Από την ξενάγηση στην έκθεση

Εργα τέχνης - σπουδαίας αισθητικής αξίας και πνοής - μεγάλων εικαστικών δημιουργών που εμπνεύστηκαν από την ιδεολογία και τους αγώνες του Κόμματός μας και στρατεύτηκαν πλάι του.

Εργα συντρόφων, που βρέθηκαν στα ξερονήσια και τις φυλακές, που κάτω απ' αυτές τις απίστευτα σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες συνέχισαν την προσπάθεια για ανάπτυξη του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου - ως επιβεβαίωση της υπεροχής του σκοπού του Κόμματός μας να ανυψώνει τον άνθρωπο σε όλο και πιο πολύπλευρη προσωπικότητα.

Μοναδικά και σπάνια ντοκουμέντα από όλη τη νόμιμη και την παράνομη δράση του Κόμματος. Χαρακτηριστικά μπορούμε να αναφέρουμε τα δεκάδες έντυπα, τα υλικά από τη δράση του Κόμματος στην παρανομία, τα δελτάρια, τις αφίσες, τα τρικάκια, τα όπλα και τόσα άλλα, που διασώθηκαν με κάθε τρόπο και κόπο και φυλάσσονται πλέον στο Αρχείο του ΚΚΕ, κρατώντας ζωντανή την Ιστορία.

Την Πέμπτη πραγματοποιήθηκε ξενάγηση στην έκθεση σε εκπροσώπους των ΜΜΕ από τον Φάνη Παρρή, στέλεχος του Κόμματος και επικεφαλής της ομάδας που έστησε την έκθεση. Στην ξενάγηση παρευρέθηκε και ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας.

Στιγμιότυπα αυτής της ξενάγησης παρουσιάζουμε σήμερα.

Διακρίνονται σχέδια σκηνικών για παραστάσεις που ανέβαιναν στον Αη - Στράτη, χειρόγραφο θεατρικό του Βάσου Γεωργίου, καθώς και εξώφυλλο προγράμματος θεατρικής παράστασης. Στον Αη - Στράτη ανέβηκαν σπουδαία έργα της ελληνικής και παγκόσμιας δραματουργίας. Δίπλα διακρίνονται έργα εξορίστων ανάμεσα τους και έργα του Γ. Τρικαλινού

σε κάποιες χρονολογίες σκαλισμένες με το νύχι στους τοίχους

των φυλακών, σε κάτι παιδιάστικα σχέδια των μελλοθάνατων.

Μια καρδιά, ένα τόξο, ένα καράβι που 'σκιζε σίγουρα το χρόνο,

σε κάποιους στίχους που 'μειναν στη μέση για να τους τελειώσουμε,

σε κάποιους στίχους που τελειώσαν για να μην τελειώσουμε...

Αυτοί οι στίχοι από το ποίημα «Καπνισμένο Τσουκάλι» του Γ. Ρίτσου, που έγραψε ενώ ήταν εξόριστος στο Κοντοπούλι της Λήμνου, έρχονται στο μυαλό όταν αντικρίζει κανείς τις προθήκες, που έχουν στηθεί στο φουαγέ της Αίθουσας Συνεδρίων, και περιέχουν μοναδικά δημιουργήματα που φιλοτεχνήθηκαν στις φυλακές και τις εξορίες.

Στη μία προθήκη φανερώνεται η σπουδαία πολιτιστική δουλειά που είχε αναπτυχθεί στον Αη Στράτη, στη Γυάρο και αλλού, που αποκαλύπτεται από τα καλλιγραφικά χειρόγραφα προγράμματα θεατρικών παραστάσεων, τα προγράμματα των μουσικών εκδηλώσεων - «μουσική απογευματινή» χαρακτηριζόταν από τους εξόριστους -, τα τετράδια με μουσικές ασκήσεις, μουσικές παρτιτούρες («Το βαλς της Γιούρας», μουσική σύνθεση εξορίστων). Ενα μόνο απειροελάχιστο δείγμα αυτής της τιτάνιας προσπάθειας που ξεδιπλώθηκε στις φυλακές και τις εξορίες από τους κομμουνιστές για την άνοδο του μορφωτικού και πολιτιστικού επιπέδου τους.

Eurokinissi

Πέτρα από τη Μακρόνησο που έγινε έργο τέχνης

Παπούτσια του Νίκου Δρόσου με κρύπτη για τη μεταφορά παράνομων σημειωμάτων

ομιλητή να κρύβεις

να νικάς, αλλά

το νικητή να κρύβεις.

Να πεθαίνεις, αλλά

το θάνατο να κρύβεις...

Βγείτε για μια μικρή ματιά

άγνωστα, καλυμμένα πρόσωπα

και δεχτείτε την ευγνωμοσύνη μας.

