτει τις αυξανόμενες ανάγκες των εργαζομένων. Αντίθετα, γι' αυτούς η αύξηση της παραγωγικότητας μετατρέπεται σε «κατάρα», με αύξηση της εκμετάλλευσης και του υπερπληθυσμού (των άνεργων), εντατικοποίηση της εργασίας και τόσα άλλα.

Αυτά τα τμήματα εργαζομένων με αυτά τα χαρακτηριστικά προβάλλονται λοιπόν, ως η «δύναμη κρούσης» του ευρωπαϊκού κεφαλαίου στο διεθνή καπιταλιστικό ανταγωνισμό, εκεί όπου άλλες ιμπεριαλιστικές ενώσεις και καπιταλιστικά κράτη έχουν να αντιπαραθέσουν τη μαζική και πάμφθηνη εργατική δύναμη. Ο στόχος αυτός περιγράφεται εξάλλου γλαφυρά από την Κομισιόν: «Με λιγοστούς φυσικούς και ενεργειακούς πόρους, (...) οι επιχειρήσεις της ΕΕ δεν μπορούν να ανταγωνιστούν με χαμηλές τιμές και με προϊόντα χαμηλής ποιότητας. Πρέπει να στραφούν στην καινοτομία, στην παραγωγικότητα, στην αποδοτικότητα των πόρων και σε υψηλή προστιθέμενη αξία, για να αντιμετωπίσει τον ανταγωνισμό στις παγκόσμιες αγορές. Το συγκριτικό πλεονέκτημα της Ευρώπης στην παγκόσμια οικονομία θα εξακολουθήσει να βρίσκεται σε προϊόντα και υπηρεσίες υψηλής προστιθέμενης αξίας. Αυτό συνεπάγεται, επίσης, την αποτελεσματική διαχείριση των αλυσίδων αξίας και την πρόσβαση στις αγορές σε ολόκληρο τον κόσμο. Συνεπώς, η πρόοδος στην καινοτομία και στην τεχνολογία θα παραμείνει η κύρια πηγή ανταγωνιστικότητας για τη βιομηχανία της ΕΕ. Για το λόγο αυτό, χρειάζεται να καταβληθούν περισσότερες προσπάθειες για την επίτευξη του στόχου της στρατηγικής "Eυρώπη 2020" δαπάνης 3% του ΑΕΠ για την έρευνα και την ανάπτυξη (Ε&Α)».

Και, βέβαια, ένα τέτοιο υψηλής διανοητικής εργασίας εργατικό δυναμικό δεν μπορεί παρά να είναι το ζητούμενο, όταν «...οι ψηφιακές τεχνολογίες βρίσκονται στο επίκεντρο της αύξησης της παραγωγικότητας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας» και «η ψηφιακή μετάβαση είναι υπό εξέλιξη σε ολόκληρη την παγκόσμια οικονομία και οι ανάγκες βιομηχανικής πολιτικής πρέπει να ενσωματώσουν νέες τεχνολογικές δυνατότητες, όπως το υπολογιστικό νέφος (cloud computing), η εξέλιξη όσον αφορά τα μαζικά δεδομένα και τις αλυσίδες αξίας δεδομένων, οι νέες βιομηχανικές εφαρμογές του διαδικτύου, τα έξυπνα εργοστάσια, η ρομποτική, η τρισδιάστατη (3-D) εκτύπωση και ο σχεδιασμός».

Ούτε, βέβαια, είναι τυχαίο ότι αυτό το πολύ υψηλά ειδικευμένο εργατικό δυναμικό γίνεται το ίδιο «αντικείμενο ανταγωνισμού» ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΕ, όπως μαρτυρούν και πρόσφατα δημοσιεύματα που κάνουν λόγο για το «κυνήγι» μεγάλων αμερικανικών κεφαλαίων όπως η «Sequoia Capital» σε χώρες της ΕΕ.

