Ερώτηση: Ο κόσμος, όπως φαίνεται, έχει άσχημη εικόνα για το τι είναι η Διεθνής. Τρέφουν προς αυτήν ένα ισχυρό μίσος, αλλά τους είναι δύσκολο να καταφέρουν να εξηγήσουν τι ακριβώς μισούν. Ορισμένοι άνθρωποι, που θεωρούν ότι κατάφεραν να εισχωρήσουν βαθύτερα στο μυστικό της Διεθνούς, ισχυρίζονται ότι πρόκειται για ένα είδος Ιανού, μ' ένα ειλικρινές και καλοσυνάτο χαμόγελο του εργάτη στο ένα πρόσωπο και με το προσωπείο του κακούργου - συνωμότη στο άλλο. Ζήτησα από τον Μαρξ να ρίξει φως στο μυστικό...

Κ. Μαρξ: Εδώ δεν υπάρχει κάποιο μυστικό, καλέ μου κύριε, παρά μόνο το μυστικό της βλακείας των ανθρώπων, οι οποίοι πεισματικά παραγνωρίζουν το γεγονός ότι η Ενωσή μας δρα ανοιχτά και οι σχετικοί απολογισμοί για τη δράση του τυπώνονται για όλους, όσοι θέλουν να τις διαβάσουν. Μπορείτε να αγοράστε το Καταστατικό μας με λίγες πένες. Με μια λίρα μπορείτε να έχετε μπροσούρες, από τις οποίες θα μάθετε σχεδόν τα πάντα για μας, ό,τι κι εμείς οι ίδιοι γνωρίζουμε.

Ερώτηση: «Το σχεδόν» αυτό είναι πολύ πιθανό, αλλά μήπως το πιο σημαντικό που δε θα μάθω, βρίσκεται σ' αυτό; Θα είμαι εντελώς ειλικρινής μαζί σας και θα θέσω το ζήτημα έτσι, όπως φαίνεται σ' έναν άσχετο παρατηρητή: δε μαρτυρά αυτή η γενική κακόβουλη στάση προς την οργάνωσή σας κάτι περισσότερο απ' ό,τι το μίσος της αστοιχείωτης μάζας; Και θα μου επιτρέψετε να σας ρωτήσω μια ακόμη φορά, άσχετα από αυτά που ήδη είπατε: τι είναι η Διεθνής;

Κ. Μαρξ: Είναι αρκετό να ρίξετε μια ματιά στους ανθρώπους, από τους οποίους αποτελείται, στους εργάτες.

Ερώτηση: Ναι, αλλά ο στρατιώτης δεν είναι πάντοτε αντιπροσωπευτικός για την κυβέρνηση, η οποία τον διοικεί. Εγώ γνωρίζω ορισμένα από τα μέλη σας και μπορώ να πω πως δεν είναι από κείνη την πάστα από την οποία βγαίνουν οι συνωμότες. Πολύ περισσότερο που το μυστικό, το οποίο είναι γνωστό σε ένα εκατομμύριο ανθρώπους, δεν είναι μυστικό. Τι γίνεται όμως αν αυτοί οι άνθρωποι είναι απλώς εργαλεία στα χέρια κάποιας τολμηρής, και θα μου επιτρέψετε να προσθέσω, όχι τόσο ξεκάθαρης στα μέσα, παρέας;

Κ. Μαρξ: Τίποτα δεν αποδεικνύει ότι είναι έτσι.

Ερώτηση: Κι η τελευταία εξέγερση στο Παρίσι;

Κ. Μαρξ: Καταρχήν θα σας παρακαλέσω να μου αποδείξετε ότι εδώ υπήρχε κάποια συνωμοσία πως ό,τι συνέβηκε δεν ήταν ένα νομοτελειακό αποτέλεσμα των καταστάσεων που διαμορφώθηκαν. Κι αν ξεκινήσουμε από την ύπαρξη συνωμοσίας, τι είναι αυτό που αποδεικνύει ότι σ' αυτήν πήρε μέρος η Διεθνής Ενωση;

Ερώτηση: Μα η ύπαρξη πλήθους μελών της Ενωσης στα όργανα της Κομμούνας.

Κ. Μαρξ: Σε μια τέτοια περίπτωση θα ήταν επίσης συνωμοσία των φραγκομασόνων, αφού η ατομική συμμετοχή τους στη δραστηριότητα της Κομμούνας δεν ήταν καθόλου μικρή. Εγώ μάλιστα δε θα εκπλησσόμουν καθόλου αν ο πάπας ανακοίνωνε πως η όλη εξέγερση ήταν στα χέρια των φραγκομασόνων. Προσπαθήστε να βρείτε άλλη ερμηνεία. Η εξέγερση στο Παρίσι πραγματοποιήθηκε από τους εργάτες του Παρισιού. Οι πιο ικανοί εργάτες αναπόφευκτα θα έπρεπε να γίνουν ηγέτες και οργανωτές, αλλά οι πιο ικανοί εργάτες είναι την ίδια στιγμή μέλη της Διεθνούς Ενωσης. Ομως η Ενωση, ως τέτοια, δεν μπορεί να είναι υπεύθυνη για τη δράση τους.

Ερώτηση: Ο κόσμος όμως τα βλέπει διαφορετικά. Ανθρωποι κάνουν λόγο για μυστικές οδηγίες από το Λονδίνο και ακόμη και για χρηματική υποστήριξη. Μπορούμε να υποστηρίξουμε πως ο ανοιχτός χαρακτήρας της δραστηριότητας της Ενωσης, την οποία εσείς επικαλείστε, αποκλείει τη δυνατότητα κάθε μυστικής επικοινωνίας;

Κ. Μαρξ: Εμφανίστηκε μήπως ποτέ κάποια οργάνωση η οποία έκανε τη δουλειά της χωρίς τη χρησιμοποίηση μυστικών όσο και φανερών μέσων επικοινωνίας; Αλλά το να λένε για μυστικές οδηγίες από το Λονδίνο, σαν διατάγματα σε ζητήματα πίστης και ηθικής, που στέλνει κάποιο κέντρο παπικής εξουσίας και ίντριγκας, σημαίνει να μην καταλαβαίνεις πλήρως την ουσία της Διεθνούς. Για κάτι τέτοιο θα απαιτούνταν μια κεντρική εξουσία στη Διεθνή, ενώ στην πραγματικότητα η μορφή της οργάνωσης δίνει ακριβώς την πιο μεγάλη ελευθερία στην τοπική αυτοτελή δράση και ανεξαρτησία. Στην ουσία η Διεθνής δεν είναι μια κυβέρνηση της εργατικής τάξης, αλλά αποτελεί περισσότερο ένωση, παρά διοικητική δύναμη.