(«Εγκώμιο στην παράνομη δουλειά», Μπ. Μπρεχτ)

Στην έκθεση ξεχωρίζει η προθήκη με τα υλικά της παρανομίας. Αλλωστε, 27 χρόνια από τα 100 της ύπαρξής του, το Κόμμα ήταν παράνομο. Ομως, ούτε αυτό στάθηκε εμπόδιο στη δράση των κομμουνιστών. Συνέχισαν να δουλεύουν κάτω και από αυτές τις συνθήκες. Ακόμα, μέσα από την έκθεση φαίνεται και ο τρόπος που εκδίδονταν οι παράνομες ταυτότητες και διαβατήρια (μηχάνημα που κάνει τη διάτρηση στα διαβατήρια, σφραγίδες - αντίγραφα υπουργείων και χωροφυλακής, σφραγίδες εισόδου - εξόδου για τα διαβατήρια). Την προσοχή τραβούν ένας ασύρματος και οι κωδικοί με τους οποίους αποκρυπτογραφούσαν τα μηνύματα, όπως και οι καμουφλαρισμένες μπροσούρες έργων του Λένιν.

Ενας πολύγραφος που εκτελούσε χρέη μικρού τυπογραφείου και εξέδιδε έντυπα και τρικάκια. Διακρίνονται οι μήτρες του «Ριζοσπάστη» και του «Οδηγητή»

όλα τα δίνουμε κάθε στιγμή.

Αλλοι στις μάχες, εμείς στα κελιά μας,

του λυτρωμού σου η ώρα να 'ρθει.

Κι αν κάθε τόσο μας παίρνουν και μία,

δάκρυα δεν τρέχουν μα όλες μεμιάς,

η μια την άλλη στα μάτια κοιτάμε,

ακόμα μια στο βωμό λευτεριάς...

(«Το τραγούδι των μελλοθανάτων», που τραγουδούσαν οι κρατούμενες στις Φυλακές Αβέρωφ).

Δέος πιάνει τον επισκέπτη, όταν βλέπει το βιολί που κατασκευάστηκε το 1952 από κρατούμενους στις Φυλακές Αβέρωφ και συνόδευε το χορό των μελλοθανάτων, που αντίκριζαν χορεύοντας το θάνατο. Και σκέφτεται την Σταθούλα Λεβέντη, την εργάτρια υφαντουργίας που ήταν η πρώτη γυναίκα που χόρεψε το 1948 γύρω από το δέντρο της φυλακής, τον φοίνικα, πριν την οδηγήσουν για εκτέλεση. Την ίδια στιγμή, 19 παλικάρια χόρευαν τον ίδιο χορό στις πλαϊνές φυλακές.

Δίπλα, εκτίθεται το χαρακτικό της Ζιζής Μακρή, που απεικονίζει τον φοίνικα, το μοναδικό δέντρο που στεκόταν στη μέση της αυλής των Γυναικείων Φυλακών Αβέρωφ.

Αξίζει, όμως, να αναφέρουμε και την ιστορία που υπάρχει πίσω από τα έργα που δημιούργησε η Ζ. Μακρή στις φυλακές.

Η Ζ. Μακρή, γυναίκα του εικαστικού Μέμου Μακρή, ήρθε στην Ελλάδα, στις αρχές του 1960, σταλμένη από τον παράνομο μηχανισμό του ΚΚΕ, με σκοπό να βοηθήσει στη φυγή στο εξωτερικό καταζητούμενου στελέχους του, όμως συνελήφθη και μεταφέρθηκε στις Φυλακές Αβέρωφ. Εκεί, θα μείνει περίπου ένα χρόνο, μέχρι τη δίκη της για «κατασκοπεία». Προκειμένου η κατηγορία ν' αποδειχθεί αβάσιμη, η εντολή ήταν ρητή: Δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση ν' αποκαλυφθεί ότι γνωρίζει Ελληνικά. Ετσι, πέρα από τον φυσικό εγκλεισμό της, αναγκάστηκε να μη μιλάει ούτε με τις συγκρατούμενές της, τη γλώσσα του άντρα της. Πολύ αργότερα, για τα έργα που έκανε στη φυλακή, ανέφερε: «Ξέρω ότι εκείνη τη στιγμή που έκανα τα έργα στη φυλακή έδωσα όλο τον εαυτό μου, ξέρω ότι καλύτερα δεν μπορούσα να κάνω εκείνη την εποχή».

«Συνεδρίαση στο βουνό» του Δ. Οικονομίδη

Με την ιδεολογία και τους αγώνες του, το ΚΚΕ ενέπνευσε ριζοσπάστες διανοούμενους και καλλιτέχνες και πολλοί από αυτούς, εκτός από το έργο τους, στρατεύτηκαν ενεργά στο πλευρό του Κόμματος. Το ΚΚΕ σε όλη του την πορεία αναδείχτηκε συνεπής και σταθερός υπερασπιστής του ελληνικού - λαϊκού πολιτισμού.

