Ο «Ριζοσπάστης του Σαββατοκύριακου» ξεκινάει από σήμερα να δημοσιεύει εκτενή αποσπάσματα από τις παρεμβάσεις που έγιναν στην ημερίδα για τη ζωή των πολιτικών προσφύγων στις Λαϊκές Δημοκρατίες, την Κυριακή 17 Δεκέμβρη. Η ημερίδα έγινε στη Θεσσαλονίκη, τη δεύτερη μέρα των εκδηλώσεων για την πολιτική προσφυγιά, που οργάνωσε με μεγάλη επιτυχία η ΚΟ Κεντρικής Μακεδονίας του ΚΚΕ, στις 16 και 17/12. Την πρώτη μέρα των εκδηλώσεων μίλησε ο ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, Δημήτρης Κουτσούμπας. Την ομιλία του δημοσίευσε ολόκληρη ο «Ριζοσπάστης του Σαββατοκύριακου» που κυκλοφόρησε στις 23 Δεκέμβρη.

Μετά την ήττα του ΔΣΕ τον Αύγουστο του 1949, οι κύριες δυνάμεις του υποχρεώθηκαν να εγκαταλείψουν την πατρίδα και να περάσουν οργανωμένα στην Αλβανία. Κατά την υποχώρηση του ΔΣΕ ακολούθησαν τους μαχητές του και κάτοικοι των χωριών, για να αποφύγουν την εκδικητική μανία του αστικού στρατού.

Στα τέλη Οκτώβρη με αρχές Νοέμβρη 1949, το μεγαλύτερο μέρος του ΔΣΕ, γύρω στις 20.000 μαχητές και μαχήτριες, ξεκίνησαν από το λιμάνι του Δυρραχίου, διέσχισαν το Αιγαίο με σοβιετικά εμπορικά καράβια και μέσω της Μαύρης Θάλασσας έφτασαν στη Σοβιετική Ενωση. Αλλοι κατέφυγαν στις Λαϊκές Δημοκρατίες.

Μια μεγάλη ομάδα που πέρασε το 1948-1949 ήταν παιδιά. Αυτά στάλθηκαν στην Πολωνία, την Ουγγαρία, την Τσεχοσλοβακία, τη Ρουμανία και τη Βουλγαρία. Νωρίτερα είχαν περάσει τραυματίες και άρρωστοι αγωνιστές.

Ολοι αυτοί, το 1950, όπως αναφέρουν τα στοιχεία που δόθηκαν στην 3η Συνδιάσκεψη του ΚΚΕ, ήταν 55.881 και κατανέμονταν στις χώρες υποδοχής ως εξής: Ρουμανία: 9.100, Τσεχοσλοβακία: 11.941, Πολωνία: 11.458, Ουγγαρία: 7.253, Βουλγαρία: 3.021, Γερμανία: 1.128, Σοβιετική Ενωση: 11.980. Στα επόμενα χρόνια, τα στοιχεία άλλαξαν, έγινε ορισμένη ανακατανομή με σκοπό την επανένωση των οικογενειών.

Υπήρχε και ένας επιπλέον αριθμός που εγκαταστάθηκαν στη Γιουγκοσλαβία. Ηταν 800 περίπου άτομα από την κοινότητα του Μπούλκες. Επίσης, στη Γιουγκοσλαβία πέρασε κατά διαστήματα και σημαντικός αριθμός σλαβόφωνων κατοίκων από περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας. Εκείνη η κατηγορία πήρε γιουγκοσλάβικη υπηκοότητα, δεν είχε καθεστώς πολιτικού πρόσφυγα.

Με εξαίρεση την ΕΣΣΔ, όπου οι πρόσφυγες συγκεντρώθηκαν στην περιοχή της Τασκένδης στη ΣΔ Ουζμπεκιστάν, στις άλλες χώρες εγκαταστάθηκαν σε διάφορες πόλεις:

