ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Πέμπτη 5 Ιούλη 2018
Σελ. /24
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Ας θυμηθούμε / γνωρίσουμε τον Ομηρο Πέλλα

«Ενα αγανακτισμένο κύμα πλημμύρισε το στρατόπεδο. Η αντίδραση υπήρξε ομόθυμη. Κάτι τέτοιες ώρες πόσο δυνατά αισθητό είναι αυτό που θα 'λεγε κανείς ομαδική συνείδηση. [...] εγώ τουλάχιστον πιστεύω πως σε τέτοιες καταστάσεις η ενότητα αποτελεί το πιο αποτελεσματικό όπλο.[...] σωτηρία έξω απ' όλους μαζί δεν υπάρχει».

Το σαφώς υπαινικτικό, αν όχι καταδεικτικό, ψευδώνυμο του συγγραφέα Οδυσσέα Γιαννόπουλου (ο Δημήτρης Ραυτόπουλος έχει γράψει για αυτόν: «Είναι αλήθεια ότι ο Ομηρος Πέλλας και πέθανε και γεννήθηκε όμηρος») κρύβει πίσω του μια ξεχωριστή και, ταυτόχρονα, όχι ασυνήθιστη για εκείνη την εποχή και για ένα συγκεκριμένο είδος ανθρώπων, ιστορία, την οποία αξίζει ή, μάλλον, πρέπει να διηγηθούμε.

Ο Ομηρος Πέλλας (ψευδώνυμο του Οδυσσέα Γιαννόπουλου) γεννήθηκε το 1921 στην Καημένη Γυναίκα Τριφυλίας (σημερινό όνομα: Πρόδρομος) της Πελοποννήσου από γονείς αγρότες. Αποφοίτησε από το γυμνάσιο Κυπαρισσίας και στη συνέχεια σπούδασε στην Παιδαγωγική Ακαδημία Θεσσαλονίκης, από όπου πήρε το πτυχίο του το 1940 (παράλληλα παρακολουθούσε μαθήματα και στη Φιλοσοφική Σχολή, ενώ το όνειρό του να φοιτήσει στη Σχολή Καλών Τεχνών παρέμεινε ανεκπλήρωτο). Καθώς ο τορπιλισμός της «Ελλης» ματαίωσε τα σχέδιά του να συνεχίσει τις σπουδές του στην Ιταλία, αποδέχεται τον διορισμό του ως δασκάλου στο χωριό Σωτήρα, της Εδεσσας. Εδώ τον βρίσκει ο πόλεμος και η Κατοχή. Οργανώνεται στο ΕΑΜ και συλλαμβάνεται δύο φορές από τους φασίστες του Αντον Κάλτσεφ, τη δεύτερη (1944) στέλνεται όμηρος στα στρατόπεδα της Γερμανίας. Επιστρέφει μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου και εγκαθίσταται στην Αθήνα, όπου κάνει διάφορες δουλειές για να επιζήσει. Ωστόσο, λόγω των φρονημάτων του αυτήν τη φορά, συλλαμβάνεται και πάλι και στέλνεται στην εξορία, στην αρχή στην Ικαρία και στη συνέχεια στη Μακρόνησο. Με τα «μέτρα Ειρήνευσης», όπως αποκαλούνταν, απολύεται και καλείται να υπηρετήσει τη στρατιωτική θητεία του στα Χάσια. Μόλις το 1952 επιστρέφει, τελικά, οριστικά στην επαγγελματική του πορεία και εργάζεται ως δάσκαλος, αρχικά στο χωριό Σεβαστειανά του νομού Πέλλας και αργότερα στα χωριά Πετριά και Μαυροβούνι, του ίδιου νομού, στον κάμπο της Σκύδρας.