Ερώτηση: Ενωση με ποιον σκοπό;

Κ. Μαρξ: Με στόχο την οικονομική απελευθέρωση της εργατικής τάξης μέσω της κατάκτησης της πολιτικής εξουσίας, με στόχο τη χρησιμοποίηση αυτής της πολιτικής εξουσίας για την υλοποίηση των κοινωνικών στόχων. Οι στόχοι μας θα πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο πλατιοί, ώστε να εντάσσονται σ' αυτούς όλες οι μορφές δράσης της εργατικής τάξης. Το να δώσουμε ειδικό χαρακτήρα θα σήμαινε να τις προσαρμόσουμε στις ανάγκες μόνο κάποιας ομάδας εργατών, στις ανάγκες των εργατών κάποιου έθνους. Και τότε πώς θα καλέσουνε όλους τους ανθρώπους σε ενότητα για τα συμφέροντα κάποιων; Αν η Ενωσή μας έμπαινε σ' αυτόν το δρόμο, θα έχανε το δικαίωμα να ονομάζεται Διεθνής. Η Ενωση δεν προδιαγράφει μια συγκεκριμένη μορφή πολιτικών κινήσεων, αλλά μόνο απαιτεί αυτές οι κινήσεις να κατευθύνονται στον ίδιο στόχο. Αποτελεί (μτφρ. η Ενωση) ένα δίκτυο ενοποιημένων κοινοτήτων, διάσπαρτων σε όλο τον κόσμο της εργασίας. Σε κάθε τμήμα του κόσμου το καθήκον μας καταλαβαίνεται από κάποια ιδιαίτερη πλευρά και οι εργάτες εκεί προσεγγίζουν την υλοποίησή του με το δικό τους δρόμο. Οι οργανώσεις των εργατών δεν μπορούν να είναι εντελώς ίδιες σε όλες τους τις λεπτομέρειες, στο Νιούκαστλ και στη Βαρκελώνη, στο Λονδίνο και στο Βερολίνο. Στην Αγγλία, για παράδειγμα, μπροστά στην εργατική τάξη είναι ανοιχτός ο δρόμος να δείξει την πολιτική της δύναμη. Η εξέγερση θα ήταν παραφροσύνη εκεί όπου η ειρηνική διαφώτιση θα οδηγούσε στους στόχους με πιο γρήγορο και σωστό τρόπο. Στη Γαλλία οι πολυπληθείς κατασταλτικοί νόμοι και ο θανατηφόρος ανταγωνισμός ανάμεσα στις τάξεις κάνουν, όπως φαίνεται, αναπόφευκτη τη βίαιη επίλυση του κοινωνικού πολέμου. Αλλά την επιλογή, με ποιον τρόπο θα πρέπει να γίνει η επίλυση, θα πρέπει να την κάνει η εργατική τάξη της συγκεκριμένης χώρας. Η Διεθνής δεν αναλαμβάνει να υπαγορεύσει κάτι σχετικό με αυτό το ζήτημα κι ακόμη είναι αμφίβολο αν θα δώσει συμβουλές. Αλλά σε κάθε κίνημα εκφράζει τη συμπάθεια και παρέχει τη βοήθειά της στα πλαίσια των δικών της κανόνων.

Ερώτηση: Και ποιος είναι ο χαρακτήρας αυτής της βοήθειας;

Κ. Μαρξ: Θα σας εξηγήσω με ένα παράδειγμα. Μια από τις πιο συνηθισμένες μορφές του κινήματος για την απελευθέρωση είναι η απεργία. Στο παρελθόν, όταν ξεκινούσε μια απεργία σε μια χώρα, «έσπαζε» εξαιτίας της εισαγωγής εργατών από άλλες χώρες. Η Διεθνής έβαλε τέλος σ' αυτήν την κατάσταση. Εχει πληροφορίες για την επικείμενη απεργία και διαδίδει αυτές τις πληροφορίες στα μέλη της, τα οποία αμέσως γνωρίζουν το μέρος, όπου διεξάγεται ο αγώνας, και το οποίο θα πρέπει να είναι γι' αυτούς απαγορευμένη ζώνη. Ετσι λοιπόν τα αφεντικά θα πρέπει να τα βρουν μόνο με τους δικούς τους εργάτες. Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι απεργοί δε χρειάζονται κάποια άλλη βοήθεια. Τα απαραίτητα χρηματικά μέσα συγκεντρώνονται με το ταχυδρομείο ανάμεσα στα μέλη των οργανώσεων, με τις οποίες αυτά συνδέονται πιο άμεσα, αλλά αν η κατάστασή τους αποδειχτεί ιδιαίτερα δύσκολη κι αν η απεργία έχει τη σύμφωνη γνώμη της Ενωσης, τότε στους απεργούς δίνονται χρήματα από το κοινό ταμείο. Ετσι λοιπόν για παράδειγμα κερδήθηκε πρόσφατα η απεργία στην καπνοβιομηχανία της Βαρκελώνης.

Συνοψίζοντας, για την ουσία της υπόθεσης. Η εργατική τάξη παραμένει φτωχή, ενώ ο πλούτος αυξάνεται. Φτωχή, ενώ η χλιδή αυξάνεται. Οι υλικές στερήσεις σακατεύουν τους εργάτες, τόσο από ηθική, όσο κι από σωματική πλευρά. Γι' αυτό μπροστά στους εργάτες εμφανίστηκε η επιτακτική ανάγκη να πάρουν την υπόθεση στα χέρια τους. Οι εργάτες πρέπει να αλλάξουν τις υπάρχουσες σχέσεις, ανάμεσα σ' αυτούς από τη μια και στους καπιταλιστές και ιδιοκτήτες γης από την άλλη. Κι αυτό σημαίνει ότι πρέπει να αλλάξουν την κοινωνία. Αυτός είναι ο κοινός στόχος οποιασδήποτε από τις γνωστές εργατικές οργανώσεις. Η λίγκα της γης και εργασίας, οι επαγγελματικές ενώσεις και οι κοινότητες αλληλοβοήθειας, το συνεταιριστικό εμπόριο και η συνεταιριστική παραγωγή είναι απλώς τα μέσα για την επίτευξη αυτού του στόχου. Η αποκατάσταση της πλήρους αλληλεγγύης ανάμεσα σ' αυτές τις οργανώσεις είναι υπόθεση της Διεθνούς Ενωσης. Η επιρροή της αρχίζει να γίνεται αισθητή παντού. Δύο εφημερίδες προπαγανδίζουν τις απόψεις της στην Ισπανία, τρεις στη Γερμανία, τόσες στην Αυστρία και την Ολλανδία, έξι στο Βέλγιο, έξι στην Ελβετία. Και τώρα, αφού σας έχω εξηγήσει τι είναι η Διεθνής, θα μπορέσετε να διαμορφώσετε άποψη και για τις υποτιθέμενες συνωμοσίες.

Ερώτηση: Και ο Ματζίνι είναι επίσης μέλος της οργάνωσής σας;

Κ. Μαρξ: (γελώντας) - Ω, όχι! Οι επιτυχίες μας δε θα ήταν τόσο μεγάλες, αν εμείς δεν πηγαίναμε πιο πέρα από τις ιδέες του.

Ερώτηση: Με εκπλήσσετε! Ημουν σίγουρος ότι αυτός αποτελεί εκπρόσωπο των πιο πρωτοπόρων απόψεων.

Κ. Μαρξ: Αυτός εκπροσωπεί όλο κι όλο την παλιά ιδέα της αστικής δημοκρατίας. Εμείς όμως δε θέλουμε να έχουμε τίποτα το κοινό με την αστική τάξη. Ο Ματζίνι καθυστέρησε σε σχέση με το σύγχρονο κίνημα όχι λιγότερο απ' ό,τι οι Γερμανοί καθηγητές, οι οποίοι ως τα σήμερα θεωρούνται απόστολοι της αναπτυγμένης δημοκρατίας του μέλλοντος. Αυτοί ήταν τέτοιοι κάποτε, μπορεί έως το 1848, όταν η γερμανική αστική τάξη είχε μόλις αναπτυχθεί. Αλλά τώρα αυτοί οι καθηγητές πέρασαν εξ ολοκλήρου με το μέρος της αντίδρασης και το προλεταριάτο δε θέλει άλλο να τους ξέρει.

Ερώτηση: Ορισμένοι θεωρούν ότι η οργάνωσή σας έχει στοιχεία θετικισμού.