• ΛΔ Ουγγαρίας: Οζντ, Μισκολς, Βουδαπέστη, Ντουναουιβάρος, Ναγκιμάγκατς, Τσούργκο, Μπελογιάννης.
• ΛΔ Πολωνίας: Γδύνια, Ζγκόρζελετς, Βρότσλαβ, Βάλμπσιχ, Κροτσιένκο, Λέσκοβατ.
• ΛΔ Γερμανίας: Ζάσνιτς, Βρανδεμβούργο, Μαγδεμβούργο, Ερφούρτη, Τσβικάου, Λειψία, Χέμνιτς, Δρέσδη, Ράντεμοϊλ, Βερολίνο.
• ΛΔ Τσεχοσλοβακίας: Γιάμπλονετς, Κρνοφ, Οστράβα, Καρβίνα, Μπρνο, Μικούλοφ, Νάβε Χράντι, Λέσανι, Πράγα.
• ΛΔ Βουλγαρίας: Μπελογκράντζικ, Μπερκοβίτσα, Σόφια, Πλόβντιφ, Ντιμίτροφγκραντ, Πλέβεν, Γκάμπροβο, Μπουργκάς, Ορες, Σούμεν, Βάρνα.
• ΛΔ Ρουμανίας: Οραντέα, Χουνεντουάρα, Ορέστια, Μπλαζ, Στεφανέστι, Κραϊόβα, Βουκουρέστι, Σιναΐα, Βραΐλα, Μποτονάσι.

Η διάσωση και υποδοχή των μαχητών και μαχητριών του ΔΣΕ, ως πολιτικών προσφύγων, υπήρξε έκφραση της διεθνιστικής αλληλεγγύης της ΕΣΣΔ και των άλλων χωρών υποδοχής, σε συνθήκες εξαιρετικά δύσκολες και για τις ίδιες, καθώς είχαν υποστεί τεράστιες καταστροφές από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ επιβαρύνονταν και από τη διεθνή πίεση του ιμπεριαλισμού. Για παράδειγμα, η ΛΔ Αλβανίας, που υποδέχτηκε αρχικά τους χιλιάδες μαχητές του ΔΣΕ, αντιμετώπιζε επαπειλούμενη εισβολή από την Ελλάδα, καθώς και από το ΝΑΤΟ.

Και δεν ήταν μόνο αυτά. Η προσαρμογή των χιλιάδων πολιτικών προσφύγων στις νέες συνθήκες είχε επίσης δυσκολίες. Μαχητές και στελέχη του ΔΣΕ έπρεπε πλέον να μπουν στην παραγωγή και σε κάθε είδους δουλειές, αγρότες έπρεπε να ζήσουν σε πόλεις και να ανταποκριθούν στο εργοστάσιο, χιλιάδες άνθρωποι που έφυγαν από τον στενό ορίζοντα του χωριού, να ενταχθούν πλέον στο πολιτιστικό περιβάλλον των μεγάλων πόλεων. Γυναίκες, παρά τα μεγάλα ένοπλα βήματα που είχαν κάνει, έπρεπε να αφήσουν προλήψεις για να στείλουν τα παιδιά τους στον παιδικό σταθμό. Η αναζήτηση των αιτιών της ήττας μαζί με την απόσταση και τη δυσκολία επικοινωνίας με την Ελλάδα έφερνε επιπλέον δυσφορία.

Με την εγκατάστασή τους στις Λαϊκές Δημοκρατίες, πρώτο μέλημα ήταν η κάλυψη του ζητήματος της στέγασης. Στη Σοβιετική Ενωση, όπου ο κύριος όγκος είχε εγκατασταθεί στην Τασκένδη και 1.500 άτομα στην πόλη Τσιρτσίκ (30 χλμ. από την Τασκένδη), μοιράστηκαν σε 14 μεγάλες επιχειρήσεις που μπορούσαν να τους εξασφαλίσουν δουλειά και κατοικία. Οι στρατιωτικές μονάδες του ΔΣΕ, συγκροτημένες και πειθαρχημένες, έμπαιναν σε λεωφορεία ή στο τρένο για το Τσιρτσίκ και με συνοδούς Σοβιετικά στρατιωτικά και πολιτικά στελέχη της Κομσομόλ, τραβούσαν για τους τόπους κατοικίας που είχαν προετοιμαστεί.

Ολα ήταν έτοιμα: Αίθουσες φρεσκοβαμμένες, με κρεβάτια σουμιέ (στην αρχή υπήρχαν και διώροφα), σεντόνια πολύ καθαρά, ομαδικοί νιπτήρες, κομοδίνα για τα ατομικά είδη, κρεμάστρες κ.λπ. Τον πρώτο καιρό οι πρόσφυγες εγκαταστάθηκαν ομαδικά, σε θαλάμους, χωριστά για άντρες και για γυναίκες, πράγμα που, όπως ήταν φυσικό, έφερνε δυσκολίες για τα ζευγάρια.