Ο Ομηρος Πέλλας υπήρξε σύνθετη καλλιτεχνική φύση. Κατά καιρούς ασχολήθηκε με τη ζωγραφική και τη γλυπτική επί παραδείγματι, φιλοτέχνησε τις προτομές του καπετάν Αγρα και του καπετάν Μίγγα, που βρίσκονται στο πάρκο των Καταρρακτών στην Εδεσσα. Επιπλέον, έγραψε μελέτες για τα παιδιά και την εκπαίδευσή τους και μελέτες για την Τέχνη, οι οποίες δημοσιεύτηκαν στο περιοδικό «Ζυγός» και οι οποίες βρίσκονται τώρα συγκεντρωμένες, μαζί με διαλέξεις του στην Εδεσσα και στη Θεσσαλονίκη, στον τόμο «Ομιλίες» (εκδόσεις «Παρατηρητής», Θεσσαλονίκη, 1991). Κατά κύριο λόγο, βέβαια, είναι ο συγγραφέας του βιβλίου «Στάλαγκ VI C. Ημερολόγιο της ομηρίας», το οποίο χαρακτηρίστηκε από τη Διεθνή Ομοσπονδία Αντιστασιακών ως το καλύτερο βιβλίο αποτύπωσης των γερμανικών στρατοπέδων συγκέντρωσης. Σχετικά με τη θέση του βιβλίου στην ελληνική γραμματεία, ο ποιητής Μάρκος Μέσκος θεωρεί ότι η πρόταξη από την επίσημη κρατική μηχανή και την αντίστοιχη νεοελληνική κριτική του «Μαουτχάουζεν» του Καμπανέλλη στον «οικείο χώρο» είναι «αδικία κατάφωρη», ενώ ο Ηλίας Χ. Παπαδημητρακόπουλος το χαρακτηρίζει «έπος για τη δύναμη, τον ηρωισμό και την αντοχή του ανθρώπου, ένας ύμνος για το ήθος και την ανθρώπινη αλληλεγγύη». Το «Στάλαγκ», μάλιστα, πρόλαβε να το δει ο συγγραφέας του τυπωμένο, πριν τον πρόωρο θάνατό του, καθώς ήταν το βιβλίο που εγκαινίασε, το 1961, τις εκδόσεις «Μνήμη», του Δημήτρη Κυριαζή (έκτοτε έχει επανεκδοθεί αρκετές φορές). Ο Πέλλας έγραψε επίσης, με σοβαρές λογοτεχνικές αξιώσεις, τα πεζά «Οι καρφίτσες», «Αννα», «Αντρέας», «Ο Σταυρής», «Σταυρούλα», «Θοδώρα», «Ο Γερο-Λιας», τα οποία συναπαρτίζουν, πλέον, τον τόμο «Διηγήματα» (Εκδόσεις «Στιγμή», 1986), καθώς και το θεατρικό έργο «Ακριβή» (Εδεσσα, 1991). Με το διήγημα «Ο Σταυρής» μάλιστα (το οποίο είναι και το μόνο που τοποθετείται χωρικά εκτός Πελοποννήσου, συγκεκριμένα σε μακεδονικό έδαφος) και με το ψευδώνυμο «Οδυσσέας Γλάρης», συμμετείχε στο διαγωνισμό αντιστασιακού διηγήματος «Κορυσχάδες» της «Επιθεώρησης Τέχνης». Πέθανε το 1962, από καρδιακό νόσημα, στη Σκύδρα, όπου και ζούσε με την γυναίκα του Φιφή Μουζενίδου-Γιαννοπούλου. Στον τάφο του έχουν χαραχθεί τα λόγια: «Αγάπα τη ζωή, τη χαρά τής ζωής, της δίχως φόβο ζωής», αντλημένα από το «Στάλαγκ».

«Μετά τους παραλογισμούς που υπέστη στα δύο επώνυμα στρατόπεδα, ο Ομηρος Πέλλας (Οδυσσέας Γιαννόπουλος) και ενώ είχε μπει για τα καλά στην ώριμη συγγραφική του φάση», γράφει στην Εισαγωγή της έκδοσης «Ομιλίες» ο Αλέξανδρος Αργυρίου, «του έλαχε και ο τρίτος λαχνός, να πεθάνει στα 42 του χρόνια - οι αλλεπάλληλες κακοτυχίες είχαν αποδώσει. (...) Δεν ξέρω αν η διαβίωσή του στο ναζιστικό στρατόπεδο Stalag μετακινούμενης έδρας - όπου οι όμηροι χρησιμοποιόντουσαν ως εργάτες για τις ανάγκες του πολέμου από τις γερμανικές δυνάμεις οπισθοφυλακής - τον έκανε συγγραφέα ή το μικρόβιο προϋπήρχε μέσα σε έναν δάσκαλο που πίστευε στην αποστολή του βελτιώνοντας τις γνώσεις του. (...) Αναρωτιέμαι, έπειτα από την αποθησαύριση των επεισοδίων στο Stalag, ποια θα ήταν η μοίρα μιας άλλης καταγραφής, της εμπειρίας του από το άλλο στρατόπεδο όπου επίσης έζησε, τη Μακρόνησο, όπου οι ομογενείς φύλακες κατείχαν την ίδια αγωγή, προσαρμοσμένη στη διεθνώς δοκιμασμένη μέθοδο της βίας και της τρομοκρατίας (...) Αυτά βέβαια δεν μπορούν παρά να είναι απλές υποθέσεις και ενδείξεις για τις δυνατότητες ενός συγγραφέα μεγαλύτερης εμβέλειας από το κατατεθειμένο έργο του».