Κ. Μαρξ: Καθόλου. Μεταξύ μας υπάρχουν θετικιστές και θετικιστές, αλλά αυτοί δεν ανήκουν στην οργάνωσή μας και με επιτυχία προωθούν την υπόθεσή τους. Ομως αυτό δεν είναι κάποια υπηρεσία της φιλοσοφίας τους, η οποία δεν έχει τίποτα κοινό με την ιδέα της λαϊκής εξουσίας, όπως εμείς την καταλαβαίνουμε. Είναι μια φιλοσοφία η οποία επιδιώκει απλώς να αλλάξει την παλιά ιεραρχία με μια νέα.

Ερώτηση: Μου φαίνεται πως, σ' αυτήν την περίπτωση, οι αρχηγοί του σύγχρονου διεθνιστικού κινήματος θα έπρεπε να επεξεργαστούν τη δική τους φιλοσοφία, όπως δημιούργησαν και τη δική τους Ενωση.

Κ. Μαρξ: Απολύτως σωστά. Είναι δύσκολο να περιμένουμε, για παράδειγμα, πως εμείς θα μπορούσαμε να έχουμε επιτυχία στον πόλεμό μας ενάντια στο κεφάλαιο, εάν δε χτίζαμε τη δική μας τακτική, στηριζόμενοι, ας πούμε, στην πολιτική οικονομία του Μιλ. Αυτός σκιαγράφησε την εικόνα ενός είδους σχέσεων ανάμεσα στην εργασία και στο κεφάλαιο. Εμείς ελπίζουμε να δείξουμε ότι είναι δυνατό να διαμορφώσουμε άλλες σχέσεις.

Ερώτηση: Τι έχετε να πείτε για τις Ηνωμένες Πολιτείες;

Κ. Μαρξ: Τα βασικά κέντρα της δραστηριότητάς μας βρίσκονται τώρα στις παλιές ευρωπαϊκές χώρες. Πολλές συνθήκες επιτρέπουν ως τα σήμερα να σκεφτόμαστε ότι το εργατικό ζήτημα δεν αποκτά γενικευμένη σημασία για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά αυτές οι συνθήκες γρήγορα εξαφανίζονται και το εργατικό ζήτημα γρήγορα προωθείται εκεί σε πρώτο πλάνο μαζί με την άνοδο, όπως και στην Ευρώπη, της εργατικής τάξης, διαφορετικής από τα άλλα στρώματα της κοινωνίας και διαχωρισμένης από το κεφάλαιο.

Ερώτηση: Εγώ πιστεύω ότι στην Αγγλία η επικείμενη επίλυση, όποια κι αν θα είναι αυτή, θα μπορούσε να επιτευχθεί όχι με το δρόμο της βίαιης επανάστασης. Η αγγλική μέθοδος διαφώτισης στις συγκεντρώσεις και στον τύπο, ως ότου η μειοψηφία γίνει πλειοψηφία, επιτρέπει να ελπίζουμε σε κάτι τέτοιο.

Κ. Μαρξ: Εγώ σ' αυτό το ζήτημα δεν είμαι τόσο αισιόδοξος, όσο εσείς. Η αγγλική αστική τάξη πάντοτε εμφάνιζε την ετοιμότητά της να αποδέχεται την απόφαση της πλειοψηφίας όσο η ίδια έλεγχε μονοπωλιακά το δικαίωμα ψήφου. Αλλά, πιστέψτε με, τη στιγμή που θα βρεθεί στη μειοψηφία στα ζητήματα που θεωρεί ζωτικής σημασίας, τότε θα έχουμε εδώ έναν νέο πόλεμο των δουλοκτητών...

Υστερα από την πτώση της Κομμούνας του Παρισιού, σε μια σειρά ευρωπαϊκές χώρες, δυνάμωσαν οι διώξεις ενάντια στα μέλη της Διεθνούς. Η Κομμούνα γέμισε με τρόμο τις κυρίαρχες τάξεις, που ήταν αποφασισμένες να εμποδίσουν, όσο ήταν δυνατό, την επανάληψη παρόμοιων γεγονότων. Ο αστικός Τύπος επιτίθεται παντού με πείσμα ενάντια στη Διεθνή. Στο Συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών, που συνήλθε στη Χάγη, ο Μαρξ είπε: «Ολα τα φράγματα της συκοφαντίας που διέθετε ο μίσθαρνος Τύπος της αστικής τάξης ανοίχτηκαν απότομα και άφησαν να ξεχυθεί ένας χείμαρρος από συκοφαντίες για να πνίξουν το μισητό εχθρό. Αυτή η συκοφαντική εκστρατεία δεν έχει το ταίρι της στην ιστορία... Υστερα από τη μεγάλη πυρκαγιά του Σικάγου, ο τηλέγραφος διέδωσε σ' όλον τον κόσμο ότι αυτή η πυρκαγιά είναι διαβολικό έργο της Διεθνούς».

Στα 1870 ψηφίστηκε στη Γαλλία ένας νόμος που θεωρούσε έγκλημα το να ανήκει κανένας στη Διεθνή. Η Γαλλία ζητούσε απ' όλες τις χώρες να παραδώσουν στη γαλλική κυβέρνηση, σαν εγκληματίες κοινού ποινικού δικαίου, τους κομμουνάρους πρόσφυγες. Την ίδια χρονιά στην Ολλανδία διατέθηκε ένα ποσό από 3.000.000 γκούλντεν για να εμποδιστεί η διάδοση του κομμουνισμού. Στη Γερμανία ο Μπέμπελ και ο Λίμπκνεχτ, που διαμαρτυρήθηκαν ενάντια στην προσάρτηση της Αλσατίας και της Λωραίνης και εξέφρασαν την αλληλεγγύη τους με την Κομμούνα, συνελήφθησαν και καταδικάστηκαν σε δύο χρόνια φυλάκιση σ' ένα φρούριο. Στην Ισπανία, την Ιταλία, το Βέλγιο και σ' άλλες χώρες οι διεθνιστές υποβλήθηκαν σε λυσσασμένες αστυνομικές διώξεις. Στις αρχές του 1872 η ισπανική κυβέρνηση κάλεσε τις άλλες κυβερνήσεις να συνεργαστούν για την εξόντωση της Διεθνούς. Ο Πάπας ένωσε τη φωνή του με τις κραυγές εκείνων που ζητούσαν εκδίκηση. Στα 1873 η Ρωσία, η Γερμανία και η Αυστροουγγαρία υπέγραψαν συμφωνία με την οποία αναλάμβαναν την υποχρέωση να διεξάγουν κοινό αγώνα ενάντια στη Διεθνή. Προσπάθησαν να παρασύρουν και την Αγγλία, αλλά δεν το κατόρθωσαν.