Αυτή η προσωρινή λύση της μαζικής εγκατάστασης υπαγορευόταν τόσο από το μέγεθος του προσφυγικού πληθυσμού, όσο και από το γεγονός ότι οι πρόσφυγες δεν γνώριζαν τίποτα για τις χώρες όπου εγκαταστάθηκαν και έτσι τον πρώτο καιρό δεν θα μπορούσαν να κινηθούν μόνοι τους. Επιπλέον, η μαζική εγκατάσταση έκανε ευκολότερη την οργανωμένη ζωή των ανταρτών. Οι πρόσφυγες οργανώνονταν σε μικρές πολιτειούλες. Δημιουργήθηκαν 14 πολιτείες.

Οι πολιτείες περιλάμβαναν και άλλες εγκαταστάσεις. Υπήρχαν το κτίριο της τραπεζαρίας, της διοίκησης, η αίθουσα εκδηλώσεων που μετατρεπόταν και σε κινηματογράφο, σχολεία, παιδικοί σταθμοί. Οι πολιτείες ήταν κτισμένες γύρω γύρω, ενώ στη μοναδική είσοδο υπήρχε Σοβιετικός θυρωρός. Πέρα από τα καθαρώς λειτουργικά κτίρια, δημιουργήθηκαν μαγαζιά, αλλά και χώροι υγιεινής και φροντίδας.

Οι πρώτες 40 μέρες ήταν περίοδος συνεχούς ιατρικής παρακολούθησης, θεραπείας, διαπίστωσης ικανότητας για εργασία και του είδους της εργασίας, καθορισμού βαθμών αναπηρίας. Δόθηκε σε όλους χρηματικό ποσό ύψους 500 ρουβλιών για κάλυψη μικροεξόδων, καθώς και είδη ένδυσης, όπως παλτά, κοστούμια και άλλα ρούχα μέχρι να αρχίσει η παραγωγική δουλειά.

Ανάλογα μέτρα πάρθηκαν και στις άλλες χώρες: Στη Ρουμανία καθορίστηκε από το υπουργείο Βαριάς Βιομηχανίας για όλους τους εργαζόμενους πολιτικούς πρόσφυγες η χορήγηση των 200 λέι το μήνα ως βοήθημα ανειδίκευτου εργάτη. Το κέντρο της Φλωρίκας ήταν τα πρώτα χρόνια το ελληνικό προσφυγικό κέντρο της Ρουμανίας.

Η φροντίδα για τους τραυματίες και τους ανάπηρους, όπως και η συνταξιοδότηση των ηλικιωμένων ανταρτών, ήταν υποχρέωση των Λαϊκών Δημοκρατιών οι οποίες αντεπεξήλθαν. Π.χ. στη ΛΔ Πολωνίας, περισσότεροι από 1.700 ανάπηροι νοσηλεύτηκαν στο νοσοκομείο «250», απέκτησαν τεχνητά μέλη, πήραν επίδομα αναπηρίας και είχαν την ευκαιρία να απασχολούνται σε εργασίες κατάλληλες για άτομα με αναπηρία. Ενώ η σοβιετική κυβέρνηση καθόρισε ότι οι Ελληνες πολιτικοί πρόσφυγες θα τρώνε 6 μήνες δωρεάν και τους άλλους 6 μήνες θα πληρώνουν το 50% της τροφής τους.

Αρκετά μέλη των οικογενειών είχαν διασκορπιστεί σε διαφορετικές χώρες. Το 1950 το πρόβλημα της συνένωσης των οικογενειών απασχολούσε το 60% των πολιτικών προσφύγων σε όλες τις Λαϊκές Δημοκρατίες. Δεν ήταν από τα εύκολα προβλήματα. Υπήρχαν οικογένειες, μέλη των οποίων βρίσκονταν σε 3 ή 4 χώρες. Από το 1953 άρχισαν να ενώνονται οι οικογένειες.

