ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 30 Γενάρη 2005
Σελ. /32
ΠΑΙΔΕΙΑ
ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΗ ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ - ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΠΟΛΟΝΙΑ

Στις 21 Γενάρη ξεκίνησε ο λεγόμενος εθνικός διάλογος για την Παιδεία, με τη συμμετοχή των ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΣΥΝ, συμβιβασμένων συνδικαλιστικών ηγεσιών από το χώρο της εκπαίδευσης, της ΓΣΕΕ, του ΣΕΒ, μέσω του συναινετικού οργάνου του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας. Ηδη τα πρώτα αδιέξοδα του «διαλόγου» για όσους τον νομιμοποίησαν (εκτός του ΚΚΕ που απέχει) έχουν φανεί και έχει ανακοινωθεί ότι οι όποιες διαδικασίες θα επαναληφθούν στις 16 Φλεβάρη με την κατάληξη κοινής ατζέντας συζητήσεων.

Αυτό που ξεχώρισε, ωστόσο, από την πλευρά της κυβέρνησης, που επιχειρήθηκε να περάσει στην κοινή γνώμη από τον πρωθυπουργό και την υπουργό Παιδείας, είναι ότι οι «αλλαγές - τομές στην εκπαίδευση» είναι απαραίτητες και προκύπτουν από τις «σημαντικές δεσμεύσεις από τη συμμετοχή της χώρας στη διαδικασία της Μπολόνια» και ότι η κυβέρνηση αναλαμβάνει την υλοποίηση αυτών των δεσμεύσεων και μάλιστα άμεσα.

Το σημείο «κλειδί» είναι ακριβώς η Διακήρυξη της Μπολόνια. Ο «Ριζοσπάστης» πρώτος έφερε στο φως της δημοσιότητας ένα κυβερνητικό έγγραφο και μάλιστα τη μέρα έναρξης του «διαλόγου» στις 21 Γενάρη, την Εθνική Αναφορά (κατατέθηκε στις 14/1) μπροστά στη Σύνοδο των Ευρωπαίων Υπουργών Παιδείας, που θα ελέγξει πόσο προχώρησαν σε κάθε χώρα οι αποφάσεις της Μπολόνια, η οποία θα πραγματοποιηθεί στις 19 Μάη στο Μπέργκεν της Νορβηγίας. Από αυτή την αναφορά αποκαλύπτεται το προειλημμένο των αποφάσεων και άρα η κοροϊδία του διαλόγου.

Η κυβέρνηση στο έγγραφο αυτό εμφανίζει σίγουρη την ψήφιση του νόμου που θα εφαρμόσει την αξιολόγηση των πανεπιστημίων και των ΤΕΙ και μάλιστα στις λεπτομέρειές του. Ταυτόχρονα προχωρά άλλα δυο νομοσχέδια που έχουν άμεση σχέση με τη διαδικασία της Μπολόνια: Το νομοσχέδιο για τη «διά βίου εκπαίδευση» και το νομοσχέδιο για την αναγνώριση τίτλων σπουδών και ισοτιμιών.

Ο «Ρ» για την καλύτερη κατανόηση αυτής της διαδικασίας ξεκινάει από σήμερα ένα αφιέρωμα που θα φωτίσει πολλές πλευρές για το σκοπό των αντιδραστικών αναδιαρθρώσεων που προωθούνται. Ανοίγουμε το αφιέρωμα με μια ιστορική αναδρομή στη διαδικασία της Μπολόνια, το σημείο εκκίνησης και τις ευρωπαϊκές συνόδους που ακολούθησαν.