Πιο επικίνδυνη όμως για τη Διεθνή από τις αστυνομικές αυτές διώξεις ήταν η εσωτερική κρίση, που επιδεινωνόταν όλο και περισσότερο στην οργάνωση ύστερα από το τέλος της Κομμούνας. Η κρίση αυτή συνίστατο στην όλο και πιο πεισματώδη πάλη ανάμεσα στους μαρξιστές και τους μπακουνινιστές - ανάμεσα στη «Συμμαχία», που επικεφαλής της βρισκόταν ο Μπακούνιν και στις δυνάμεις που ήταν με το μέρος του Γενικού Συμβουλίου, που καθοδηγούσε ο Μαρξ. Οπως είδαμε στο προηγούμενο κεφάλαιο, οι μαρξιστές είχαν κάθε λόγο να υποστηρίζουν ότι η Κομμούνα επιβεβαίωσε τη γενική τους πολιτική γραμμή, αλλά οι μπακουνινιστές υποστήριζαν με πείσμα το αντίθετο. Υποστήριζαν με κάθε τρόπο πως η αυθόρμητη εξέγερση των εργατών του Παρισιού και των άλλων γαλλικών πόλεων αναιρεί τις αντιλήψεις του Μαρξ και επιβεβαιώνει γενικά τη θεωρία του αυθόρμητου, που προπαγάνδιζε ο Μπακούνιν. Οι μπακουνινιστές έπαιρναν θάρρος για να δυναμώσουν τη φραξιονιστική δράση και κατόρθωσαν πραγματικά να σταθεροποιήσουν τις θέσεις τους σε μια σειρά χώρες. Ηταν εξαιρετικά ισχυροί στις λατινικές χώρες: Ισπανία, Ιταλία, Πορτογαλία, Γαλλικό Βέλγιο, γαλλική και ιταλική Ελβετία. Το κύριο κέντρο τους ήταν η Γενεύη και ο Μπακούνιν κατέφευγε σε διάφορες μηχανορραφίες για να πετύχει τη μετάθεση της έδρας της Διεθνούς σ' αυτή την πόλη. Η πείρα της Κομμούνας εξαφάνισε σχεδόν κάθε πολιτική επιρροή των προυντονιστών και των μπλανκιστών στη Γαλλία, αλλά παρέτεινε παντού την ύπαρξη των μπακουνινιστών.

Η εσωτερική κρίση οξύνθηκε στις μεγαλύτερες χώρες, που ήταν φρούρια της Διεθνούς. Στη Γαλλία ύστερα από την πτώση της Κομμούνας είχε εξασθενίσει πολύ όλο το εργατικό κίνημα. Στη Γερμανία οι καυγάδες ανάμεσα στους μαρξιστές και τους λασσαλικούς, στους οποίους προστίθονταν και οι διώξεις της κυβέρνησης, έσπειραν τη σύγχυση στο εργατικό κίνημα. Στις Ενωμένες Πολιτείες η Εθνική Ενωση των Εργατών, που κρατούσε φιλική στάση απέναντι στη Διεθνή, ξέπεφτε γοργά. Και στην Αγγλία, που ήταν το κύριο στήριγμα του Μαρξ στη Διεθνή, υπήρχαν εσωτερικές δυσκολίες. Ολοι οι τρεϊντγιουνιονιστές ηγέτες, εκτός από ένα μονάχα, παραιτήθηκαν από το Γενικό Συμβούλιο σ' ένδειξη διαμαρτυρίας ενάντια στη βοήθεια που έδωσε ο Μαρξ στην Κομμούνα. Αλλοι οπορτουνιστές συνδικαλιστές ηγέτες, υιοθετώντας την αντιπολιτευτική μέθοδο που χαρακτήριζε την πάλη ενάντια στο Γενικό Συμβούλιο ίδρυσαν τη Βρετανική Ομοσπονδία της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών για να διακόψουν την άμεση επαφή του Γενικού Συμβουλίου με τα τρεϊντγιούνιονς. Αυτή η άσχημη κατάσταση επιδεινώθηκε όταν ο Εκάριους και ο Χαίιλς, που κατείχαν διαδοχικά τη θέση του Γενικού Γραμματέα της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών, διέκοψαν τις σχέσεις με τον Μαρξ.

Σ' αυτές τις δύσκολες και επικίνδυνες συνθήκες η Διεθνής οργάνωσε ειδική Γενική Συνδιάσκεψη στο Λονδίνο (17-23 του Σεπτέμβρη 1871) αντί του συνεδρίου που θα έπρεπε να συνέλθει στο Μάιντς της Γερμανίας, όπως είχε καθοριστεί πριν από ένα χρόνο. Για να μην εκτεθούν σε διώξεις οι Γάλλοι αντιπρόσωποι, η Συνδιάσκεψη δεν ήταν δημόσια. Στη Συνδιάσκεψη πήραν μέρος 23 πρόσωπα, από τα οποία τα 17 ήταν μέλη του Γενικού Συμβουλίου. Ο Μαρξ αντιπροσώπευε τη Γερμανία, ο Ενγκελς την Ιταλία, ο Ν. Ούτιν τη Ρωσία και ο Εκάριους τις Ενωμένες Πολιτείες. Σύμφωνα με τον Ποστγκέιτ, η Διεθνής είχε τότε, αν υπολογίσουμε όλες τις παρατάξεις, 58 εφημερίδες, από τις οποίες 3 στις Ενωμένες Πολιτείες.

Το κύριο πρόβλημα που μπήκε μπροστά στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου ήταν η επικείμενη διάσπαση στους κόλπους της Διεθνούς. Τα πράγματα έφτασαν στο σημείο ώστε με τη δημιουργία της ομοσπονδίας του Γιούρα (Jura) στην Ελβετία (που ήταν το γενικό επιτελείο του Μπακούνιν) να υπάρχουν στο πολιτικό πεδίο δυο αντίπαλες οργανώσεις. Ο Γαίκ λέγει τα εξής για τη φραξιονιστική κατάσταση στην Ισπανία: «Στις περισσότερες πόλεις υπήρχαν εκτός από τα τμήματα της "Συμμαχίας" και τμήματα της Διεθνούς χωρίς να υπάρχει καμιά σύνδεση μεταξύ τους». Ο ίδιος συγγραφέας περιγράφει την οργάνωση του Μπακούνιν στην Ιταλία, όπου υπήρχε μεγάλος αριθμός ρεπουμπλικάνων οπαδών του Ματσίνι: «Ολα τα λεγόμενα τμήματα της Διεθνούς καθοδηγούνταν από δικηγόρους χωρίς πελατεία, από αμαθείς και χωρίς αρρώστους γιατρούς, από φοιτητές που παίζουνε μπιλιάρδο, από περιοδεύοντες εμπορικούς υπαλλήλους, από άλλους υπαλλήλους και ιδιαίτερα από δημοσιογραφικούς με περισσότερο ή λιγότερο αμφίβολο ταλέντο». Η Συνδιάσκεψη του Λονδίνου δεν μπορούσε να κάνει παρά πολλά για τη βελτίωση αυτής της δύσκολης κατάστασης. Δεν μπόρεσε παρά μόνο να υποστηρίξει τη γραμμή του Γενικού Συμβουλίου.

Η Συνδιάσκεψη, βγάζοντας ένα από τα πιο σημαντικά διδάγματα της πείρας της Κομμούνας, υπογράμμισε τη μεγάλη ανάγκη για τους εργάτες των διαφόρων χωρών να δημιουργήσουν δικά τους πολιτικά κόμματα και να αρχίσουν πολιτική δράση. Η Συνδιάσκεψη συγχάρηκε επίσης το σοσιαλδημοκρατικό εργατικό κόμμα της Γερμανίας για τις τελευταίες εκλογικές επιτυχίες του. Ολα αυτά ισοδυναμούσαν, φυσικά, με θανάσιμο χτύπημα για τους μπακουνινιστές. Η Συνδιάσκεψη αποφάσισε το επόμενο συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών να συνέλθει τον ερχόμενο χρόνο.

