Με ζωντανό τον απόηχο των χειμερινών τους παραστάσεων και ενόψει των καλοκαιρινών εμφανίσεων των δύο καλλιτεχνών, έγινε και η κουβέντα μαζί τους, η οποία δε θα μπορούσε να μην έχει ως αφετηρία τη «γεύση» της ζωντανής συνεργασίας τους. «Πάνω στη σκηνή λειτουργήσαμε με μια χημεία μοναδική», λέει ο Θ. Μικρούτσικος, σημειώνοντας: «Δεν μπορώ να ξαναθυμηθώ σε μένα τέτοια λειτουργία σε ζωντανές παρουσιάσεις. Είμαι πραγματικά πολύ ευτυχισμένος, διότι και ξαναήρθα σε επαφή με ένα κοινό και νέων ανθρώπων, αλλά και με ανθρώπους της δικής μου ηλικίας ή λίγο νεότερων. Θα σας πω μια σκηνή στη "Σφεντόνα", που κατέβηκε ένας άνθρωπος περίπου συνομήλικός μου με την κόρη του και, βαθύτατα συγκινημένος, θέλησε να μου γνωρίσει την κόρη του, τη νεότερη γενιά, λέγοντάς μου: "Τελικά, είμαστε πάρα πολλοί, αλλά απλώς δεν το ξέρουμε". Είχε μεγάλη σημασία το ότι η μουσική και η παρουσία μου, πάντα χάρη στο Βασίλη, πέρασε και σαν μια πράξη στο βάθος πολιτική. Ακριβώς γιατί είναι μια περίοδος, που εγκαθιδρύεται πια οριστικά ένας νέος τρόπος ζωής και εμείς αμυνόμαστε σε αυτόν. Και αυτή η δική μας εμφάνιση έχω την αίσθηση ότι είχε στοιχεία αυτής της άμυνας».

Β. Παπακωνσταντίνου: «Δεν έγινε τίποτα σκόπιμα. Η μνήμη έτσι κι αλλιώς λειτουργεί, είναι η κυτταρική μνήμη. Μνήμη της ανθρωπότητας. Αυτή τη δουλιά κάνει η τέχνη. Ξεπερνάει το εδώ και το τώρα. Οταν έχουμε ένα καλλιτεχνικό έργο, μας πηγαίνει στο μακρινό παρελθόν και στο μακρινό μέλλον».

Θ. Μικρούτσικος: «Τα τραγούδια που επιλέξαμε συνολικά, όχι μόνο τα δικά μου, έχουν ένα χαρακτηριστικό. Ορισμένα από αυτά έγιναν σε άλλες εποχές και ίσως, ελάχιστα απ' αυτά, σε εποχές που έχουν περάσει ανεπιστρεπτί. Αναφέρομαι σε 3-4 τραγούδια, από τη δεκαετία του '70. Οι συνθήκες της δεκαετίας του '70 ουδεμία σχέση έχουν με τις συνθήκες του 2000. Μπορεί τα προβλήματα να είναι το ίδιο έντονα ή και μεγαλύτερα, οι εποχές πάντως είναι διαφορετικές. Αν είχα κάνει τραγούδια της πολιτικής συγκυρίας της δεκαετίας του '70, με το πέρασμα αυτής της πολιτικής συγκυρίας, θα είχαν εξαφανιστεί και θα λειτουργούσαν ως αρχαιολογικά ευρήματα εκείνης της εποχής. Ομως, κομμάτια όπως το "Τους έχω βαρεθεί" είναι ζωντανά σήμερα, ακριβώς γιατί στη δεκαετία του '70 ήμουν πολύ προσεκτικός ως προς τη φόρμα. Δεν πίστευα όπως και δεν πιστεύω - και είχα συγκρουστεί με πολλούς τότε - ότι η φόρμα και το περιεχόμενο ταυτίζονται. Για μένα, η φόρμα είναι μια κοινωνική εμπειρία αποκρυσταλλωμένη, άρα έχει να κάνει συνεχώς με τον ιστορικό χρόνο. Δε μιμήθηκα τότε πράγματα του παρελθόντος και συνεπώς περνώντας η πολιτική συγκυρία τα τραγούδια μπόρεσαν να επιζήσουν. Η επιλογή που κάναμε, ναι μεν έχει και το επίπεδο και τη χειρονομία της μνήμης, αλλά επί της ουσίας είναι εν λειτουργία τραγούδια. Η φόρμα πραγματικά απέδειξε ότι μπορούσε να ξεπεράσει τη συγκυρία».