Πώς προωθείται η υποταγή της Ανώτατης Εκπαίδευσης στο κεφάλαιο

Από τη Σορβόνη στη Σύνοδο Ελέγχου στο Μπέργκεν το Μάη

Χρειάζεται αρχικά να σημειώσουμε ότι όταν τα στελέχη της κυβέρνησης μιλούν για την Μπολόνια, την αναφέρουν άλλοτε σαν μια καταναγκαστική διαδικασία κι άλλοτε σαν πολιτική επιλογή, με την οποία η κυβέρνηση συμφωνεί απόλυτα. Ισχύουν και τα δύο. Η εφαρμογή των αποφάσεων της Μπολόνια επιβάλλεται από την ΕΕ (όχι μόνο στις χώρες - μέλη της, αλλά και σε πολλές ακόμα χώρες της Ευρώπης), αλλά ταυτόχρονα πρόκειται για μια δέσμη μέτρων απόλυτα σύμφωνη με την κυβερνητική πολιτική. Και το επισημαίνουμε αυτό γιατί παλιότερα (και ιδίως προεκλογικά) η ΝΔ δεν έλεγε κουβέντα για την Μπολόνια, θόλωνε τα νερά, αφήνοντας να εννοηθεί ότι μπορεί να έχει ακόμα και αντιρρήσεις για τη Διαδικασία της Μπολόνια, απέναντι στην οποία έχουν εκφραστεί από το χώρο της πανεπιστημιακής κοινότητας έντονες αντιδράσεις. Τώρα, όμως, οι μάσκες έπεσαν και η Διαδικασία της Μπολόνια επιβάλλεται με τυμπανοκρουσίες!

Τι είναι η «Μπολόνια»

Ως Διαδικασία της Μπολόνια έχει επικρατήσει να λέγεται η προσπάθεια δημιουργίας ενός Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης. Η προσπάθεια αυτή ξεκίνησε το 1998 και είχε εξαρχής τη λογική του εναρμονισμού της Ανώτατης Εκπαίδευσης με τις αλλαγές που προωθούνταν στις εργασιακές σχέσεις και την οικονομία, δηλαδή με τις σύγχρονες ανάγκες και τις απαιτήσεις του κεφαλαίου.


Ο στόχος αυτής της διαδικασίας είναι διπλός: Από τη μια να δημιουργηθεί μια ενιαία «αγορά Ανώτατης Εκπαίδευσης», ανταγωνιστική ως προς αυτή των ΗΠΑ που θα προσελκύει φοιτητές - πελάτες από τον υπόλοιπο κόσμο και από την άλλη η παραγωγή των ιδρυμάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης (τόσο η ερευνητική παραγωγή όσο και η παραγωγή αποφοίτων) να εναρμονιστεί πλήρως με τις ανάγκες των επιχειρήσεων.

Για την επίτευξη αυτού του διπλού στόχου, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αποφάσισαν να ξεκινήσουν μια διαδικασία σύγκλισης των συστημάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης, ώστε με χρονικό ορίζοντα το 2010 να λειτουργούν όλα ως ενιαίο σύστημα, ως ενιαία αγορά. Σ' αυτό το πλαίσιο σπρώχνουν τα ιδρύματα να αποκτήσουν «επιχειρηματικό πνεύμα», να συνδέσουν άμεσα κάθε λειτουργία τους με τις επιχειρήσεις και να λειτουργήσουν και τα ίδια τελικά ως επιχειρήσεις. Για να διασκεδάσουν, δε, τις αντιδράσεις που αρχικά ξέσπασαν πολύ έντονες απέναντι στην πλήρη εμπορευματοποίηση της Ανώτατης Εκπαίδευσης, οι «εγκέφαλοι» της ΕΕ πρόσθεσαν αργότερα στις σχετικές διακηρύξεις τους ότι η Εκπαίδευση είναι «κοινωνικό αγαθό». Αυτό όμως δεν ήταν τίποτα παραπάνω από μια ανέξοδη φραστική προσθήκη, χωρίς το αντίστοιχο περιεχόμενο.

Βασική επιδίωξη του εγχειρήματος είναι η σύνδεση των πανεπιστημίων με την αγορά, σε τέτοιο βαθμό ώστε οι επιχειρήσεις να μπορούν να έχουν άμεσα λόγο για τα προγράμματα σπουδών (το τι θα μαθαίνουν δηλαδή οι φοιτητές), αλλά και για την έρευνα (το πώς θα αναπτύσσεται δηλαδή η επιστήμη). Κι αυτό γιατί, για να μπορέσει η Ανώτατη Εκπαίδευση να εξυπηρετήσει τον καπιταλισμό σ' αυτό το στάδιο ανάπτυξής του, πρέπει να παράγει γρήγορα και με μικρό κόστος μια μεγάλη μάζα αποφοίτων ευέλικτων και ημιμαθών (άρα χαμηλών απαιτήσεων) και μόνο μια μικρή ελίτ επιστημόνων. Επίσης, θέλουν η έρευνα να αναπτύσσεται μόνο στο βαθμό που αυξάνει τα κέρδη τους και όχι όταν αυτή υπηρετεί τις λαϊκές ανάγκες. Θέλουν η επιστήμη να επιβεβαιώνει την κυριαρχία τους, δηλαδή... να πάψει να είναι επιστήμη!