Οι μπακουνινιστές όμως αρνήθηκαν να συμμορφωθούν με τις αποφάσεις της Συνδιάσκεψης του Λονδίνου. Στις 12 του Νοέμβρη 1871 έκαναν επίσημο συνέδριο στο Σονβιλιέ της Ελβετίας. Ενας από τους αντιπροσώπους ήταν ο Ζιουλ Γκεντ, που αργότερα έπαιξε βασικό ρόλο στην ανάπτυξη του γαλλικού σοσιαλιστικού κόμματος. Το συνέδριο αυτό, που αποτελούνταν από οπαδούς της «Συμμαχίας», ήταν μια άμεση πρόκληση κατά του Γενικού Συμβουλίου. Το συνέδριο, με δήλωσή του που απευθυνόταν προς όλα τα τμήματα της Διεθνούς, κατάγγειλε το Συμβούλιο σαν διεφθαρμένο και δικτατορικό, καταδίκαζε το πρόγραμμα της πολιτικής του δράσης και ζητούσε να συγκληθεί αμέσως ένα νέο συνέδριο. Οι ιδεολογικές διαφωνίες μετατράπηκαν σε οργανωτική διάσπαση.

Το 5ο Συνέδριο της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών συνήλθε στη Χάγη. Αρχισε τις εργασίες του στις 2 του Σεπτέμβρη 1872. Για πρώτη φορά παραβρίσκονταν προσωπικά ο Μαρξ και ο Ενγκελς. Ο Μαρξ είχε γράψει στον Ζόργκε και τον Κούγκελμαν ότι θεωρούσε το συνέδριο «ζήτημα ζωής ή θανάτου για τη Διεθνή». Και έτσι ήταν. Ο Μπακούνιν δεν παραβρισκόταν προσωπικά, αλλά οι άνθρωποί του, με επικεφαλής τον Ζ. Γκιλιώμ, ήταν πολυάριθμοι και όλοι τους έτοιμοι να παίξουν με ανοιχτά χαρτιά.

Η διάσπαση εκδηλώθηκε από την αρχή κιόλας του συνεδρίου και χρειάστηκαν τρεις μέρες για τον έλεγχο των πληρεξουσιοτήτων. Από τους 65 αντιπροσώπους που τελικά επικυρώθηκαν τα πληρεξούσιά τους, οι 40 περίπου υποστήριζαν την κύρια γραμμή του Γενικού Συμβουλίου και 25 περίπου ήταν με το μέρος της αντιπολίτευσης. Υποστηρικτές του μαρξισμού ήταν: Τα μέλη του Γενικού Συμβουλίου - 16, Γερμανία - 10, Γαλλία - 6, Ελβετία -3, Ενωμένες Πολιτείες - 2, (ο Ζόργκε μαρξιστής και ο Ντεριούρ μπλανκιστής), Ισπανία, Βοημία, Δανία, και Σουηδία - κάθε μια από 1. Οι υποστηρικτές του Μπακούνιν ήταν Βέλγιο - 7, Αγγλία - 5, Ολλανδία - 4, Ισπανία - 4, Ελβετία - 2, Γαλλία 1. Οι Ιταλοί μπακουνινιστές μποϊκοτάρισαν το συνέδριο.

Ο ξεχωρισμός μεταξύ των παρατάξεων δεν ακολουθούσε μια πέρα για πέρα σαφή ιδεολογική γραμμή, γιατί μερικοί από τους υποστηρικτές των δύο μερίδων ενεργούσαν από άλλους λόγους που δε συνδέονταν με τα κύρια προβλήματα του συνεδρίου. Τέτοια ήταν η περίπτωση των Αγγλων αντιπροσώπων, συμπεριλαμβανομένου του Εκάριους και τριών άλλων μελών του Γενικού Συμβουλίου. Οντας πριν απ' όλα οπαδοί του καθαρού τρεϊντγιουνιονισμού δε συμμερίζονταν τις αναρχικές απόψεις του Μπακούνιν, αλλά, παρ' όλα αυτά, ψήφισαν ενάντια στους μαρξιστές.

Το συνέδριο ασχολήθηκε στις αποφάσεις του με τέσσερα κυρίως προβλήματα: το ρόλο και τα δικαιώματα του Γενικού Συμβουλίου, την έδρα της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών, την πολιτική γραμμή της Διεθνούς και την κατάσταση της «Συμμαχίας» του Μπακούνιν.

Οι μπακουνινιστές ανήγαγαν το σημείο αυτό σε κεντρικό πρόβλημα. Φανατικοί οπαδοί του αυθόρμητου και μιας άκρας τοπικής αυτονομίας, πρότειναν το Γενικό Συμβούλιο να μην είναι τίποτε άλλο από γραφείο αλληλογραφίας και συλλογέας στατιστικών στοιχείων. Αντιτάσσονταν πεισματικά στην ιδέα ότι το Γενικό Συμβούλιο έπρεπε να εφαρμόζει τις αποφάσεις των συνεδρίων και να δρα σαν καθοδηγητικό πολιτικό όργανο της Διεθνούς. Μερικοί ήθελαν να καταργήσουν τελείως το Γενικό Συμβούλιο. Οι μαρξιστές, από την άλλη μεριά, επέμεναν πάνω στην ανάγκη μιας πολιτικής γραμμής και μιας γενικής διεθνούς πειθαρχίας. Παίρνοντας υπόψη τη σοβαρή εσωτερική κρίση, το συνέδριο υποστήριξε την τελευταία αυτή άποψη, αποφασίζοντας με 40 ψήφους υπέρ, 4 κατά και 11 αποχές να παραχωρηθούν μεγαλύτερα δικαιώματα στο Συμβούλιο για να μπορεί να εφαρμόζει πιο αποτελεσματικά τις αποφάσεις των συνεδρίων και να επιβάλει την πειθαρχία. Αυτές οι αποφάσεις έδιναν στο Γενικό Συμβούλιο το δικαίωμα «να αποκλείει προσωρινά από τη Διεθνή ως το επόμενο συνέδριο κάθε κλάδο, τμήμα, ομοσπονδιακό συμβούλιο, επιτροπή και ομοσπονδία» που θα αρνούνταν να συμμορφωθεί με τις αποφάσεις της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών.

Οι κατηγορίες των μπακουνινιστών ενάντια στο Γενικό Συμβούλιο, ότι τάχα ενεργούσε δικτατορικά, ήταν αβάσιμες. Στην πραγματικότητα, από την ίδρυση κιόλας της Διεθνούς, το Συμβούλιο ήταν μάλλον θεωρητικό κέντρο, παρά άμεσο πολιτικό και οργανωτικό κέντρο. Σ' ένα του γράμμα στον Κούγκελμαν ο Μαρξ εξηγεί ως εξής τις αρμοδιότητες του Συμβουλίου στο θεωρητικό τομέα: «Δεν είναι αρμοδιότητά του να κρίνει από θεωρητική άποψη τα προγράμματα των διαφόρων τμημάτων. Πρέπει μονάχα να φροντίζει ώστε να μην περιέχουν τίποτε αντίθετο από το καταστατικό της Διεθνούς και το πνεύμα του». Οι μεγάλες πραγματοποιήσεις του Συμβουλίου (δηλ. του Μαρξ) ανήκαν στο θεωρητικό και πολιτικό τομέα. Το Συμβούλιο δεν πήρε την πρωτοβουλία για απεργίες ή πολιτικά κινήματα στις διάφορες χώρες, αλλά μάλλον τις υποστήριξε, αφού οργανώθηκαν από τα εθνικά τμήματα. Αλλά και αυτή ακόμα η περιορισμένη κεντρική καθοδήγηση ήταν πάρα πολύ για τους αναρχικούς μπακουνινιστές με τις παρατραβηγμένες αντιλήψεις τους για το αυθόρμητο. Μονάχα όταν κινδύνεψε η ίδια η ύπαρξη της Διεθνούς Ενωσης των Εργατών εφαρμόστηκε ένας ισχυρός συγκεντρωτισμός.