Β. Παπακωνσταντίνου: «Η απάντηση ως προς αυτό προέρχεται από τους νέους που γεννήθηκαν πολύ αργότερα από την εποχή που γράφτηκαν αυτά τα τραγούδια».

- Πρόσφατα, επανεκδόθηκε μια συλλογή με τα πολιτικά τραγούδια του Θάνου. Υπάρχει πολιτικό τραγούδι σήμερα; Πώς λειτουργεί;

Β. Παπακωνσταντίνου: «Με την έννοια ότι πάντοτε λειτουργεί ουσιαστικά και αληθινά. Οχι με τα συνθήματα που λειτουργούσαν τότε. Αναφέρομαι στο τραγούδι, που, έτσι κι αλλιώς, είναι ωφελιμιστικό και το αποτέλεσμά του είναι πολιτικό. Προσφέροντας πολιτισμό, έχεις πολιτικό αποτέλεσμα».

Θ. Μικρούτσικος: «Βεβαίως, υπάρχει. Σε όλες τις εποχές, στις κοινωνίες που ζούμε, οι οποίες είναι κοινωνίες πολύ άδικες και άνισες. Στην εποχή μας, μάλιστα, που είναι η πιο ελλειμματική περίοδος από πλευράς δημοκρατίας από τη μεταπολίτευση και μετά, όχι απλά μπορεί να γραφτεί πολιτικό τραγούδι, αλλά υπό μίαν έννοια είναι και επιβεβλημένο. Απλώς, μην το ψάχνουμε στις φόρμες του παρελθόντος. Και δεν αναφέρομαι μόνο στο τραγούδι, αλλά σε όλες τις μορφές τέχνης. Ενα πολιτικό έργο τέχνης πρέπει να λαμβάνει υπόψη του τις σημερινές συνθήκες, το σημερινό τρόπο γραφής, τα σημερινά αιτήματα. Πρέπει να ξεπεράσουμε κάποτε το πρόβλημα, που μας ταλάνιζε μια ζωή, και αφορά τα ζητήματα αισθητικής. Οτι είναι προοδευτικό, για παράδειγμα, ένα τραγούδι επειδή αναφέρει τη φράση "έτσι κι αλλιώς η γη θα γίνει κόκκινη". Πρέπει να εξετάσουμε όλες τις διαστάσεις του για να το πούμε προοδευτικό ή όχι. Ο στίχος του Αλκαίου στη "Ρόζα", για παράδειγμα, αναφέρει στην τρίτη στροφή: "πώς η ανάγκη γίνεται ιστορία πώς η ιστορία γίνεται σιωπή". Αυτό το θεωρώ πολύ βαθύ, μιλάει ακριβώς γι' αυτή την εποχή. Χρειάζεται επομένως να δούμε το ζήτημα του πολιτικού τραγουδιού, του πολιτικού έργου τέχνης λίγο πιο διαφορετικά από ό,τι ενδεχομένως το βλέπαμε άλλες περιόδους».

- Πώς, όμως, αυτό μπορεί να λειτουργήσει σ' ένα κοινό, που από το πρωί μέχρι το βράδυ βομβαρδίζεται με άλλου είδους πράγματα;

Θ. Μικρούτσικος: «Ανέφερα ότι ζούμε στην πιο ελλειμματική δημοκρατία από το '74 και μετά. Και μεγάλο ρόλο σε αυτό έχουν τα ηλεκτρονικά ΜΜΕ, στα οποία έχει καναλιζαριστεί και από τα οποία απορρέει το πολιτικό μήνυμα. Σκοπός αυτών που τα κατέχουν είναι να περνούν ορισμένα πράγματα που τους συμφέρουν, ακριβώς γιατί, από την άλλη μεριά, θέλουν να παίρνουν και όλα τα δημόσια έργα. Ως εκ τούτου, μην περιμένουμε αυτή τη στιγμή από εκεί, πέραν κάποιων ρωγμών που προέρχονται από αντιφατικές διαδικασίες, τίποτα διαφορετικό. Δεν είμαι ιδιαίτερα αισιόδοξος. Το "παραθυράκι" είναι πολύ ψηλά και μισάνοιχτο και πρέπει να σκαρφαλώσουμε για να το ανοίξουμε για να μπει αέρας ή να σπάσουμε τον "τοίχο". Γιατί όσο διατηρείται αυτή η κατάσταση, τόσο περισσότερο θα οξύνεται αυτό το πρόβλημα. Η ιδεολογία που περνάει στον κόσμο είναι η ιδεολογία των ΜΜΕ σε όλη την κλίμακα. Ο,τι θέλουν κρύβουν, ό,τι θέλουν προβάλλουν ως κύριο, ό,τι πρέπει να προβληθεί μπορεί να το παρουσιάσουν ως τριτεύον, αν δεν το εξορίσουν 100% σε όλη την κλίμακα της ζωής, πολιτική, κοινωνική, καλλιτεχνική».

