Οι συνέπειες των οικονομικών κρίσεων για τους εργαζόμενους είναι πολύ οδυνηρές. Το κεφάλαιο προσπαθεί να βρει μια διέξοδο, έστω και προσωρινά, από τη μέγκενη της οικονομικής κρίσης, ρίχνοντας όλα τα βάρη της στις πλάτες της εργατικής τάξης και των άλλων εργαζομένων.

Οι οικονομικές κρίσεις αποτελούν την πιο χτυπητή εκδήλωση των αντιθέσεων του καπιταλισμού. Στη διάρκεια της κρίσης γίνεται ολοφάνερη η ασυμφιλίωτη αντίθεση μεταξύ του κοινωνικού χαρακτήρα της παραγωγής και της ατομικής ιδιοποίησης των αποτελεσμάτων της. Οι καπιταλιστές μετατρέπουν την κοινωνική παραγωγή, που είναι προορισμένη να ικανοποιεί τις ανάγκες των παραγωγών, σε εμπόδιο για την ικανοποίηση αυτών των αναγκών. Η εργατική τάξη είναι υποχρεωμένη να ζει μέσα σε συνθήκες αθλιότητας, όχι γιατί δεν παρήγαγε αρκετά σε ποσότητα και ποιότητα είδη κατανάλωσης, αλλά γιατί παρήγαγε πάρα πολλά.

«Οι εργαζόμενες μάζες δεν έχουν τα μέσα για τη συντήρησή τους - γιατί ακριβώς παρήγαγαν πολλά από αυτά»¹.

Αν οι εργάτες δεν έχουν δουλιά αυτό συμβαίνει όχι γιατί δεν υπάρχουν μέσα παραγωγής, αλλά γιατί υπάρχουν πάρα πολλά. Ανάμεσα στους εργάτες και στα μέσα παραγωγής υψώνεται το κεφάλαιο που εμποδίζει τη συνένωσή τους.

Στη διάρκεια της κρίσης συντελείται η συγκέντρωση και η συγκεντροποίηση της παραγωγής και του κεφαλαίου, μέσω της εθελοντικής συνένωσης των εξαγορών και των συγχωνεύσεων. Μια σειρά μικροί και μεσαίοι εμπορευματοπαραγωγοί χρεοκοπούν και προλεταριοποιούνται. Η άνοδος της παραγωγικότητας της εργασίας περιορίζει τις ανάγκες του κεφαλαίου από εργατική δύναμη και προκαλεί την αύξηση της στρατιάς των ανέργων.

Στη σχετική Εκθεση της Διεθνούς Οργάνωσης Εργασίας (ΔΟΕ) που αφορά τη μαζική ανεργία σε παγκόσμια κλίμακα για το 1998-1999, διαγράφονται «εξαιρετικά ζοφερές και απογοητευτικές...» οι προοπτικές στην παγκόσμια αγορά εργασίας.

Σύμφωνα με την έκθεση αυτή, στη συγκεκριμένη περίοδο υπήρχαν στον κόσμο 210 εκατομμύρια άνεργοι και 900 εκατομμύρια υποαπασχολούμενοι. Μόνο μέσα στο 1998 περισσότερο από 10 εκατομμύρια άτομα έχασαν τις θέσεις εργασίας τους.

Τα 60 από τα 210 εκατομμύρια των ανέργων της συγκεκριμένης περιόδου ήταν νέοι ηλικίας 15-24 χρόνων. Ενας σοβαρός αριθμός από αυτούς δεν είναι μόνο άνεργοι, αλλά και συχνά καταφεύγουν στο αλκοόλ και τα ναρκωτικά.

Στις χώρες μέλη του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) η ανεργία ανάμεσα στη νεολαία ξεπερνάει το 20%.² Από τα 5 δισεκατομμύρια των κατοίκων του πλανήτη το 1 δισεκατομμύριο έχει εισόδημα κάτω από ένα δολάριο την ημέρα.

Στην Ευρωπαϊκή Ενωση υπάρχουν πάνω από 20 εκατομμύρια άνεργοι και 60 εκατομμύρια άνθρωποι που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας³.

Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, ο αριθμός των ανέργων το 1996 έφτασε τα 446.379 άτομα ή το 10,3%. Το 37% του συνόλου των ανέργων είναι νέοι, ηλικίας 15-24 ετών. Η ανεργία πλήττει ιδιαίτερα τις γυναίκες οι οποίες το 1996 αποτελούσαν το 63% των ανέργων. Την ίδια χρονιά το ποσοστό ανεργίας των γυναικών 15-19 ετών ανερχόταν σε 54%. Με γοργούς ρυθμούς αυξάνεται η μακροχρόνια ανεργία. Οι μακροχρόνια άνεργοι είναι 230.000 και το 60% από αυτούς αναζητούν εργασία για πρώτη φορά. Το 1996 οι μακροχρόνια άνεργοι αποτελούσαν το 58,3% του συνόλου των ανέργων και η σύνθεσή τους κατά φύλο ήταν κατά 68% γυναίκες και κατά 32% άνδρες⁴.

Πρόσφατη είναι άλλωστε η διαπίστωση της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας ότι η ανεργία στην Ελλάδα έφτασε συνολικά το 13,2%.⁵ Το 20% των Ελλήνων ζει κάτω από το όριο της φτώχειας⁶.

Σήμερα, (στοιχεία β' τριμήνου 2003) σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία της ΕΣΥΕ, η ανεργία ανέρχεται σε 392.200 και ποσοστό 8,9%. Αλλά τα στοιχεία είναι πλασματικά, γιατί: Πρώτον, η Εθνική Στατιστική Υπηρεσία θεωρεί εργαζόμενο ακόμα και αυτόν που δουλεύει έστω και μία ώρα τη βδομάδα και επομένως και όλους όσοι απασχολούνται σε ευέλικτες μορφές απασχόλησης οι οποίες οδηγούν σε εξαθλίωση των εργαζομένων. Δεύτερον, για την κυβέρνηση όσοι συμμετέχουν σε προγράμματα επαγγελματικής κατάρτισης που διαρκούν δύο έως τρεις μήνες δεν είναι άνεργοι αλλά εργαζόμενοι!!! Τρίτον, μεγάλο τμήμα των ανέργων για διάφορους λόγους - όπως η μη εύρεση εργασίας ύστερα από μακρόχρονη αναζήτηση - αποσύρεται από την αγορά εργασίας και δεν καταγράφεται στα επίσημα στοιχεία.⁷

Τη στιγμή ακριβώς που η ανεργία, η αθλιότητα και η πείνα φτάνουν στο ανώτατο σημείο τους, τα μέσα παραγωγής και τα είδη κατανάλωσης που θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν ωφέλιμα για να καταπολεμηθεί η ανεργία, η αθλιότητα και η πείνα, καταστρέφονται από τους καπιταλιστές.

Τα φαινόμενα του παρασιτισμού έχουν πάρει μεγάλες διαστάσεις. Καθημερινά ανακαλύπτονται όλο και περισσότερο σκάνδαλα. Η διαφθορά απλώνεται. Η εξαγορά συνειδήσεων και τα ρουσφέτια οργιάζουν. Πολλοί προσπαθούν να βρουν διέξοδο και λύσεις, προσφεύγοντας στον ατομικισμό. Αυξάνεται ο αριθμός των νευρο-ψυχολογικών παθήσεων. Χάνονται όνειρα και ελπίδες για το μέλλον. Πληθαίνουν οι αυτοκτονίες και πολλαπλασιάζονται οι εγκληματικές πράξεις. Μεγαλώνει η τρομοκρατία και η ανασφάλεια του πολίτη. Το πρόβλημα των ναρκωτικών έχει πάρει επικίνδυνες διαστάσεις και ανησυχεί σοβαρά την κοινή γνώμη. Οι έμποροι του «λευκού θανάτου» οργιάζουν. Ο εφιάλτης των ναρκωτικών κρέμεται πάνω από το κεφάλι της νέας γενιάς. Αυξάνονται τα θύματά του.