Στην περίοδο που ακολούθησε αμέσως ύστερα από την Κομμούνα του Παρισιού εκδηλώθηκε στις διάφορες χώρες μια ισχυρή τάση για πολιτική πάλη. Οι εργάτες επιδίωκαν με τον τρόπο αυτό να μετατρέψουν σε πραγματικότητα ένα από τα πιο στοιχειώδη διδάγματα του ιστορικού αυτού αγώνα. Σύμφωνα με την τάση αυτή οι μαρξιστές πρότειναν στο Συνέδριο της Χάγης σχέδιο απόφασης που περιλάβαινε ουσιαστικά το μεγαλύτερο μέρος της απόφασης που είχε υποβληθεί για έγκριση στη Συνδιάσκεψη του Λονδίνου του 1871. Το σχέδιο απόφασης έλεγε: «Στον αγώνα του ενάντια στις ενωμένες δυνάμεις των κατεχουσών τάξεων, το προλεταριάτο δεν μπορεί να δράσει παρά σαν τάξη και να οργανώσει τις δυνάμεις του σ' ένα ανεξάρτητο πολιτικό κόμμα, που να αντιπολιτεύεται όλα τα παλιά κόμματα, τα δημιουργημένα από τις κατέχουσες τάξεις. Το πολιτικό κόμμα σαν οργάνωση του προλεταριάτου χρειάζεται για το θρίαμβο της κοινωνικής επανάστασης και πρώτα - πρώτα για την επίτευξη του τελικού της σκοπού την κατάργηση των τάξεων».

Αυτή η απόφαση προκάλεσε ζωηρές συζητήσεις. Οι μπλανκιστές, με κύριο εκπρόσωπό τους το Γάλλο Βαγιάν, υποστήριζαν τα εξής: «Αν η απεργία είναι ένα όπλο στον επαναστατικό μας αγώνα, ένα άλλο όπλο και το πιο σημαντικό απ' όλα είναι τα οδοφράγματα». Ηθελαν να τροποποιήσουν με την έννοια αυτή το σχέδιο απόφασης. Οι μπακουνινιστές με επικεφαλής τον Γκιγιώμ επιτέθηκαν με πείσμα ενάντια στο σχέδιο απόφασης και μαζί μ' αυτό κι ενάντια στο «Κομμουνιστικό Μανιφέστο», υποστηρίζοντας ότι αυτό είναι εκφραστής της αστικής πολιτικής. «Η διαφορά ανάμεσα στη θετική πολιτική της παράταξης της μειοψηφίας εκτέθηκε στα εξής δυο αξιώματα: η πλειοψηφία επιδιώκει την κατάκτηση της πολιτικής εξουσίας. Η μειοψηφία επιδιώκει την καταστροφή της πολιτικής εξουσίας». Το Συνέδριο ενέκρινε με 29 ψήφους υπέρ, 5 κατά και 9 αποχές τη μαρξιστική απόφαση.

Η πρόταση του Ενγκελς να μεταφερθεί η έδρα της Διεθνούς στις Ενωμένες Πολιτείες, στη Νέα Υόρκη, έκανε αίσθηση στο συνέδριο. Η απόφαση, γραμμένη στα γαλλικά έλεγε:

«Προτείνουμε για τα έτη 1872 - 1873 η έδρα του Γενικού Συμβουλίου να μεταφερθεί στη Νέα Υόρκη και το Γενικό Συμβούλιο να αποτελείται από τα παρακάτω μέλη του ομοσπονδιακού Συμβουλίου της Βόρειας Αμερικής: Cavanagh, St. Clair, Cetti, Carl, Laurel, F. L. Bertrand. F. Bolte, C. Carl. Αυτοί θα έχουν δικαίωμα να προσλάβουν νέα μέλη, αλλά ο συνολικός αριθμός των μελών δεν πρέπει να ξεπερνάει τα 15». Ακολουθούσαν οι υπογραφές των Μαρξ, Ενγκελς, Σέξτον, Λονγκέ, Ντυπόν, Σερραλιέ, Βρομπλέφσκι, Μπαρύ, Μακ Ντόνελ, Λίσνερ, Λε Μουσιού. Χάγη 6 του Σεπτέμβρη 1872.

Το σχέδιο απόφασης προκάλεσε πεισματώδη πάλη στο συνέδριο. Οι μπακουνινιστές ορθώθηκαν ενάντιά του. Το ίδιο έκαναν και οι μπλανκιστές που στο συνέδριο αυτό υποστήριξαν γενικά τους μαρξιστές. Ο Ζόργκε, το πιο διακεκριμένο στέλεχος της Διεθνούς Ενωσης στις Ενωμένες Πολιτείες, αντιτάχθηκε κι αυτός σ' αυτήν την πρόταση, αλλά τελικά τάχθηκε υπέρ. Υστερα από μια πολύπλοκη πάλη - έγιναν και άλλες προτάσεις για τη Βαρκελώνη και τις Βρυξέλλες - υιοθετήθηκε τελικά το σχέδιο απόφασης του Ενγκελς με 30 ψήφους υπέρ, 14 κατά και 13 αποχές. Δηλώνοντας ότι η Διεθνής έχει χαθεί, οι μπλανκιστές εγκατέλειψαν επιδεικτικά το συνέδριο και δεν ξαναπήραν μέρος στις εργασίες του. Το Νέο Γενικό Συμβούλιο εκλέχτηκε αφού πάρθηκε υπόψη το γεγονός ότι τα μέλη του έπρεπε να κατοικούν στις Ενωμένες Πολιτείες. Το Συμβούλιο αποτελούνταν από τους Cavanagh. St. Clair, Laurel, Fornacieri, Leviele, Deurure, Carl, Bolte, Berliand, Speyer, Ward. Ο Ζόργκε εκλέχτηκε γενικός γραμματέας.

Σύμφωνα με τις εξηγήσεις που έδωσε ο Ενγκελς στο λόγο του όταν πρότεινε το σχέδιο απόφασης, η μεταφορά της Διεθνούς στη Νέα Υόρκη υπαγορευόταν από τις δύσκολες συνθήκες. Η κατάσταση, τόσο στα πλαίσια της οργάνωσης όσο και έξω απ' αυτήν, ήταν τέτοια που είχε γίνει πραγματικά αδύνατο να λειτουργεί πια η Διεθνής στην Ευρώπη. Ο μεγαλύτερος κίνδυνος ήταν ότι οι αναρχικοί του Μπακούνιν μπορούσαν να κυριαρχήσουν σ' αυτήν και να τη χρησιμοποιήσουν για την αιρετική τους υπόθεση, πράγμα που θα σήμαινε καταστροφή για το νεαρό παγκόσμιο εργατικό κίνημα. Υπήρχε ακόμα το ενδεχόμενο να πέσει το Γενικό Συμβούλιο στα χέρια των μπλανκιστών, από τους οποίους πολλοί πρόσφυγες ύστερα από τη συντριβή της Κομμούνας, εγκαταστάθηκαν στο Λονδίνο. Σ' αυτές τις δύσκολες συνθήκες δεν έμενε τίποτε άλλο να γίνει από το να μεταφερθεί η έδρα της Διεθνούς στην Αμερική, όπου μπορούσε να βρει μια ισχυρή βάση στο νεαρό αμερικάνικο εργατικό κίνημα.

*«Ιστορία των Τριών Διεθνών» σελ. 119-127, εκδόσεις «ΓΝΩΣΕΙΣ».