Β. Παπακωνσταντίνου: «Εγώ πάντως, είμαι αισιόδοξος, παρακολουθώντας τις αντιδράσεις της νεολαίας και όχι μόνο εκείνου του κομματιού της που βλέπουμε στις καταλήψεις, διαμαρτυρίες, διαδηλώσεις. Παρακολουθώντας τον τρόπο ζωής τους, τις παρέες στις συνοικίες, τα στέκια τους, βλέπω τη δημιουργία και πάλι μικρών αντιστάσεων. Βλέπω να δημιουργούνται πάλι παρέες και στη συνέχεια κοινωνικές ομάδες. Είμαι αισιόδοξος ότι αυτή η λαίλαπα των ΜΜΕ, στην οποία αναφέρθηκε ο Θάνος, σιγά σιγά αρχίζει να χάνει τον αποδέκτη της, τουλάχιστον στη νεολαία, προς το παρόν».

Θ. Μικρούτσικος: «Δεν έχω αυτή την αισιοδοξία, χωρίς να σημαίνει πως δεν παλεύω για να πάψει αυτή η κατάσταση. Είναι πολύ δυνατό το σύστημα στην προκειμένη περίπτωση. Είναι μπετόν αρμέ και κυρίως συνδέεται αυτή τη στιγμή με το Γ` Πακέτο Σαντέρ, που είναι περίπου 20 τρισ. μαζί με τα έργα Ολυμπιακών Αγώνων. Αυτός είναι και ο λόγος που βγήκε ο Σημίτης. Συμφωνώ ότι μια από τις λύσεις για να πέσει ο "τοίχος", όμως όχι η βασική, είναι οι νησίδες αναπνοής. Αλλά δεν είναι εκεί η λύση. Η λύση είναι το να μπορέσει να δημιουργηθεί το αντίπαλο δέος ή τουλάχιστον να μπορέσει να λειτουργήσει ως αντίπαλο δέος και όχι σαν μια άποψη μειοψηφίας».

- Το συναυλιακό καλοκαίρι σας ξεκινά με μια τιμητική βραδιά στο θέατρο Πέτρας...

Θ. Μικρούτσικος: «Το ΔΣ και ο δήμαρχος είχαν την καλοσύνη να μας καλέσουν να παίξουμε και με την ευκαιρία να μας βραβεύσουν για την προσφορά μας στην ελληνική μουσική και το τραγούδι. Και είναι ουσιαστικό να γίνονται τέτοια πράγματα για πρόσωπα του μη εμπορευματοποιημένου τραγουδιού από κομμάτι της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, γιατί και αυτό είναι μια άμυνα».

Β. Παπακωνσταντίνου: «Είναι όμορφο να ξεκινάς με μια τιμητική συναυλία. Είναι το καλύτερο διαβατήριο για τη συνέχεια. Διαβατήριο και όχι ταυτότητα. Ονειρεύομαι μια κοινωνία, που η ταυτότητα θα είναι η ιδιαιτερότητα του καθενός».

Φυσικά, δεν ισχυρίζομαι πως στο βάθος όλης αυτής της στρεβλής ενημέρωσης δεν υπάρχουν θέματα τα οποία μας απασχολούν. Οχι. Υπάρχουν, αλλά ούτε τη σημασία που τους δίνεται έχουν, ούτε και η πραγματική τους ουσία αποκαλύπτεται. Γι' αυτό και το κοινωνικό υποκείμενο, ο ταλαιπωρημένος εργαζόμενος, με άλλα λόγια, που θέλει να μάθει τι ακριβώς είναι αυτό που τον περιβάλλει και του υπονομεύει την ηρεμία, αποπροσανατολίζεται. Χάνεται μέσα σε έναν εφιαλτικό κυκεώνα λέξεων και περιγραφών. Ετσι, όταν βρεθεί μπροστά στο δημοσιογραφικό μικρόφωνο που τον απειλεί ξαφνικά, ρωτώντας τον «ποια είναι η γνώμη σου» για τις ταυτότητες, π.χ., δίνει την απάντηση που του έχουν υποβάλει με όλη αυτή την καλοστημένη πλύση του κεφαλιού του!

