Και πράγματι, ο Γιάννης Ρίτσος ήταν πάντα παρών. Αλλωστε, η ποίησή του είναι «ποίηση βιωματική, ποίηση πράξεων και πρακτική». «Παρών» ήταν και 27 χρόνια αργότερα, όταν συνταρασσόταν από την εξέγερση των απεργών εργατών της Θεσσαλονίκης τον Μάη του '36. Εμπνευσμένος από τον θρήνο της μητέρας του δολοφονημένου νέου εργάτη, όπως αποτυπώθηκε σε πρωτοσέλιδη φωτογραφία του «Ριζοσπάστη», ο Ρίτσος γράφει τον «Επιτάφιο». Μέρος της σύνθεσης δημοσιεύεται στην εφημερίδα. «Μνήμες από τα παιδικά μου χρόνια, η μάνα μου η Μανιάτισα που ήταν εξοικειωμένη με το μοιρολόι, εικόνες βυζαντινές με το Χριστό στα πόδια της Παναγιάς, οι στίχοι του Βάρναλη, του Σικελιανού, το δημοτικό μας τραγούδι, όλα αυτά ανακατεύτηκαν μέσα μου και ξέσπασε στην καρδιά μου το κύμα ενός πελώριου θρήνου, ενός πραγματικού Επιταφίου. Επί τρεις μέρες και νύχτες συνέχεια έγραφα, χωρίς φαΐ, χωρίς ύπνο...», θα αναφέρει ο ποιητής χρόνια αργότερα.

Ο «Ριζοσπάστης» εξέδωσε τη συλλογή σε 10.000 αντίτυπα, που πωλήθηκαν σε ελάχιστο διάστημα. Η ελληνική ποίηση φεύγει πια από τους κλειστούς κύκλους των λογοτεχνικών σαλονιών και φτάνει σε πλατύτερες μάζες - οι υπόλοιπες ποιητικές συλλογές της περιόδου κυκλοφορούσαν σε κάποιες δεκάδες αντίτυπα. Τα τελευταία 250 αντίτυπα κατάσχονται από τη μεταξική δικτατορία και καίγονται μπροστά στους Στύλους του Ολυμπίου Διός. Το έργο απαγορεύεται για 20 ολόκληρα χρόνια και κυκλοφορεί ξανά το 1956. Την επόμενη χρονιά μελοποιείται από τον Μίκη Θεοδωράκη.

Κι όπως περνάν, λεβέντηδες, γεροί κι αδελφωμένοι,

λέω και θα καταχτήσουνε τη γης, την οικουμένη.

Κ' οι λύκοι αποτραβήχτηκαν και κρύφθηκαν στην τρούπα

- μαμούνια που τα σάρωσε βαρειά του εργάτη η σκούπα -

Ω, πούσαι, γιόκα μου, να δεις, πουλί, ν' αναγαλλιάσεις,

και, πριν κινήσεις μοναχό, τον κόσμο ν' αγκαλιάσεις.

Γλυκέ μου, εσύ δε χάθηκες, μέσα στις φλέβες μου είσαι.

Γιε μου, στις φλέβες ολουνών, έμπα βαθιά και ζήσε.

Δες, πλάγι μας περνούν πολλοί, περνούν καβαλλαραίοι -

όλοι στητοί και δυνατοί και σαν κ' εσένα ωραίοι.

Ανάμεσά τους, γιόκα μου, θωρώ σε αναστημένο -

το θώρι σου στο θώρι τους μυριοζωγραφισμένο.

Και γω η φτωχή και γω η λιγνή, μεγάλη μέσα σ' όλους,

με τα μεγάλα νύχια μου κόβω τη γη σε σβώλους.

Και τους πετάω κατάμουτρα στους λύκους και στ' αγρίμια

που μούκαναν της όψης σου το κρούσταλλο συντρίμμια.

Κι ακολουθείς και συ νεκρός, κι ο κόμπος του λυγμού μας

δένεται κόμπος του σκοινιού για το λαιμό του οχτρού μας.

Κι ως τόθελες (ως τόλεγες τα βράδια με το λύχνο)

ασκώνω το σκεβρό κορμί και τη γροθιά μου δείχνω.

Κι αντίς τ' άφταιγα στήθεια μου να γδέρνω, δες, βαδίζω

και πίσω από τα δάκρυα μου τον ήλιο αντικρίζω.

Γιε μου στ' αδέρφια σου τραβώ και σμίγω την οργή μου,

σου πήρα το ντουφέκι σου - κοιμήσου, εσύ, πουλί μου.

«Ψωμί και τριαντάφυλλα»

«Απεργία» / Σεργκέι Αϊζενστάιν / ΕΣΣΔ, 1925

«Το φιλμ αφηγείται την ιστορία μιας απεργίας, που καταπνίγηκε, μ' έναν ποιοτικά διαφορετικό τρόπο απ' ό,τι ο μέχρι τότε κινηματογράφος», γράφει ο ιστορικός του κινηματογράφου Κιθ Ρίντερ και συνεχίζει: «Η παραδοσιακή αντίληψη του ατόμου - πρωταγωνιστή έχει αντικατασταθεί από τον ανθρώπινο τύπο. Τα αφεντικά είναι καρικατούρες που καπνίζουν πούρα και οι προβοκάτορες απεργοσπάστες δείχνονται και βγαίνουν από βαρέλια μέσα από τη γη. Για τον Αϊζενστάιν σημασία δεν έχουν τα άτομα σαν άτομα αλλά οι κοινωνικές δυνάμεις που εκπροσωπούν».