Λονδίνο 23 του Νοέμβρη 1871

... Η Διεθνής ιδρύθηκε για να αντικαταστήσει τις σοσιαλιστικές ή μισο-σοσιαλιστικές αιρέσεις με την πραγματική οργάνωση της εργατικής τάξης για τον αγώνα. Το αρχικό καταστατικό, και η ιδρυτική Διακήρυξη το δείχνουν αυτό με την πρώτη ματιά. Από την άλλη μεριά, η Διεθνής δε θα μπορούσε να κρατηθεί αν η πορεία της ιστορίας δεν είχε τσακίσει κιόλας τις αιρέσεις. Η ανάπτυξη των σοσιαλιστικών αιρέσεων και η ανάπτυξη του πραγματικού εργατικού κινήματος είναι πάντα αντίστροφα ανάλογες. Οσον καιρό οι αιρέσεις είναι (ιστορικά) δικαιολογημένες, η εργατική τάξη είναι ακόμα ανώριμη για ένα ανεξάρτητο ιστορικό κίνημα. Μόλις φτάσει αυτήν την ωριμότητα, όλες οι αιρέσεις είναι ουσιαστικά αντιδραστικές. Ωστόσο, επαναλήφθηκε στην Ιστορία της Διεθνούς, εκείνο που δείχνει παντού η ιστορία. Αυτό που πάλιωσε προσπαθεί ν' αποκατασταθεί ξανά και να επιβληθεί μέσα στα πλαίσια της νεοκαταχτημένης μορφής.

Και η Ιστορία της Διεθνούς ήταν ένας συνεχής αγώνας του Γενικού Συμβουλίου ενάντια στις αιρέσεις και τους ερασιτεχνικούς πειραματισμούς που προσπαθούσαν να επιβληθούν μέσα στην ίδια τη Διεθνή ενάντια στο πραγματικό κίνημα της εργατικής τάξης. Ο αγώνας αυτός γινόταν στα Συνέδρια, μα πολύ περισσότερο ακόμα στις ιδιαίτερες διαπραγματεύσεις του Γενικού Συμβουλίου με τα ξεχωριστά τμήματα.

Επειδή στο Παρίσι οι προυντονιστές (μουτουαλιστές¹) ήταν oι συνιδρυτές της Ενωσης, ήταν φυσικό τα πρώτα χρόνια να κρατούν αυτοί το πηδάλιο στο Παρίσι. Φυσικά, ενάντιά τους σχηματίστηκαν εκεί αργότερα κολεχτιβιστικές, θετικιστικές κ.τ.λ. ομάδες.

Στη Γερμανία - η κλίκα των λασσαλικών. Εγώ ο ίδιος αλληλογραφούσα δυο χρόνια με τον περιβόητο Σβάιτσερ και του απόδειξα με αναμφισβήτητο τρόπο ότι η οργάνωση του Λασσάλ είναι μια απλή αιρετική οργάνωση και σαν τέτοια είναι εχθρική προς την οργάνωση του πραγματικού εργατικού κινήματος που επιδιώκει η Διεθνής. Αυτός όμως είχε το «λόγο» του να μην το καταλαβαίνει.

Στα τέλη του 1868 μπήκε στη Διεθνή ο Ρώσος Μπακούνιν, με σκοπό να συγκροτήσει μέσα της μια δεύτερη Διεθνή, με αρχηγό τον ίδιο και με τον τίτλο «Alliance de la Democratie Socialiste²». Ο Μπακούνιν - άνθρωπος χωρίς καμιά θεωρητική γνώση - είχε την αξίωση να αντιπροσωπεύει σε τούτη τη χωριστή οργάνωση την επιστημονική προπαγάνδα της Διεθνούς και να την κάνει ειδικότητα αυτής της δεύτερης Διεθνούς μέσα στη Διεθνή.

Το πρόγραμμά του ήταν ένα επιπόλαια συναγμένο δεξιά και αριστερά ανακάτωμα - ισότητα των τάξεων (!), κατάργηση του κληρονομικού δικαιώματος σαν αφετηρία του κοινωνικού κινήματος (σαινσιμονική ανοησία), αθεϊσμός που υπαγορεύεται στα μέλη σαν δόγμα κ.τ.λ. και για βασικό δόγμα (προυντονιστική) αποχή από την πολιτική κίνηση.

Αυτό το παιδικό παραμύθι βρήκε απήχηση (και έχει ακόμα κάποιο στήριγμα) στην Ιταλία και στην Ισπανία, όπου οι πραγματικοί όροι του εργατικού κινήματος είναι ακόμα λίγο ανεπτυγμένοι, και μέσα σε μερικούς ματαιόδοξους, φιλόδοξους και κούφιους δογματιστές, στη ρομανική Ελβετία και στο Βέλγιο.

Για τον κύριο Μπακούνιν η διδασκαλία του (τα σκουπίδια του που τα μάζεψε διακονεύοντας από τον Προυντόν, τον Σαιν-Σιμόν κ.ά.) ήταν και είναι πάρεργο - απλώς μέσο για την προσωπική του ανάδειξη. Αν θεωρητικά είναι μηδενικό, σαν μηχανορράφος βρίσκεται στο στοιχείο του.

Το Γενικό Συμβούλιο χρειάστηκε να παλέψει χρόνια ενάντια σε τούτη τη συνωμοσία (που ως ένα ορισμένο σημείο την υποστήριζαν οι Γάλλοι προυντονιστές, ιδιαίτερα στη νότια Γαλλία). Τελικά, με τις αποφάσεις της συνδιάσκεψης Ι, ΙΙ και ΙΙΙ, ΙΧ, ΧVI και XVII³ κατάφερε το χτύπημα που ετοιμαζόταν από πολύν καιρό.

Είναι αυτονόητο ότι το Γενικό Συμβούλιο δεν υποστηρίζει στην Αμερική αυτό που πολεμά στην Ευρώπη. Οι αποφάσεις Ι, ΙΙ, ΙΙΙ και ΙΧ δίνουν τώρα στην Επιτροπή της Νέας Υόρκης τα νόμιμα όπλα για να ξεμπερδέψουν με όλες τις αιρέσεις και τις ερασιτεχνικές ομάδες και στην ανάγκη να τις αποκλείσουν.

...Το πολιτικό κίνημα της εργατικής τάξης έχει φυσικά για τελικό σκοπό την κατάχτηση της πολιτικής εξουσίας για λογαριασμό της και γι' αυτό, φυσικά, είναι αναγκαία μια οργάνωση της εργατικής τάξης που να υπάρχει από προηγούμενα, που να είναι αναπτυγμένη ως έναν ορισμένο βαθμό και που βγαίνει μέσα από τους ίδιους τους οικονομικούς της αγώνες.

Από την άλλη μεριά όμως κάθε κίνημα με το οποίο η εργατική τάξη αντιμετωπίζει σαν τάξη τις κυρίαρχες τάξεις και προσπαθεί να τις καταβάλει με πίεση απ' έξω, είναι ένα πολιτικό κίνημα. Λ.χ. η προσπάθεια να υποχρεωθούν οι ξεχωριστοί κεφαλαιοκράτες σε κάποιο ξεχωριστό εργοστάσιο ή και σε κάποιον ξεχωριστό κλάδο της βιομηχανίας με απεργίες κ.λπ. να περιορίσουν τις ώρες εργασίας, είναι ένα καθαρά οικονομικό κίνημα. Απεναντίας το κίνημα που έχει για σκοπό να επιβάλει την ψήφιση ενός νόμου για το οχτάωρο κ.τ.λ. είναι ένα πολιτικό κίνημα. Και έτσι από τα σποραδικά οικονομικά κινήματα των εργατών φουντώνει παντού ένα πολιτικό κίνημα, δηλ. ένα κίνημα της τάξης για να επιβάλει τα συμφέροντά της με γενική μορφή, με μορφή που έχει γενική, κοινωνικά αναγκαστική ισχύ. Αν αυτά τα κινήματα προϋποθέτουν την ύπαρξη από τα πριν μιας ορισμένης οργάνωσης, τότε με τη σειρά τους και στην ίδια κλίμακα αποτελούν επίσης μέσο για την ανάπτυξη αυτής της οργάνωσης.