Στη δεκαετία του 1950 δημιουργήθηκαν νέες οικογένειες και όσο περνούσε ο χρόνος χτίζονταν νέες κατοικίες και καλυτέρευε και η ζωή των προσφύγων. Στην Τασκένδη, χτίστηκαν πάνω από 100 πολυκατοικίες στις πολιτείες 2η, 3η, 4η, 5η, 6η, 7η, 9η και 10η. Στην ανέγερση νέων κτιρίων και στην επισκευή παλιών, είχαμε εκτός από τη συνδρομή της κυβέρνησης (οικοδομικά υλικά) και τη συνδρομή των ανταρτών του ΔΣΕ (εργατικά χέρια). Συγκεκριμένα, δημιουργήθηκαν εθελοντικά συνεργεία στα οικοδομικά έργα, αλλά και σε ειδικότητες, όπως τσαγκαράδικο, ραφτάδικο κ.λπ.

Αργότερα, παραχωρήθηκαν διαμερίσματα σε πολυκατοικίες εργοστασίων και άλλων επιχειρήσεων στους νέους μεγάλους συνοικισμούς, με αποτέλεσμα στις αρχές της δεκαετίας του 1960 να έχει λυθεί οριστικά για τους πολιτικούς πρόσφυγες της Τασκένδης και του Τσιρτσίκ το πρόβλημα της στέγασης. Ετσι, κάθε οικογένεια είχε εξασφαλισμένο διαμέρισμα με δυο, τρία και τέσσερα δωμάτια, ανάλογα με τα μέλη της, κουζίνα, μπάνιο, τουαλέτα, μπαλκόνι. Τα διαμερίσματα είχαν χορηγηθεί από το κράτος εφ' όρου ζωής, όπως ακριβώς συνέβαινε με τους Σοβιετικούς πολίτες.

Το ίδιο ίσχυε και για τις άλλες κατακτήσεις στο επίπεδο της λαϊκής ευημερίας. Π.χ. σε ένα διαμέρισμα με δυο κύρια δωμάτια, κουζίνα, μπάνιο και τουαλέτα, οι χρεώσεις για το ενοίκιο ανέρχονταν σε 2,80 ρούβλια και οι υπόλοιπες παροχές χρεώνονταν ανά άτομο και συγκεκριμένα (δεν υπήρχαν ρολόγια μέτρησης): Νερό κρύο και ζεστό παρεχόταν συνεχόμενα, με 70 καπίκια το μήνα, σύστημα θέρμανσης με 70 καπίκια, φωταέριο με 15 καπίκια, λοιπά δημοτικά τέλη 70 καπίκια.

Για το ηλεκτρικό ρεύμα υπήρχε μετρητής και πληρωνόταν μόνο το αντίτιμο κατανάλωσης ρεύματος προς 4 καπίκια η κιλοβατώρα, χωρίς επιπλέον χρεώσεις. Το τηλέφωνο είχε σταθερή χρέωση 2 ρούβλια το μήνα, οι αστικές επικοινωνίες ήταν πάμφθηνες και για πολλούς δωρεάν. Για όλα τα έξοδα μια οικογένεια 4 ατόμων ξόδευε 20 ρούβλια το μήνα, με τις μέσες μηνιαίες αποδοχές ανά άτομο να είναι περίπου 120-150 ρούβλια.

Ανάλογη εικόνα υπήρχε και στις άλλες χώρες που έζησαν οι πολιτικοί πρόσφυγες. Στην Ουγγαρία μαζική εγκατάσταση προσφύγων έγινε στο χωριό των Ελλήνων που χτίστηκε το 1950 και αργότερα ονομάστηκε «Μπελογιάννης». Οταν οι πρώτοι πολιτικοί πρόσφυγες κατέφτασαν το 1949-1950 στην Ουγγαρία, η σοσιαλιστική κυβέρνηση αποφάσισε να εγκαταστήσει πολλούς από αυτούς στα πάλαι ποτέ κτήματα της αριστοκρατικής οικογένειας Σίνα, στην πεδιάδα της Βουδαπέστης.

Με την εγκαθίδρυση του σοσιαλισμού, οι περιουσίες των πλουσίων απαλλοτριώθηκαν και πέρασαν στο κράτος. Το χωριό χτίστηκε εκ του μηδενός από τους ίδιους τους πρόσφυγες με τη βοήθεια του κράτους. Χτίστηκαν 426 κατοικίες με όλα τα αναγκαία ιδρύματα, σχολεία, παιδικό και βρεφονηπιακό σταθμό, ιατρείο, εκπολιτιστικό κέντρο, βιβλιοθήκη, μαγαζιά και ό,τι άλλο χρειαζόταν (δίκτυο ηλεκτρισμού, ύδρευσης).