Πώς ξεκίνησε το εγχείρημα

Τα θεμέλια για το εγχείρημα του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης μπήκαν με τη Συνθήκη της Σορβόνης το 1998 και πήρε πιο συγκεκριμένη μορφή στην Μπολόνια, την πόλη με το αρχαιότερο πανεπιστήμιο της Ευρώπης, το 1999, από όπου και πήρε το όνομά της η όλη διαδικασία. Μετά τη Διακήρυξη της Μπολόνια ακολουθούν κάθε δυο χρόνια συναντήσεις ελέγχου της προόδου αυτής της διαδικασίας σε κάθε χώρα. Στις συναντήσεις αυτές επιβεβαιώνεται η αρχική συνθήκη και εξειδικεύονται επιμέρους πλευρές της Διαδικασίας. Οι Ευρωπαίοι υπουργοί Παιδείας συναντήθηκαν γι' αυτό το σκοπό το 2001 στην Πράγα, το 2003 στο Βερολίνο και φέτος το Μάη θα συναντηθούν στο Μπέργκεν.

Ανάμεσα σ' αυτές τις «συναντήσεις κορυφής» πραγματοποιούνται διάφορα σχετικά σεμινάρια σε ευρωπαϊκό ή εθνικό επίπεδο και αναπτύσσονται ενδιάμεσες διαδικασίες ελέγχου. Συντονιστικό ρόλο έχει η λεγόμενη Ομάδα Προώθησης της Διαδικασίας της Μπολόνια (BFUG), ενώ στην Ελλάδα έχει δημιουργηθεί από τον Ιούνη του 2004 ένα σώμα «προωθητών» του «Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης», που ενημερώνει και τροφοδοτεί τα ιδρύματα Ανώτατης Εκπαίδευσης με στοιχεία σχετικά με τις αντίστοιχες εξελίξεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο.

Χρειάζεται να σημειώσουμε ότι η καθυστέρηση στην υλοποίηση των αποφάσεων της Μπολόνια δεν είναι μόνο ελληνικό φαινόμενο. Υπάρχουν κι άλλες ευρωπαϊκές χώρες που συναντούν αντιδράσεις στο εσωτερικό τους, στην εφαρμογή πλευρών της απόφασης της Μπολόνια. Για παράδειγμα, στη Γερμανία, την Ολλανδία και την Αυστρία δεν είναι αποδεκτές οι τρίχρονες προπτυχιακές σπουδές.

Οι βασικοί σταθμοί

Στη συνάντηση της Σορβόνης (25 Μάη 1998) συμμετείχαν οι υπουργοί Παιδείας της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Μεγ. Βρετανίας. Αυτοί συνυπέγραψαν την πρώτη διακήρυξη για «τον εναρμονισμό της δομής του Ευρωπαϊκού Συστήματος Ανώτατης Εκπαίδευσης», που μιλούσε για την «ανάγκη διά βίου κατάρτισης» και προέβλεπε: Την προοδευτική σύγκλιση των συστημάτων Ανώτατης Εκπαίδευσης, την εγκαθίδρυση ενός συστήματος δυο κύκλων σπουδών, προπτυχιακού και μεταπτυχιακού, τη διευκόλυνση της «κινητικότητας» φοιτητών και εκπαιδευτικών (να ενθαρρύνονται να σπουδάζουν τουλάχιστον ένα εξάμηνο στο εξωτερικό) και την προώθηση της αναγνωρισιμότητας πτυχίων και ακαδημαϊκών προσόντων.