Οπου η εργατική τάξη δεν είναι ακόμα αρκετά προχωρημένη στην οργάνωσή της για να επιχειρήσει μιαν αποφασιστική εκστρατεία ενάντια στη συλλογική εξουσία, δηλ. ενάντια στην πολιτική εξουσία των κυρίαρχων τάξεων, πρέπει οπωσδήποτε να διαπαιδαγωγηθεί γι' αυτό με αδιάκοπη ζύμωση ενάντιά τους και με εχθρική στάση απέναντι στην πολιτική των κυρίαρχων τάξεων. Στην αντίθετη περίπτωση μένει παιχνίδι στα χέρια τους, όπως το απόδειξε η επανάσταση του Σεπτέμβρη στη Γαλλία και όπως το αποδείχνει ως έναν ορισμένο βαθμό το παιχνίδι που μ' επιτυχία παίζουν ως τώρα ακόμα ο κύριος Γλάδστων και Σία στην Αγγλία.

1. mutualistes, έτσι λέγονταν οι προυντονιστές, γιατί είχαν ρίξει το σύνθημα της «αμοιβαίας βοήθειας» (mutuel = αμοιβαίος). (Σημ. Συντ.)

2. Ενωση της σοσιαλιστικής δημοκρατίας. (Σημ. Συντ.)

3. Οι αποφάσεις της Συνδιάσκεψης του Λονδίνου της Ι Διεθνούς (Σεπτέμβρης 1871), που αναφέρει ο Μαρξ, είναι αφιερωμένες στα παρακάτω ζητήματα: Στέριωμα της Διεθνούς, δυνάμωμα του συγκεντρωτισμού και του ηγετικού ρόλου του Γενικού Συμβουλίου. Ανάγκη ενός ανεξάρτητου πολιτικού κόμματος του προλεταριάτου και της αδιάσπαστης σύνδεσης του πολιτικού αγώνα με τον οικονομικό, διάλυση της μπακουνιστικής φραξιονιστικής ομάδας. (Σημ. Συντ.)

Λονδίνο, 12-17 του Σεπτέμβρη 1874

...Με την αποχώρησή σου η παλιά Διεθνής έτσι ή αλλιώς τελείωσε την ύπαρξή της. Κι αυτό είναι καλό. Ανήκε στην περίοδο της δεύτερης αυτοκρατορίας, όταν η καταπίεση που κυριαρχούσε σ' όλη την Ευρώπη υπαγόρευε στο εργατικό κίνημα, που μόλις αφυπνιζόταν ξανά, την ενότητα και την αποχή από κάθε εσωτερική πολεμική. Ηταν η στιγμή που τα κοινά κοσμοπολιτικά συμφέροντα του προλεταριάτου μπορούσαν να προβάλουν στο προσκήνιο. Η Γερμανία, η Ισπανία, η Ιταλία, η Δανία μόλις τότε είχαν μπει ή έμπαιναν στο κίνημα. Στην πραγματικότητα, το 1864, ο θεωρητικός χαρακτήρας του ίδιου του κινήματος σ' όλη την Ευρώπη, δηλ. στις μάζες, ήταν ακόμα πολύ ασαφής, ο γερμανικός κομμουνισμός δεν υπήρχε ακόμα σαν εργατικό κόμμα, ο προυντονισμός ήταν πολύ αδύνατος για να μπορέσει να παρουσιάσει τις ιδιαίτερες λέξεις του. Οι καινούργιες ανοησίες του Μπακούνιν δεν υπήρχαν τότε ούτε και στο δικό του το κεφάλι, ενώ και οι αρχηγοί ακόμα των αγγλικών τρέιντ-γούνιονς πιστεύανε ότι μπορούσαν να μπουν στο κίνημα με βάση το πρόγραμμα που διατυπωνόταν στην εισαγωγή του Καταστατικού. Η πρώτη μεγάλη επιτυχία έπρεπε ν' ανατινάξει την αφελή αυτή συνύπαρξη όλων των παρατάξεων. Η επιτυχία αυτή ήταν η Κομμούνα που ήταν αναντίρρητα το πνευματικό παιδί της Διεθνούς, αν και η Διεθνής δεν κούνησε ούτε το δαχτυλάκι της για να τη φτιάξει. Ετσι η Διεθνής θεωρήθηκε ως ένα βαθμό, κι αυτό πέρα για πέρα δικαιολογημένα, υπεύθυνη για την Κομμούνα. Οταν, χάρη στην Κομμούνα, η Διεθνής έγινε μια ηθική δύναμη στην Ευρώπη, άρχισε αμέσως ο καυγάς. Κάθε ρεύμα ήθελε να εκμεταλλευτεί την επιτυχία για τον εαυτό του. Ηρθε η αποσύνθεση που δεν μπορούσε να αποφευχθεί. Ο φθόνος για την αυξανόμενη δύναμη μεμονωμένων ατόμων που ήταν πραγματικά έτοιμα να συνεχίσουν την εργασία τους με βάση το παλιό ευρύ πρόγραμμα - των Γερμανών κομμουνιστών - έσπρωξε τους Βέλγους προυντονιστές στην αγκαλιά των μπακουνιστών τυχοδιωκτών. Το Συνέδριο της Χάγης σήμανε στην πραγματικότητα το τέλος - και μάλιστα και για τα δυο κόμματα. Η μόνη χώρα όπου μπορούσε ακόμα να γίνει κάτι στο όνομα της Διεθνούς, ήταν η Αμερική, και ένα υγιές ένστιχτο ενέπνευσε τη μετατόπιση της ανώτατης ηγεσίας εκεί. Το γόητρό της όμως εξαντλήθηκε τώρα και κει και κάθε παραπέρα προσπάθεια να της εμφυσήσουν νέα ζωή θα ήταν τρέλα και σπατάλη δυνάμεων. Δέκα ολόκληρα χρόνια η Διεθνής κυριάρχησε στην ευρωπαϊκή ιστορία προς μια πλευρά - προς την πλευρά που βρίσκεται το μέλλον - και μπορεί να κοιτάξει με περηφάνια το έργο που έκανε. Ομως με την παλιά της μορφή, έχει ξεπεραστεί. Για να δημιουργηθεί μια νέα Διεθνής με τον τρόπο της παλιάς, μια ένωση όλων των προλεταριακών κομμάτων όλων των χωρών, θα χρειαζόταν μια γενική κατάπνιξη του εργατικού κινήματος, όπως στην περίοδο 1849 - 1864. Ο προλεταριακός κόσμος τώρα μεγάλωσε και πλάτυνε τόσο που δεν μπορεί πια να γίνει ένα τέτοιο πράγμα. Πιστεύω ότι η επόμενη Διεθνής - ύστερα από μερικά χρόνια επίδρασης των έργων του Μαρξ - θα είναι καθαρά κομμουνιστική και θα διακηρύξει άμεσα τις αρχές μας.