Αντικειμενικά, σήμερα, η ίδια η εξέλιξη των παραγωγικών δυνάμεων, οι νέες μέθοδοι παραγωγής γεννάνε την ανάγκη και διαμορφώνουν μια εργατική δύναμη με σύγχρονα χαρακτηριστικά, ικανή ως σύνολο να «δώσει ζωή» και να κινητοποιήσει γιγάντιες δυνάμεις ικανές να ικανοποιήσουν όλες τις σύγχρονες, συνεχώς διευρυνόμενες κοινωνικές ανάγκες.

Το μεγάλο εμπόδιο προς το στόχο αυτό είναι ακριβώς οι ξεπερασμένες καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής που κυριολεκτικά πνίγουν τις δυνατότητες αυτές, αφού η ένταξή τους στην παραγωγή γίνεται με κριτήριο το πού το κεφάλαιο εξασφαλίζει κάθε φορά το μέγιστο ποσοστό κέρδους. Σκορπώντας έτσι στο ανελέητο κυνήγι του καπιταλιστικού κέρδους την αναρχία και το χάος στην παραγωγή, την τεράστια ανισομετρία κλάδων - περιοχών και χωρών, την κατασπατάληση και καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων με πρώτη την εργατική δύναμη, ειδικευμένη και μη, οδηγώντας στη μαζική ανεργία, στην εκμετάλλευση, στη φτώχεια και τον ιμπεριαλιστικό πόλεμο. Αυτές τις ξεπερασμένες κοινωνικές σχέσεις είναι που πρέπει να τσακίσει η εργατική τάξη, κοινωνικοποιώντας τα βασικά μέσα παραγωγής, οικοδομώντας την εργατική - λαϊκή εξουσία που θα βασίζεται στις νέες, ανώτερες, κοινωνικές σχέσεις, στον κεντρικό σχεδιασμό, στον εργατικό έλεγχο κ.ο.κ.

Αυτό αποτελεί προϋπόθεση, ώστε όλη η σύγχρονη εργατική δύναμη, η υψηλά ειδικευμένη εργασία να κατανέμεται, οργανώνεται και κινητοποιείται στην κατεύθυνση ικανοποίησης των σύγχρονων αναγκών και όχι για το κέρδος μιας χούφτας κοινωνικών παράσιτων.

Σχετικά με αυτό, το Πρόγραμμα του ΚΚΕ αναφέρει: «Ο καταμερισμός εργασίας στα κοινωνικοποιημένα μέσα παραγωγής γίνεται με βάση τον Κεντρικό Σχεδιασμό που οργανώνει την παραγωγή και τις κοινωνικές υπηρεσίες και προσδιορίζει τις αναλογίες της, κατανέμει τα προϊόντα, δηλαδή τις αξίες χρήσης, με στόχο την ικανοποίηση των διευρυμένων κοινωνικών αναγκών. Είναι κεντρικά σχεδιασμένος καταμερισμός της κοινωνικής εργασίας και εντάσσει άμεσα - όχι μέσω της αγοράς - την ατομική εργασία, ως μέρος, στη συνολική κοινωνική εργασία». Και παρακάτω: «Ο Κεντρικός Σχεδιασμός σε μακροπρόθεσμη και μεσοπρόθεσμη βάση στοχεύει στη γενικευμένη ανάπτυξη της ικανότητας για εξειδικευμένη εργασία, αλλά και εναλλαγών στον τεχνικό καταμερισμό εργασίας, στη γενικευμένη ανάπτυξη της παραγωγικότητας της εργασίας και στη μείωση του εργάσιμου χρόνου, στην προοπτική εξάλειψης της διαφοράς μεταξύ της εκτελεστικής και επιτελικής εργασίας, μεταξύ της χειρωνακτικής και πνευματικής».

Ενα χαρακτηριστικό παράδειγμα για την ανάγκη του κεφαλαίου για εργατικό δυναμικό με αυτά τα χαρακτηριστικά και σε αντιστοιχία με τις απαιτήσεις της καπιταλιστικής ανάκαμψης είναι το «σύμφωνο συνεργασίας για την ανάπτυξη του ανθρώπινου δυναμικού» που υπέγραψαν από κοινού στις 21 Δεκέμβρη το Τεχνικό Επιμελητήριο με τη ΓΣΕΒΕΕ και τους εργατοπατέρες της ΓΣΕΕ.