Τα σπίτια ήταν όλα καλοφτιαγμένα, με 3 δωμάτια το καθένα, με κήπο, λαχανόκηπο, πουλερικά κ.λπ., με κουζίνα, μπάνιο. Το χωριό είχε εστιατόριο, όμορφη λέσχη, σύγχρονο κινηματογράφο, άρτια υγειονομική περίθαλψη, ειδικό οίκο ανάπαυσης για τους ανήμπορους γέρους. Το χωριό Μπελογιάννης υπήρξε τυπικό παράδειγμα παροχής στέγασης στις Λαϊκές Δημοκρατίες. Ηταν αποτέλεσμα της αλληλεγγύης μεταξύ των λαών και απαραίτητη προϋπόθεση για να μπορέσουν οι πολιτικοί πρόσφυγες να ξαναρχίσουν τη ζωή τους.

Τον παλμό στην οργάνωση της ζωής των πολιτικών προσφύγων έδινε ο καθοδηγητικός ρόλος του ΚΚΕ, σε συνεργασία με τα κόμματα των χωρών φιλοξενίας. Ετσι λύθηκαν τον πρώτο καιρό όλα τα άμεσα προβλήματα. Στην Τασκένδη, τον πρώτο καιρό παρέμεινε και η στρατιωτική συγκρότηση του ΔΣΕ. Τα πρώτα χρόνια κατά χώρα και ανά κοινότητα προσφύγων συγκροτήθηκαν Λαϊκά Συμβούλια, καθώς και Επιτροπές Προσφύγων Ελλάδας. Αυτά στα πρώτα χρόνια, που ήταν έντονη η αίσθηση της προσωρινότητας.

Η μονιμοποίηση της παραμονής στην προσφυγιά και οι νέες ανάγκες που δημιούργησε, επέβαλαν τη δημιουργία Συλλόγων Πολιτικών Προσφύγων. Οι Σύλλογοι συγκροτήθηκαν ανά χώρα και είχαν παραρτήματα στις διάφορες πόλεις. Αναλόγως και στην Τασκένδη, με παραρτήματα σε πολιτείες. Οι Σύλλογοι αντιπροσώπευαν το σύνολο των προσφύγων απέναντι στο κράτος φιλοξενίας αλλά και διεθνώς. Τα Κεντρικά Συμβούλια των Συλλόγων εκλέγονταν από συνδιασκέψεις εκλεγμένων αντιπροσώπων από τα παραρτήματα.

Με την εξασφάλιση της στέγασης, οι Ελληνες παρτιζάνοι έπρεπε να προσαρμοστούν στα καινούργια καθήκοντα της δημιουργικής δουλειάς και μόρφωσης, αποκτώντας επαγγελματική ειδίκευση και παραγωγική πείρα, συνδυάζοντας τη δουλειά με τη μόρφωση και ταυτόχρονα την εκμάθηση της γλώσσας.

Η πλειοψηφία των πολιτικών προσφύγων ήταν αγρότες. Οι χώρες υποδοχής έκαναν ό,τι ήταν δυνατόν για τη σχεδιασμένη και άμεση ένταξη των Ελλήνων πολιτικών προσφύγων στην παραγωγή, αλλά και την άνοδο του μορφωτικού τους επιπέδου. Με την εργατικότητά τους και τη διάθεσή τους για πρόοδο, μπήκαν γρήγορα στην παραγωγή και στην πειθαρχημένη ζωή του εργοστασίου, βοηθώντας τις ΛΔ στην ανοικοδόμησή τους. Εργάστηκαν στη βαριά βιομηχανία, στην κλωστοϋφαντουργία, στα ναυπηγεία, στην εξορυκτική βιομηχανία και μεταλλουργία, σε βιοτεχνικό και αγροτικό συνεταιρισμό (χωριό Μπελογιάννης), στον τομέα της Υγείας και Νοσηλευτικής, στον τομέα της εκπαίδευσης και της ψυχαγωγίας.