Ως διανοούμενος όμηρος, ο Πέλλας, στα γερμανικά στρατόπεδα, αναλογίζεται, μεταξύ άλλων, και τους (καταδικαστέους και από τον ίδιον τον ποιητή) «Μοιραίους» του Κώστα Βάρναλη και δεν τους επιλέγει. Συμφωνεί, αντιθέτως, με το πνεύμα των στίχων από τις, μεταγενέστερες βέβαια, «Νύξεις» του Γιάννη Ρίτσου: «Αθώοι που είμαστε - έλεγε - και μάλιστα ηλίθιοι - / έτσι να κάνει να χτυπήσει η μέρα / με το μικρό της δαχτυλάκι τα τζάμι, / λέμε και πάλι "ν α ι"». Αυτό γίνεται φανερό και σε μια επιστολή του στον Τάκη Μενδράκο: «Πάνω στα Χάσια χάιδευα κάθε πρωί τα κυκλάμινα. Ετσι μοναχός μου. Ετσι έτοιμη είναι η καρδιά μου ν' ανθίσει στην πρώτη χλια ημέρα του Μάρτη ή και στην πιο φευγαλέα λιακάδα του Γενάρη». Αλλά προκαλεί εντύπωση, κυρίως, μέσα στην κόλαση του «Στάλαγκ»: «Ερμη ελπίδα! Ξέρεις να φυτρώνεις και στο γυμνό βράχο και στον αγέρα. Βγάναμε την ελπίδα μας ίσα-ίσα απ' ό,τι ακριβώς μας τσάκιζε. Γνώριμο πράγμα».


Σταυρούλα Γ. ΤΣΟΥΠΡΟΥ
Καθηγήτρια - Σύμβουλος στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

«Τα σκουπίδια» από σήμερα στο θέατρο «Από Κοινού»

Με το έργο «Τα σκουπίδια» του Γιάννη Ξανθούλη ανοίγει αυτό το καλοκαίρι η ανακαινισμένη αυλή του θεάτρου «Από Κοινού» (Ευπατριδών 4, Γκάζι. Μετρό «Κεραμεικός»). Η επίσημη πρεμιέρα θα πραγματοποιηθεί σήμερα Πέμπτη, 5 Ιούλη, όπου το θέατρο ανοίγει την αυλή του και υποδέχεται τους αγαπημένους του φίλους.

Το έργο - που γνώρισε τεράστια επιτυχία στη δεκαετία του '80 - είναι μια πικρή σάτιρα για μια πραγματικότητα επίκαιρη ακόμα. Σκουπίδια είναι τα όνειρα κάποιων ανθρώπων που ζωντανεύουν στη σκηνή, για να καυτηριάσουν όσα συμβαίνουν στις ζωές μας χωρίς δική μας υπαιτιότητα.

Το έργο ανεβαίνει σε σκηνοθεσία Κοραή Δαμάτη και μουσική του Φίλιππου Παχνιστή. Τη διδασκαλία των τραγουδιών έχει αναλάβει η Νένη Ζάππα και τις χορογραφίες ο Ακης Σιδέρης.

Παίζουν οι ηθοποιοί: Ελένη Γερασιμίδου, Αντώνης Ξένος, Ακης Σιδέρης, Αγγελική Ξένου.

Παραστάσεις: Κάθε Τετάρτη - Πέμπτη - Παρασκευή & Σάββατο στις 21.15.

Είσοδος με μπύρα ή αναψυκτικό: 12 ευρώ και 10 ευρώ (φοιτητικό, ανέργων, ΑμεΑ).

«Το τελευταίο σημείωμα» στην αυλή του Εικαστικού Επιμελητηρίου

Το ΔΣ του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδας (ΕΕΤΕ) καλεί τη Δευτέρα 9 Ιούλη, στις 8.30 μ.μ., στα γραφεία του ΕΕΤΕ (Βαλτετσίου 42, Εξάρχεια), στην προβολή της ταινίας του Παντελή Βούλγαρη «Το τελευταίο σημείωμα», σε σενάριο της Ιωάννας Καρυστιάνη και του ίδιου του σκηνοθέτη.

«Οταν ο άνθρωπος δίνει τη ζωή του για ανώτερα ιδανικά δεν πεθαίνει ποτέ...», έγραφε ένα απ' τα δεκάδες σημειώματα τα σκορπισμένα κοντά στα άψυχα κορμιά των 200 κομμουνιστών - κρατούμενων στο στρατόπεδο του Χαϊδαρίου που εκτελέστηκαν από τους ναζί κατακτητές την 1η Μάη του 1944 στην Καισαριανή. Κεντρικό πρόσωπο της ταινίας είναι ο Ναπολέων Σουκατζίδης, κρατούμενος στο Χαϊδάρι, που εκτελούσε και χρέη διερμηνέα του Γερμανού διοικητή Κ. Φίσερ.

«Το τελευταίο σημείωμα», χωρίς να έχει την πρόθεση να διδάξει ιστορία, σέβεται την ιστορικά χρήσιμη αλήθεια της.

Η ταινία, λιτή και αφαιρετική, διεγείρει πλούσια συναισθήματα. Σπουδαία είναι η συμβολή των ηθοποιών και ειδικά του πρωταγωνιστικού δίδυμου, του Ανδρέα Κωνσταντίνου στο ρόλο του Ναπολέοντα Σουκατζίδη και του Αντρέ Χένικε στο ρόλο του Καρλ Φίσερ.

Η είσοδος είναι ελεύθερη.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