«Η γη τρέμει» / Λουκίνο Βισκόντι / Ιταλία, 1948

Αντιπροσωπευτικό δείγμα σπουδαίου πολιτικού κινηματογράφου στρατευμένου στο πλευρό της εργατικής τάξης. Η ταινία χρηματοδοτήθηκε από το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, με στόχο να αποτελέσει πρότυπο της αντίληψής του για την παιδευτική και πολιτική λειτουργία του κινηματογράφου. Στη Σικελία, οι φτωχοί ψαράδες εξαπατούνται από τους μεγαλεμπόρους ψαριών. Μια από τις οικογένειες προσπαθεί να ξεφύγει από την εκμετάλλευση και να γίνει ανεξάρτητη...

«Απεργία»

Η ταινία καταγράφει τον απεργιακό αγώνα των εργατών - εργατριών σε ένα ορυχείο του Σίλβερ Σίτι (Νέο Μεξικό), με ερμηνευτές πρόσωπα που βίωσαν την απεργία. Η ταινία πέρα από την άγρια εκμετάλλευση των αντρών εργατών αποκαλύπτει και την ακόμη σκληρότερη πραγματικότητα στη ζωή των γυναικών, αλλά και τον αγώνα τους για ίσα δικαιώματα, όχι μόνο στη δουλειά, αλλά και στον αγώνα: «Εσπεράνζα Κουιντέρο. Είμαι η γυναίκα ενός εργάτη στο ορυχείο. Εδώ είναι το σπίτι μας. Το σπίτι δεν είναι δικό μας. Τα λουλούδια, όμως... τα λουλούδια είναι δικά μας...».

«Ψωμί και τριαντάφυλλα» / Κεν Λόουτς / Αγγλία, 2000

Ο Κεν Λόουτς δανείζεται το σύνθημα απεργών των αρχών του αιώνα για την ταινία του και μας διηγείται την ιστορία της Μάγια, μιας νεαρής Μεξικανής μετανάστριας εργάτριας στο Λος Αντζελες. Η ταινία καταγράφει την άγρια εκμετάλλευση των Λατινοαμερικανών μεταναστών στις ΗΠΑ, που δούλευαν σαν καθαριστές κτιρίων, τον σκληρό αγώνα τους για στοιχειώδη δικαιώματα...

«Non omnis moriar» / Θεοδοσία Γραμματικού / Ελλάδα, 2015

Ο τίτλος του ντοκιμαντέρ είναι δανεισμένος από τις Ωδές του Ρωμαίου ποιητή Οράτιου. «Δεν θα πεθάνω ολάκερος», υπονοώντας ότι «κάτι θα μείνει από μένα»... Παρακαταθήκη των αυριανών αγώνων της εργατικής τάξης. Το φιλμ αφηγείται την εννεάμηνη απεργία των εργατών χαλυβουργών. Ξεκινά από τις μεγάλες απεργίες του κλάδου το 1957 και το 1962 και φτάσει έως και τον Νοέμβρη του 2011, στο εργοστάσιο της «Χαλυβουργίας Ελλάδος».

«Ludlow, οι Ελληνες στους Πολέμους του Ανθρακα»

Το ντοκιμαντέρ του Λ. Βαρδαρού αναφέρεται στους «Πολέμους του Ανθρακα», τις ένοπλες ταξικές αναμετρήσεις στα ορυχεία της Αμερικής κατά την περίοδο 1890 - 1930. Αιτία τους οι άθλιες συνθήκες ζωής και εργασίας των ανθρακωρύχων και των οικογενειών τους. Το ντοκιμαντέρ κρατά αμείωτο το ενδιαφέρον του θεατή από την αρχή μέχρι το τέλος.

«Σε αμφίβολη μάχη» / Τζέιμς Φράνκο / ΗΠΑ, 2016

Ταινία βασισμένη στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Τζον Στάινμπεκ. Εργάτες γης που δουλεύουν στον πλούσιο κάμπο της Καλιφόρνια ξεσηκώνονται με απεργία ενάντια στους κτηματίες. Η ταινία εστιάζει στην ιστορία ενός νεαρού συνδικαλιστή που προσπαθεί να οργανώσει τους απογοητευμένους συναδέλφους του.

«Δυστυχώς απουσιάζατε» / Κεν Λόουτς / ΗΠΑ, 2019

Το «Sorry we missed you» αναφέρεται σε μια οικογένεια της εργατικής τάξης στη Μ. Βρετανία που προσπαθεί να «κρατηθεί ζωντανή στη σκηνή» και να μη διαλυθεί από στις άθλιες εργασιακές συνθήκες που κυριαρχούν. Στο προσκήνιο μπαίνει το ζήτημα των «zero hour contracts» (συμβόλαια μηδενικών ωρών), που αποτελεί την κορωνίδα των «ευέλικτων» μορφών εργασίας και την τεράστια παγίδα της «αυτοαπασχόλησης» στα πολυεθνικά μονοπώλια.

«Sorry we missed you»