Και όλη αυτή η περιπέτεια της ενημέρωσης χαρακτηρίζεται από μια εκπληκτική ευρηματικότητα. Είναι αδύνατο, δηλαδή, να προβλέψει κανείς από ποιο κοινωνικό χώρο θα προκύψει το καινούριο θέμα. Περιμένατε, π.χ., ότι θα γίνονταν πρώτη είδηση η επίσκεψη του Μπους στην Ελλάδα, η δίκη του Ρουσέλ για την περιουσία της Αθηνάς Ωνάση, η αποχώρηση του Βαρδινογιάννη από τον «Παναθηναϊκό»; Και την ίδια στιγμή να μην ακούγεται ούτε να γράφεται λέξη για τους πολεμοχαρείς ελιγμούς του ΝΑΤΟ στη Βόρεια Ελλάδα και την απόβαση του Ιμπραΐμ στην Πελοπόννησο; Και γίνεται αυτό, γιατί μια τέτοια επεξεργασία της ενημερότητας δε θεμελιώνεται πάντα σε μια συγκεκριμένη και προβλέψιμη σκοπιμότητα. Πολλές φορές προκύπτει από την άγνοια, από την αδυναμία σύλληψης του πραγματικού και της ουσίας, από την απειρία και την εσφαλμένη εκτίμηση του αντικειμενικού.

Και, δυστυχώς, το ίδιο πάνω κάτω συμβαίνει και με όλη αυτή την πανικόβλητη συζήτηση που άνοιξε για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 2004. Φοβούμαι πως και γι' αυτό το θέμα θ' αρχίσουν να κυκλοφορούν του κόσμου τα υποπροϊόντα, μεταξύ κουτσομπολιού και σκανδαλοθηρίας και η ουσία θα χάνεται. Και το λέω αυτό, με αφορμή το σχέδιο νόμου του ΥΠΠΟ για τα «θέματα Προετοιμασίας Ολυμπιακών Αγώνων»... που συζητιέται αυτές τις μέρες στη Βουλή. Ενα «σχέδιο», που σε λίγο θα γίνει νόμος και που δε φαίνεται, δυστυχώς, να οδηγεί προς την κατεύθυνση της πραγματοποίησης των αγώνων αυτών μακριά από την εμπορευματοποίηση και το ντοπάρισμα της ανθρώπινης προσπάθειας, μακριά από την κραυγαλέα αισθητική της επίδειξης και του αφελούς θαυμασμού των πυροτεχνημάτων και του πολύχρωμου «χαβαλέ». Ούτε φαίνεται να δίνει στο 2004 έναν ιδιαίτερο ελληνικό χαρακτήρα για να το φέρει, έστω και συμβολικά, πιο κοντά στην Ολυμπία του 8 π.Χ. αιώνα, μέσα από την ηρεμία και τη γαλήνη της ειρηνικής άμιλλας, όπως τουλάχιστον παραδηλώνει το απέριττο στεφάνι της ελιάς που κυκλοφορεί ως λογότυπος των αγώνων. Για να το φέρει, ας πούμε, πιο κοντά στο πανελλήνιο νόημα που έπρεπε να πάρει αυτή η διοργάνωση.

Γιατί αυτό το νόημα είχαν οι Ολυμπιακοί Αγώνες στην αρχαιότητα. Και όχι αυτό το άκρως αθηναιοκεντρικό περιεχόμενο είναι που θα πάρουν οι Ολυμπιακοί του 2004. Οι αρχαίοι Μακεδόνες αποδείκνυαν την ελληνικότητά τους, γιατί ο βασιλιάς τους είχε πάρει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Αλλά σήμερα για να γευτείς κάποιο από τα προνόμια, οικονομικό ή ηθικό, των αγώνων του 2004, πρέπει να αποδείξεις ότι είσαι «Αθηναίος». Και όμως, φοβούμαι πως ο καυγάς που θα ξεσπάσει θα είναι γύρω από το μιναρέ του ισλαμικού τεμένους που προβλέπεται να χτιστεί από το άρθρο 7 του νόμου. Αφεριμ!