Είναι γεγονός ότι οι νέες τεχνολογίες συχνά υμνούνται ως «εργαλεία» τα οποία ωφελούν τους «χειριστές» τους, δηλαδή τα τμήματα της εργατικής τάξης που τα κινούν ως μέσα παραγωγής, συγκριτικά με παλιότερα μέσα παραγωγής. Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Τα μέσα παραγωγής γενικά, άρα και οι «τεχνολογίες», ωφελούν τους ιδιοκτήτες τους. Μόνο αν έτσι ταξικά προσεγγίσουμε το ζήτημα, μπορούμε να αντιμετωπίσουμε ανάλογες λαθεμένες απόψεις περί «ωφέλειας» των εργατών από τη χρήση των νέων τεχνολογιών. Σε προηγούμενο άρθρο αναφερθήκαμε ακριβώς στο γεγονός ότι η καπιταλιστική χρήση των «τεχνολογιών» αυξάνει πολλαπλάσια το βαθμό εκμετάλλευσης. Αλλά και οι αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας, οι οποίες μπορούν να επέλθουν με τις «τεχνολογίες», κάνουν δύσκολη τη ζωή των εργατών.

Στη μελέτη του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών (ΚΜΕ), «Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα», έκδοση «Σύγχρονη Εποχή», (σελ. 81-82), αναφέρονται τα εξής: «Πριν από την περίοδο της επιστημονικοτεχνικής επανάστασης... στο επίπεδο της οργάνωσης της εργασίας κυριαρχεί στον ένα ή στον άλλο βαθμό, ο καταμερισμός της εργασίας, ο οποίος περιλαμβάνει δύο βασικά σκέλη. Τον οριζόντιο καταμερισμό (κατατεμαχισμός της εργασίας με βάση το τρίπτυχο 1 άνθρωπος - 1 χειρισμός - 1 θέση εργασίας) και τον κάθετο διαχωρισμό (αυστηρός διαχωρισμός ανάμεσα στη σύλληψη, στο σχεδιασμό και στην εκτέλεση κάθε συγκεκριμένης εργασίας).

Η τροποποίηση αυτού του καταμερισμού από τη σκοπιά του κεφαλαίου επιταχύνθηκε μετά την κρίση του '73. Σταδιακά εδραιώθηκε στη βιομηχανία ένας νέος τεμαχισμός της διαδικασίας σε ξεχωριστά διαστήματα παραγωγικής δραστηριότητας, που τα χρεώνονται συνολικά μικρές ομάδες εργασίας.

Η περίοδος μαζικής συνδυασμένης χρήσης της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών αξιοποιείται από το κεφάλαιο για την επιβολή ευρύτερων αλλαγών. Συγκεκριμένα τα μονοπώλια επιχειρούν να απαντήσουν στην ανάγκη να ανταποκρίνεται ο εργαζόμενος σε διαφορετικούς ρόλους στο χώρο εργασίας και να μπορεί να χειριστεί νέα μηχανήματα τα οποία αντικαθίστανται ταχύτερα από ό,τι πριν στην παραγωγική διαδικασία.

Στόχος είναι ο φθηνός απασχολήσιμος πολυειδικευμένος εργαζόμενος, που έχει τη δυνατότητα να ανταποκριθεί σε διαφορετικούς τύπους καθηκόντων και να παρέμβει διορθωτικά σε μεγάλο εύρος της γραμμής παραγωγής.

Στο πλαίσιο αυτό εισάγεται η διαδικασία της "σπονδυλωτής διά βίου κατάρτισης" και της "ευέλικτης εξειδίκευσης" που οδηγεί σε ένα περισσότερο διασπασμένο, περιπλανώμενο, υποταγμένο προλεταριάτο, με μειωμένα εργασιακά και ασφαλιστικά δικαιώματα.