Το σύμφωνο, που ως στρατηγικές επιδιώξεις αναφέρει ατόφιους τους στόχους των καπιταλιστών για «ανάκαμψη», «βελτίωση της παραγωγικότητας», «ενθάρρυνση της επαγγελματικής κινητικότητας», «επένδυση στην έρευνα και την καινοτομία», έχει ως στόχο να συντονίσει τις ενέργειες των τριών με στόχο «την αναβάθμιση των δεξιοτήτων στην κατεύθυνση και των νέων επαγγελματικών περιγραμμάτων, την ανάπτυξη νέων ειδικοτήτων και προσόντων απασχόλησης συμβατών με τον προσανατολισμό του νέου παραγωγικού υποδείγματος». Εχει, δηλαδή, ως στόχο ακριβώς τη δημιουργία ενός εργατικού δυναμικού «συμβατού» με το νέο προσανατολισμό που απαιτούν οι επιχειρηματικοί όμιλοι (βλέπε απαιτήσεις ΣΕΒ μέσα στο Δεκέμβρη).

Εξίσου χαρακτηριστική είναι η αιτιολόγηση της εν λόγω πρωτοβουλίας, όπως παρουσιάζεται στο σχετικό δελτίο Τύπου του ΤΕΕ:

«Από τη συνεξέταση των ραγδαίων και αρνητικών εξελίξεων των τελευταίων ετών, αλλά και των μελετών που έχουν στα χέρια τους οι τρεις φορείς και τη στάθμισή τους με τις ραγδαία συντελούμενες επιστημονικές, τεχνολογικές, οικονομικές, κοινωνικές και δημογραφικές εξελίξεις, τις παραγωγικές μεταβολές (νέα τεχνολογία σε μηχανήματα και εργαλεία, νέες μεθοδολογίες εργασίας και κατασκευής κ.ά.), καθώς και τις ευρωπαϊκές δεσμεύσεις για τη χώρα μας (π.χ. εξοικονόμηση Ενέργειας στις κτιριακές εγκαταστάσεις κ.λπ.) προκύπτουν - ως γενικές αρχές και παραδοχές - τα εξής παρακάτω:

• Οι νέες θέσεις εργασίας απαιτούν υψηλότερες δεξιότητες,
• Νέες ειδικότητες αναδύονται εντός του τεχνικού κλάδου,
• Απαιτείται λειτουργική αναβάθμιση των υπαρχόντων ειδικοτήτων,
• Διαπιστώνεται αναντιστοιχία των προσφερόμενων ειδικοτήτων από το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα και των αναγκών της αγοράς εργασίας σε θεσμοθετημένες ειδικότητες,
• Εκτιμάται πως θα υπάρξει αύξηση της αναλογίας των ατόμων που θα εργάζονται σε θέσεις υψηλής ειδίκευσης και σταδιακή διεύρυνση του «χάσματος» μεταξύ θέσεων εργασίας υψηλών και χαμηλών προσόντων,
• Αναμένεται μετεξέλιξη θέσεων εργασίας χαμηλών προσόντων σε θέσεις μεσαίου και υψηλού επιπέδου προσόντων,
• Η φυσιογνωμία των μελλοντικών θέσεων εργασίας («δουλειές επόμενης γενιάς») θα διαφοροποιηθεί.

Με δυο λόγια, το ΤΕΕ και οι εργατοπατέρες περιγράφουν ακριβώς μια αντικειμενική τάση που γεννάει η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, ανησυχώντας βέβαια ως πιστοί του κεφαλαίου για το πώς αυτή - διά μέσου του (επανα)προσανατολισμού όπως λένε του εργατικού δυναμικού - θα αντιστοιχηθεί στους νέους προσανατολισμούς των καπιταλιστών, και στο νέο γύρο καπιταλιστικής κερδοφορίας που είναι στα σκαριά.

Παραπομπή:

1. Κ. Μαρξ, Το Κεφάλαιο, τ. 1, σ. 346 - 347.