Εργα των Β. Σεμερτζίδη, Δ. Οικονομίδη (πάνω από 50 έργα του βρίσκονται στο Αρχείο), Γ. Βαρλάμου (όλο του το έργο το δώρησε στο ΚΚΕ), Δ. Γιολδάση (εκατοντάδες σκίτσα και μελέτες του φυλάσσονται στο Αρχείο), Δ. Μεγαλίδη (πάνω από 150 έργα του βρίσκονται στο Αρχείο), Γ. Σικελιώτη, Κ. Μαλάμου, Ε. Χανδρή, Β. Αρμάου, Η. Φέρτη, Α. Τάσσου, Β. Κατράκη, Γ. Δήμου, Α. Αναγνωστόπουλου, Χορτομάου εκθέτονται με περιεχόμενο τη ζωή στην Κατοχή, την παρανομία, τη ζωή της εργατικής τάξης, ακόμα και τη ζωή πάνω στο βουνό.

Η πρώτη νόμιμη αφίσα του Κόμματος το 1974

Η πιο πρόσφατη Ιστορία περνά και μέσα από χαρακτηριστικά εξώφυλλα, όπως του 1ου νόμιμου φύλλου του «Ριζοσπάστη», της 1ης ΚΟΜΕΠ στη μεταπολίτευση, του πρωτοσέλιδου του «Ριζοσπάστη» που ανακοινώνει την ανάκληση της αντιπροσωπείας του ΚΚΕ από τον ΣΥΝ, του γνωστού πρωτοσέλιδου με την υποστολή της κόκκινης σημαίας στο Κρεμλίνο που έγραφε: «Ελπίδα η πάλη των λαών».

Ακόμα, υπάρχει και η ενότητα με έντυπα από την ΟΚΝΕ στην ΚΝΕ. Μέσα από αυτήν την ενότητα, που είναι προς τιμήν των 50 χρόνων που συμπληρώνει η Νεολαία του ΚΚΕ, ουσιαστικά διατρέχεται και όλος ο προηγούμενος αιώνας. Εντυπα νόμιμα, παράνομα, τυπωμένα ή χειρόγραφα...

Πρωτοσέλιδα της εφημερίδας της ΟΚΝΕ «Η Νεολαία». Χαρακτηριστικό είναι το πρωτοσέλιδο του Οκτώβρη του 1929, που ανακοινώνει έρανο για αγορά πολυβόλου για τον Κόκκινο Στρατό. «Εξόρμηση», χειρόγραφη εφημερίδα των εξορίστων στην Ανάφη. Εφημερίδες και εκδόσεις της ΕΠΟΝ, όπως η «Νέα Γενιά», αλλά και της ΔΝΕ - της Νεολαίας του ΔΣΕ. Πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Η Γενιά μας» της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη, που ανακοίνωνε τη δολοφονία του Σωτήρη Πέτρουλα. Τρικάκια από τη δικτατορία και την παράνομη δράση της ΚΝΕ. Η «Πανσπουδαστική» της Αντι-ΕΦΕΕ. «Νέα φρουρά», παράνομη χειρόγραφη έκδοση των νεολαίων της ΚΝΕ στις φυλακές του Κορυδαλλού κατά τη διάρκεια της δικτατορίας. Ο «Οδηγητής».

Οι κάρτες βρίσκονται μέσα σε φάκελο, που παραπέμπει σε αλληλογραφία κρατουμένου. Αναγράφονται χαρακτηριστικά οι φράσεις: «ΗΛΕΓΧΘΗ», «Απαγορεύεται η αποστολή Καφφέ - Σιγαρέττων», «Γράφετε ολίγα - Περιορίζεσθε στα οικογενειακά»... Στο εξώφυλλο της έκδοσης υπάρχει το σχέδιο του Γιάννη Στεφανίδη, «Ωρα ησυχίας»

Η έκδοση περιέχει κάρτες και χειροτεχνήματα από τις εξορίες και τις φυλακές και προέρχονται από το Αρχείο του ΚΚΕ.

Οπως σημειώνεται, «η μικρή αυτή συλλεκτική έκδοση μας ταξιδεύει και μας συνδέει με μια από τις πιο ηρωικές σελίδες στην Ιστορία του ΚΚΕ, τη ζωή στις φυλακές και τις εξορίες. Αναδεικνύει, μέσα από ορισμένα έργα με αξιοσημείωτη καλλιτεχνική αξία αλλά και με μεγάλη ιστορική σημασία, τη δύναμη, την αντοχή και το μεγαλείο των δεσμωτών, αγωνιστών του ΚΚΕ, αντρών και γυναικών».

Τετράδιο μουσικής από τις φυλακές, του Απ. Κουτσούμπα

Εργο της Μαρίας Λουλέ το 1961, υδατογραφία με κολάζ