Η μαζική είσοδος της πληροφορικής ενισχύει και την τάση αποειδίκευσης παραδοσιακών τμημάτων του εργοστασιακού προλεταριάτου και την τάση υπερειδίκευσης ορισμένων κατηγοριών».

Το φαινόμενο δεν είναι καινούριο. Οι αυτοματισμοί στις μηχανές πάντα επέφεραν ανάλογες αλλαγές στα ζητήματα ειδίκευσης της εργατικής δύναμης. Βεβαίως, όταν πρωτοεφαρμόζεται μια νέα τεχνική στην παραγωγή απαιτούνται υπερειδικευμένες θέσεις εργασίας. Οταν όμως η εφαρμογή αυτή κυριαρχήσει στην παραγωγή οι συγκεκριμένες θέσεις αποκτούν πιο τυποποιημένα και απλοποιημένα χαρακτηριστικά για να αντικατασταθούν στη συνέχεια σε ένα βαθμό από αυτοματοποιημένες μηχανικές διαδικασίες. Ανάλογα προσαρμόζεται και η εργατική δύναμη. Μόνο που αυτή η προσαρμογή στον καπιταλισμό, οδηγεί στην συγκεκριμένη κάθε φορά ειδίκευση, χωρίς τις ολοκληρωμένες γνώσεις για την ίδια την αυτοματοποιημένη λειτουργία της παραγωγής αλλά και της ίδιας της μηχανής.

Πώς διαμορφώνεται λοιπόν η κατάσταση για τους εργαζόμενους στην παραγωγή απ' αυτή τη διαδικασία;

Για την πλειοψηφία των εργοστασιακών εργατών η κατάσταση χαρακτηρίζεται από το παράδειγμα των εργατών ελέγχου - επιτήρησης της αυτόματης μηχανής.

«α. Ο υψηλός βαθμός, που οι αποκτούμενες απαιτούμενες γνώσεις ξεχνιούνται στη συνέχεια από τους εργάτες, όταν εναλλάσσονται συχνά σε διαφορετικές θέσεις εργασίας και πολλαπλά καθήκοντα, με αποτέλεσμα να ανεβαίνει τελικά ασύμφορα το λεγόμενο συνολικό εργοδοτικό κόστος.

β. Η αναντικατάστατη αξία της ανθρώπινης εξειδικευμένης εργασίας τουλάχιστον στους τομείς ελέγχου της παραγωγικής διαδικασίας και εισαγωγής - διαχείρισης της καινοτομίας. Τονίζεται η αδυναμία των πλήρως αυτοματοποιημένων συστημάτων να αντεπεξέλθουν σε ανοιχτή κλίμακα ποικίλων δεδομένων. Για παράδειγμα στην ΙΒΜ, στη ΖΕΡΟΞ και στην ΤΖΕΝΕΡΑΛ ΜΟΤΟΡΣ αναφέρονται προγράμματα επανεισαγωγής ανθρώπινου δυναμικού στην παραγωγική διαδικασία. Συγγραφείς, όπως ο Α. Sayer (1990) τονίζουν ότι συγκρινόμενες με τον ανθρώπινο παράγοντα οι πιο ευέλικτες μηχανές μπορούν να αντιδρούν με μεγαλύτερη ακαμψία μπροστά σε καινούρια προβλήματα.

γ. Η ασύμφορη αξιοποίηση από το κεφάλαιο της παραγωγικής ευελιξίας και του τεχνολογικού εκσυγχρονισμού σε αρκετές περιπτώσεις σε σχέση με την αξιοποίηση εναλλακτικών μεθόδων διαχείρισης (π.χ. ανάθεση τμημάτων του συνολικού έργου σε υπεργολάβους με σκληρούς οικονομικούς όρους)». (Μελέτη του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, (ΚΜΕ), «Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα», έκδοση «Σύγχρονη Εποχή», (σελ. 83-84).

Ακόμα και έτσι όμως, η συγκεκριμένη εξελισσόμενη πραγματικότητα κάνει δύσκολη τη ζωή των εργατών.