Ο μεγαλύτερος αριθμός εργαζομένων συγκεντρώθηκε στην ΕΣΣΔ. Οι επιχειρήσεις που έπιασαν δουλειά βρίσκονταν σε κοντινές αποστάσεις από τις κατοικίες τους. Σε τρεις κατηγορίες δόθηκε ιδιαίτερη φροντίδα: Στους ανάπηρους του εμφυλίου, στις έγκυες και στους ηλικιωμένους. Στους ανάπηρους χορηγήθηκε σύνταξη σε όλες τις ΛΔ. Στην ΕΣΣΔ είχε εξασφαλιστεί δωρεάν τροφοδοσία, επίσης υπήρχε μέριμνα οι άνθρωποι αυτοί να ενσωματώνονται στις κοινωνίες με το να τους δίνεται δουλειά, ανάλογα με το βαθμό αναπηρίας. Π.χ. στην ΕΣΣΔ οργανώθηκαν ειδικά εργαστήρια (Μαστερσκαγες), όπου οι ανάπηροι μάθαιναν ένα επάγγελμα και έπαιρναν καλή αμοιβή.

Η ίδια μέριμνα, συνταξιοδοτική, υγείας, υπήρχε και για τους ηλικιωμένους. Οι έγκυες δεν έκαναν βαριές δουλειές, έπαιρναν τις απαραίτητες άδειες εγκυμοσύνης και τους γίνονταν ειδικές συμβουλευτικές διαλέξεις.

Σύμφωνα με ενδεικτικά στοιχεία από την ελληνική παροικία της Τασκένδης, η πλειοψηφία των προσφύγων ήταν άνθρωποι ηλικίας 20 - 35 ετών και η κοινωνική τους σύνθεση είχε ως εξής: Αγρότες 90%, Εργάτες 5%, Διανοούμενοι 5%. Οι γραμματικές γνώσεις ήταν οι ακόλουθες: Ανώτατη μόρφωση 78 άτομα, Ανώτερη τεχνική και μέση 819 άτομα, Δημοτικό σχολείο 9.956 άτομα, Αγράμματοι 1.719 άτομα.

Οι ΛΔ παρείχαν στους πολιτικούς πρόσφυγες άδειες υγείας και διακοπών. Οι διακοπές ήταν ομαδικές αλλά και ατομικές. Οι εργαζόμενοι επέλεγαν έναν από τους προσφερόμενους προορισμούς, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις οι γιατροί της επιχείρησης τους συνιστούσαν ποιο προορισμό να διαλέξουν ανάλογα με την πάθηση που είχαν. Το συνδικάτο αναλάμβανε τα διαδικαστικά, ενώ οι εργαζόμενοι απολάμβαναν τις διακοπές τους δωρεάν.

Η εργασία στις ΛΔ συνδεόταν με τις σοσιαλιστικές έννοιες του σταχανοφισμού, της σοσιαλιστικής άμιλλας, της αλληλεγγύης και του εργατικού ελέγχου. Οι πρόσφυγες εργάζονταν χωρισμένοι σε συνεργεία (μπριγάδες). Το ξεπέρασμα της νόρμας σε μια βάρδια συνεπαγόταν κάποιου είδους ανταμοιβή. Τα συμβολικά βραβεία περιλάμβαναν ειδικά μετάλλια εργατικής τιμής, αγαλματίδια με τις μορφές του Λένιν και άλλων επαναστατών, γραπτούς επαίνους και τιμητικές αναφορές στις προσφυγικές εφημερίδες, μαζί με ανάρτηση της φωτογραφίας των σταχανοφικών.

Για να βελτιώσουν τις γνώσεις τους, οι πολιτικοί πρόσφυγες στέλνονταν σε ειδικές σχολές τεχνικής ειδίκευσης, που υπήρχαν για καθεμιά εργοστασιακή ειδικότητα, ενώ η επιτυχής παρακολούθηση θεωρούνταν καθήκον του κάθε εργάτη και υπήρχε τιμητική αναφορά στις εφημερίδες των πολιτικών προσφύγων.

Οι πολιτικοί πρόσφυγες έπαιρναν μέρος στην οργάνωση της αλληλεγγύης προς τους αγωνιζόμενους λαούς και πάνω απ' όλα τον ελληνικό λαό. Πρόσφεραν ένα μέρος των αμοιβών τους σε μορφή εράνου, τα κόκκινα μεροκάματα, ακόμα και υπερωρίες σε εργάσιμες ώρες, κάτω από τα συνθήματα «όλοι στον έρανο τιμής», «για το δέμα του φυλακισμένου», «για το σπίτι του αγωνιστή» (τις οικογένειες των διωκόμενων αγωνιστών), «για την ενίσχυση των αναπήρων μας».