Ακολούθησε η περιβόητη Σύνοδος της Μπολόνια (Ιούνιος 1999), όπου συμμετείχαν υπουργοί Παιδείας από 29 χώρες της Ευρώπης, ανάμεσά τους κι ο τότε υπουργός της Ελλάδας, Γ. Αρσένης, που συμφώνησε με τη Διακήρυξη κι έβαλε την υπογραφή του στο τελικό κείμενο. Η Διακήρυξη προέβλεπε: Την προώθηση της «αναγνωρισιμότητας» των τίτλων σπουδών μέσω του Diploma Supplement («Συμπλήρωμα Διπλώματος»), την υιοθέτηση ενός συστήματος δυο κύκλων σπουδών (προπτυχιακό και μεταπτυχιακό), από τους οποίους ο πρώτος να είναι τουλάχιστον τριετής κι η ολοκλήρωσή του να είναι προϋπόθεση για το δεύτερο κύκλο, την καθιέρωση ενός κοινού συστήματος διδακτικών μονάδων, την προώθηση της κινητικότητας, της ευρωπαϊκής συνεργασίας για τη διασφάλιση της ποιότητας και της ευρωπαϊκής διάστασης στην Ανώτατη Εκπαίδευση.

Στις 19 Μάη 2001, πραγματοποιήθηκε η Σύνοδος Ελέγχου στην Πράγα, με τη συμμετοχή 32 υπουργών Παιδείας από χώρες της Ευρώπης (από τις 29 που είχαν υπογράψει την Μπολόνια κι ακόμα οι υπουργοί της Κύπρου, της Κροατίας και της Τουρκίας), που επαναβεβαίωσαν τους στόχους της Μπολόνια και υιοθέτησαν πρακτικά και προπαγανδιστικά μέτρα για την καλύτερη προώθηση αυτών των στόχων στο εσωτερικό των χωρών τους. Ετσι προσπάθησαν να βάλουν στο παιχνίδι και τους πανεπιστημιακούς και τους φοιτητές μέσω των ευρωπαϊκών ενώσεών τους (EUA και ESIB αντίστοιχα), που οι θέσεις τους είναι παρόμοιες με τις θέσεις των κυβερνήσεών τους.

Το ιδεολόγημα της «αξιολόγησης»

Τα καινούριο στοιχείο που εισάγεται στην Πράγα είναι η έμφαση στο θέμα της αξιολόγησης, που παραπλανητικά ονομάζουν «διασφάλιση της ποιότητας», καθώς και η «διά βίου εκπαίδευση», που αναγνωρίζεται ως συστατικό στοιχείο του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Χώρου, καθαγιάζοντας την είσοδο της κατάρτισης μέσα στα πανεπιστήμια. Στη Διακήρυξη αναφέρεται ακόμα ότι η Εκπαίδευση «πρέπει να θεωρείται κοινωνικό αγαθό» και να παραμείνει «κρατική» η ευθύνη γι' αυτή, ανάλογα βέβαια με τη νομοθεσία κάθε χώρας, δηλαδή είτε είναι δημόσια είτε ιδιωτική. Από αυτό φαίνεται ότι αυτή η προσθήκη έγινε μόνο για να... ρίξουν στάχτη στα μάτια του κόσμου. Για τον ίδιο λόγο απαλείφτηκε ο χρονικός προσδιορισμός για τον πρώτο κύκλο σπουδών (δηλαδή το «ελάχιστης διάρκειας τριών ετών»), επιβεβαιώθηκε όμως πανηγυρικά ότι ο πρώτος κύκλος θα οδηγεί σε τίτλο επιπέδου bachelor, το οποίο είναι τρίχρονο!