Η φτώχεια και η εξαθλίωση συμβάλλουν στην αναβίωση του νεοφασισμού και του ρατσισμού. Μια μερίδα των νέων γίνεται έρμαιο της καπιταλιστικής υποκουλτούρας. Η αστική τάξη προκειμένου να κρατήσει μακριά από την ταξική πάλη μερικά πιο καθυστερημένα κοινωνικά στρώματα, τα ωθεί στην αδράνεια και στις ατομικές λύσεις.

Για την αντιμετώπιση των κινητοποιήσεων της εργατικής τάξης και των άλλων εργαζομένων ενάντια στην αντιλαϊκή πολιτική της κυβέρνησης, ο αυταρχισμός, η τρομοκρατία, η δικαστική και κρατική καταστολή παίρνουν ανησυχητικές διαστάσεις.

Ολοι αυτοί και πολλοί άλλοι παράγοντες μέσα στα πλαίσια της οικονομικής κρίσης προκαλούν τη μείωση της αγοραστικής ικανότητας των πλατιών λαϊκών στρωμάτων και την πτώση του βιοτικού τους επιπέδου.

Και όλα αυτά γίνονται με σκοπό τη «διέξοδο» από την παρούσα οικονομική κρίση και στο όνομα της πιστής εφαρμογής των επιλογών της Ευρωπαϊκής Ενωσης για την ΟΝΕ και των προγραμμάτων «σύγκλισης» των οικονομιών, που η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ και όλα τα κόμματα του Μααστριχτικού τόξου θεωρούν εθνικούς στόχους.

Το αναπόφευκτο των οικονομικών κρίσεων στις συνθήκες του καπιταλισμού οφείλεται στην ίδια τη φύση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Και αυτό είναι έκφραση και εκδήλωση της αναντιστοιχίας των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής στο βαθμό και στο χαρακτήρα ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων.

Οι «οικονομικές κρίσεις...», γράφει ο Φ. Ενγκελς «... έχουν την προέλευσή τους στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής και αποτελούν ταυτόχρονα και κρίσεις αυτού του ίδιου τρόπου παραγωγής και μια απόδειξη για την επιτακτική ανάγκη της ανατροπής του από την κοινωνία»⁸.

Δηλαδή, οφείλεται στην ίδια την ύπαρξη και δράση της βασικής αντίθεσης της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας. Με την ίδια σιδερένια λογική με την οποία ο καπιταλισμός δεν μπορεί να καταργήσει αυτή τη βασική αντίθεση, που κρύβει μέσα στα σπλάχνα του όσο θα υπάρχει σαν κοινωνικο-οικονομικό σύστημα, με την ίδια σιδερένια λογική, δεν μπορεί να καταργήσει και να ξεπεράσει και τις οικονομικές του κρίσεις ο κεφαλαιοκρατικός τρόπος παραγωγής.

Υπάρχει διέξοδος από τις οικονομικές κρίσεις. Και αυτή είναι μια και μοναδική. Αυτή βρίσκεται στα χέρια της εργατικής τάξης και των συμμάχων της: η πραγματοποίηση της σοσιαλιστικής επανάστασης και η εγκαθίδρυση της σοσιαλιστικής κοινωνίας. Μόνο ο σοσιαλισμός μπορεί ν' απαλλάξει μια για πάντα την ανθρωπότητα από τον εφιάλτη των οικονομικών κρίσεων.

1. Φρ. Ενγκελς: «Αντι-Ντύρινγκ», εκδόσεις «Αναγνωστίδης», σελ. 408.

2. Κυριακάτικος «Ριζοσπάστης», 4.10.1998.

3. «Ελευθεροτυπία», 1.9.1998.

4. «Οικονομικός Ταχυδρόμος», 11.6.1998, σελ. 39.

5. «Ριζοσπάστης», 26.9.1998.

6. «Εξουσία», 6.7.1998.

7. «Ριζοσπάστης» 3.9.2003

8. Φρ. Ενγκελς: «Αντι-Ντύρινγκ», εκδόσεις «Αναγνωστίδης», σελ. 428-429.