Από τις πρώτες κιόλας μέρες εγκατάστασης, οι πολιτικοί πρόσφυγες είχαν την ανάγκη επικοινωνίας. Εμφανίστηκαν εφημερίδες κάθε είδους. Στην αρχή ξεκίνησαν με ένα χειρόγραφο ή δακτυλογραφημένο δελτίο ειδήσεων για να μαθαίνουν τα νέα και από μια πρόχειρη στην αρχή εφημερίδα του τοίχου, που την αναρτούσαν στην καλύτερη δυνατή θέση που μπορούσαν να βρουν, είτε στην αίθουσα που μάθαιναν γράμματα οι μικροί, είτε στον τόπο που δούλευαν οι μεγάλοι. Οι άρρωστοι και οι τραυματίες στα νοσοκομεία που νοσηλεύονταν. Ολα αυτά τα διάβαζαν στις συγκεντρώσεις τους, τα συζητούσαν και τα σχολίαζαν. Ηδη από το φθινόπωρο του 1949, αλλά και νωρίτερα, άρχισαν να εμφανίζονται η μια μετά την άλλη οι προσφυγικές εφημερίδες.

Οι σοσιαλιστικές χώρες διευκόλυναν την έκδοσή τους με τη διάθεση τυπογραφείων και αναλαμβάνοντας όλα τα έξοδα έκδοσης και κυκλοφορίας τους.

Ιδιαίτερη σημασία δινόταν στις αθλητικές δραστηριότητες. Ατομικά αλλά και κυρίως ομαδικά αθλήματα υπήρχαν παντού, σε χώρους δουλειάς, παιδικούς σταθμούς, σχολεία, τόπους διαμονής. Οι πρόσφυγες, παιδιά και ενήλικες, ήταν απαραίτητο να συμμετέχουν, ήταν ανάμεσα στα καθήκοντα που αποφάσιζαν στις συνελεύσεις τους.

Σε κάθε προσφυγική πολιτεία δημιουργήθηκαν πολιτιστικές ομάδες (χορωδίες, θεατρικές ομάδες, μουσικά προγράμματα) καθώς και αθλητικοί αγώνες: Ποδόσφαιρο, σκάκι κ.λπ.

Η πάλη για επαναπατρισμό έπαιρνε διάφορες μορφές, ανάλογα με την κατάσταση που επικρατούσε στην Ελλάδα. Τις δεκαετίες του 1950 και του 1960 το Κόμμα έθετε το θέμα του επαναπατρισμού, παρόλο που ήταν παράνομο. Το 1974, μετά την πτώση της χούντας και τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ, μπήκε πιο επιτακτικά το πρόβλημα του επαναπατρισμού των πολιτικών προσφύγων.

Επιτροπή αποτελούμενη από τους Γιώργο Ζωίδη, Αλκη Βουρδουνά και Γιάννα Τρικαλινού έφτασε αεροπορικώς στην Αθήνα, όπου μετά από παρέμβαση του Κόμματος, της δόθηκε άδεια εισόδου και παραμονής στην Ελλάδα. Η Επιτροπή πραγματοποίησε πάρα πολλά διαβήματα σε κυβερνητικούς παράγοντες, σε μαζικούς φορείς, σε δήμους και σε προσωπικότητες, με αιτήματα τη γενική αμνηστία και τον επαναπατρισμό του συνόλου των πολιτικών προσφύγων, χωρίς όρους και προϋποθέσεις.

Γενική αμνηστία δεν χορηγήθηκε, αλλά ακολουθήθηκε η τακτική της «κατά άτομο εξέτασης» και ανάλογα η χορήγηση άδειας επαναπατρισμού. Αυτό συνεχίστηκε μέχρι το Δεκέμβρη του 1982, όταν με διάταγμα της κυβέρνησης ΠΑΣΟΚ δόθηκε η άδεια επαναπατρισμού μόνο στους «Ελληνες το γένος». Η διατύπωση του «γένους» συνεχίζει να ισχύει μέχρι και σήμερα, ενώ συνεχίζονται και τα εμπόδια επαναπατρισμού.