Το Σεπτέμβρη του 2003, έγινε η επόμενη συνάντηση ελέγχου, στο Βερολίνο. Εκεί φάνηκε έντονα ότι υπάρχουν σημαντικές αντιθέσεις ανάμεσα στις χώρες που συμμετέχουν στη Διαδικασία και ότι στις περισσότερες χώρες δεν έχουν προχωρήσει οι στόχοι της Μπολόνια. Το ανακοινωθέν του Βερολίνου, λοιπόν, χρειάστηκε να επιβεβαιώσει για άλλη μια φορά τη συμφωνία των κυβερνήσεων με όλα τα σημεία της Μπολόνια και της Πράγας, ενώ για τη διευκόλυνση της εφαρμογής τους περιγράφονται πιο αναλυτικά τα βήματα που πρέπει να ακολουθηθούν για την υλοποίησή τους. Ετσι, αποφασίζεται η αξιολόγηση να είναι εσωτερική και εξωτερική, να περιλαμβάνει σύστημα πιστοποίησης και να δημοσιεύονται τα αποτελέσματά της. Παράλληλα, προβλέπεται στο ενιαίο σύστημα των δυο κύκλων σπουδών να εισαχθεί ως τρίτος κύκλος το διδακτορικό και να έχει κάποιος πρόσβαση στο διδακτορικό μόνο αν έχει ολοκληρώσει το μεταπτυχιακό επιπέδου master. Τέλος, συναποφάσισαν να εφαρμόσουν το «Συμπλήρωμα Διπλώματος» μέσα στο 2005 και να εφαρμόσουν επίσης τη Σύμβαση της Λισαβόνας για την αναγνώριση τίτλων.

Η πρόοδος όλων των παραπάνω θα ελεγχθεί ξανά στο Μπέργκεν τον ερχόμενο Μάη.


Γιάννα ΣΤΡΕΒΙΝΑ


Τα βασικά σημεία της διαδικασίας

Παρακάτω παρουσιάζουμε επιγραμματικά τα βασικά σημεία της διαδικασίας της Μπολόνια έτσι όπως έχουν διαμορφωθεί μετά και τη Σύνοδο του Βερολίνου. Τα τρία πρώτα σημεία είναι κομβικής σημασίας και τα υπόλοιπα παίζουν υποστηρικτικό ρόλο. Κάποια από αυτά ήδη έχουν αρχίσει και προωθούνται στη χώρα μας. Ο «Ρ» θα παρουσιάσει αναλυτικά αυτά τα σημεία, στα επόμενα μέρη του αφιερώματός του στη διαδικασία της Μπολόνια, με προτάσεις που έχουν κατά καιρούς κατατεθεί, παλιότερες νομοθετικές προσπάθειες και κυρίως αποκαλύπτοντας την ουσία αυτών των μέτρων και τις συνέπειες που θα έχουν για το λαό και τη νεολαία.

1 Διασφάλιση της ποιότητας, βλέπε αξιολόγηση όλων των λειτουργιών των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης, πιστοποίηση των προγραμμάτων και των τίτλων σπουδών που απονέμουν, δημοσιοποίηση των αποτελεσμάτων κι άρα κατηγοριοποίησή τους.

2 Διάσπαση των σπουδών σε δύο κύκλους (προπτυχιακός και μεταπτυχιακός) με εισαγωγή των διδακτορικών σπουδών ως τρίτο κύκλο, όπου η πρόσβαση αποκτάται μετά την απόκτηση μεταπτυχιακού (master).

3 Αναγνωρισιμότητα των τίτλων σπουδών και περιόδων σπουδών μέσω του Ευρωπαΐκού Συστήματος Μεταφοράς Διδακτικών Μονάδων (ECTS) και το Συμπλήρωμα Διπλώματος (Diploma Supplement).

  • Αύξηση της κινητικότητας των φοιτητών μέσω ευρωπαϊκών κι εθνικών χρηματοδοτήσεων.
  • Συμμετοχή των φοιτητών στις διαδικασίες για την ανάπτυξη του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης.
  • Προώθηση της ευρωπαϊκής διάστασης της ανώτατης εκπαίδευσης, με την οργάνωση κοινών προγραμμάτων σπουδών που μπορεί να οδηγούν και σε κοινά πτυχία.
  • Διαφήμιση του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης, προσέλκυση ξένων φοιτητών και σύμπραξη με οικονομικούς εταίρους.
  • Διά βίου μάθηση, με την ενεργό συμμετοχή των ιδρυμάτων ανώτατης εκπαίδευσης.
  • Συνεργασία του Ευρωπαϊκού Χώρου Ανώτατης Εκπαίδευσης με τον Ευρωπαϊκό Χώρο Ερευνας.


Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