Με τον ερχομό στην Ελλάδα προέκυψαν πολλά προβλήματα, απόδοση ιθαγένειας, εξασφάλιση εγγράφων και απόκτηση ταυτότητας, θητεία στο στρατό, αναγνώριση διπλωμάτων και πτυχίων, εργασία και συνταξιοδότηση και πολλά άλλα. Να σημειωθεί ότι ο ατομικός επαναπατρισμός συνοδευόταν με τη διατύπωση «άνευ δικαιώματος εργασίας». Προέκυψε η ανάγκη οργανωμένης δράσης και διεκδίκησης. Ετσι, το 1976 δημιουργήθηκε η Πανελλήνια Ενωση Επαναπατρισθέντων Πολιτικών Προσφύγων (ΠΕΕΠΠ). Παραρτήματα της ΠΕΕΠΠ δημιουργήθηκαν σε μεγάλες πόλεις της χώρας και σε κεφαλοχώρια.

Το πρόβλημα του επαναπατρισμού ήταν πάντα στην επικαιρότητα. Ο Σύλλογος Συγγενών Πολιτικών Προσφύγων και η ΠΕΕΠΠ οργάνωσαν Διεθνή Διάσκεψη για τον επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων, τον Οκτώβρη του 1979. Η Διεθνής Διάσκεψη αποτέλεσε νέα αφετηρία για την παραπέρα ανάπτυξη του αγώνα για τον επαναπατρισμό των πολιτικών προσφύγων.

Τα πολυάριθμα διαβήματα στα αρμόδια υπουργεία συναντούσαν αρνητική απάντηση, ειδικότερα αναφορικά με τα ασφαλιστικά δικαιώματα. Το ΚΚΕ έκανε πολλές παρεμβάσεις στη Βουλή για τα προβλήματα των επαναπατρισθέντων πολιτικών προσφύγων και πρωτοστάτησε στην οργάνωση της πάλης τους. Ο «Ριζοσπάστης» καθιέρωσε μόνιμη στήλη για τον επαναπατρισμό, ενώ έχει δημοσιεύσει χιλιάδες ρεπορτάζ για τα προβλήματα και τον αγώνα των επαναπατρισθέντων.

Μέχρι σήμερα, δεν ολοκληρώθηκε ο επαναπατρισμός όσων το επιθυμούν. Οι περιορισμοί στα χρονικά όρια επαναπατρισμού και στο δικαίωμα συνταξιοδότησης, αλλά και η περιβόητη φράση «Ελληνες το γένος», κρατούν αρκετούς μακριά από την πατρίδα.

Οι επαναπατρισμένοι πολιτικοί πρόσφυγες γνωρίζουμε τα προτερήματα του σοσιαλισμού, γνωρίζουμε και τη σημερινή ζωή στις χώρες αυτές. Διαδίδουμε την αλήθεια για το σοσιαλισμό, οι ανατροπές δεν ήταν επιθυμία ούτε δικιά μας, ούτε των λαών αυτών. Η μελέτη των αιτιών των ανατροπών βοηθά να βγάλουμε συμπεράσματα και να υπερασπίσουμε τη ζωή στη σοσιαλιστική κοινωνία.

Κλείνοντας, πρέπει να πούμε ότι η καθημερινότητα δεν ήταν πάντα ρόδινη, καθώς υπήρξαν όχι λίγα γεγονότα που τραυμάτισαν την κομματική και την κοινωνική μας ζωή. Μαζί με τα επιτεύγματα, υπήρξαν και δυσκολίες όχι πάντα αντικειμενικές και άσχημες καταστάσεις. Ολα αυτά δεν οφείλονται ούτε στους επαναστατικούς σκοπούς του ΚΚΕ, ούτε στις αρχές οικοδόμησης του σοσιαλισμού, αλλά σε παρεκκλίσεις από αυτά.

Μπορεί τότε το όνειρο της «Νέας Ελλάδας» να μην έγινε πραγματικότητα, όμως η ζωή που ζήσαμε αδελφικά με τους λαούς που μας φιλοξένησαν, είναι ένα δυνατό παράδειγμα για το τι μπορούν να καταφέρουν οι λαοί παίρνοντας τη ζωή και τα μέσα παραγωγής στα χέρια τους.