Ελληνες της Κερασούντας σφαγιασμένοι από τους Τούρκους

Το παράδοξο είναι ότι αυτοί που πήραν άμεσα μέρος, το 1919, στη στρατιωτική εκστρατεία στη Ρωσία, για να καταπνίξουν τη σοβιετική εξουσία και να υποδουλώσουν έναν φίλο λαό, που τόσα είχε προσφέρει στον αγώνα της ανεξαρτησίας του λαού μας, αυτοί ήταν και οι πρώτοι κήρυκες του αντισοβιετισμού και των «σφαγών» των Ελλήνων της Ρωσίας. Αυτοί που είναι υπεύθυνοι, που προκάλεσαν τόσα δεινά στους Ποντίους, γενικά στους ομογενείς της Ρωσίας, προσπαθούν να επιρρίψουν σ' άλλους την ευθύνη και αυτή η διαστρέβλωση των γεγονότων συνεχίζεται και σήμερα με άλλο προσωπείο.

Αναφέρεται ότι η ελληνική κυβέρνηση, με την υπερπόντια τυχοδιωκτική στρατιωτική εκστρατεία της ενάντια στη νεαρή Σοβιετική Ρωσία, όχι μόνο επιδείνωσε τη θέση των Ελλήνων της Ρωσίας, των Ποντίων, αλλά τους οδήγησε και στην καταστροφή.

Αντίθετη ήταν η στάση της νεαρής σοβιετικής εξουσίας. Με τη νίκη της Οχτωβριανής Επανάστασης, η προσωρινή Επαναστατική Επιτροπή Οδησσού διαβεβαίωσε τον Ελληνα γενικό πρόξενο της πόλης ότι ο ίδιος και οι συμπατριώτες του της ελληνικής παροικίας βρίσκονται υπό την προστασία της Επαναστατικής Επιτροπής και οποιαδήποτε επιβουλή σε βάρος της ζωής τους, της οικίας και της ιδιοκτησίας τους θα παταχθεί με τα πιο αποφασιστικά μέτρα, ακόμα και με εκτέλεση.

Ο τελευταίος πρόεδρος της Ελληνικής Αγαθοεργού Κοινότητος Οδησσού, που το 1920 μετανάστευσε στην Ελλάδα και αργότερα εξελέγη βουλευτής, χαρακτηρίζοντας το πώς συμπεριφέρθηκε η σοβιετική εξουσία προς τους Ποντίους, γενικά προς τους ομογενείς, γράφει: «Οι Ελληνες πολλάκις έτυχον ειδικής μεταχειρίσεως και απήλαυνον παρά της σοβιετικής κυβερνήσεως προνομιακής διακρίσεως μεταξύ των λοιπών ξένων υπηκόων». Ενώ η εφημερίδα «Εμπρός», επισημαίνοντας την κατάσταση των Ελλήνων της Ρωσίας, γράφει ότι είναι επισφαλής.

Μάλιστα, αναφέρεται ότι «ουδείς εδιώχθη διά την ελληνικήν του συνείδησιν, αλλά πολλάκις ετύγχαναν οι Ελληνες ειδικής μεταχειρίσεως».

Να, άλλο ένα γεγονός από τα πολυάριθμα. Η εφημερίδα «Νέα Ελλάς» γράφει για την ασφάλεια των Ελλήνων κατοίκων της Σεβαστούπολης ότι «οι Μπολσεβίκοι ουδέν μίσος επεδείκνυαν κατά των κατοίκων της πόλης».

Και αυτό, παρά το γεγονός ότι ο ελληνικός στρατός πυροβόλησε κατά της ειρηνικής άοπλης διαδήλωσης των Γάλλων ναυτών και κατοίκων της πόλης. Μάλιστα, από την επίθεση, μεταξύ των διαδηλωτών, υπήρξαν θύματα.

Και όχι μόνο αυτό. Οταν το Δεύτερο Σύνταγμα Πεζικού, που στρατοπέδευσε στην Κριμαϊκή Χερσόνησο, ετοιμάστηκε να εγκαταλείψει τη Σεβαστούπολη, ανάμεσα στο Σοβιέτ της πόλης και της διοίκησης του Συντάγματος υπογράφηκε συμφωνία, που, μεταξύ των άλλων, όριζε ότι κατά τη διάρκεια της αποχώρησης των ελληνικών στρατιωτικών τμημάτων από την πόλη δε θα εξαπολυθεί επίθεση εναντίον τους. Για την εφαρμογή της συμφωνίας αυτής, το τοπικό Σοβιέτ κυκλοφόρησε έκκληση στην πόλη, που συνιστούσε στους κατοίκους της Σεβαστούπολης να μην επιτεθούν εναντίον των Ελλήνων στρατιωτών. Αργότερα, με το διώξιμο των στρατευμάτων των επεμβασιών από την Οδησσό, το Προεδρείο της Επιτροπής Εργατών Αντιπροσώπων της πόλης απευθύνεται προς όλους τους ξένους κατοίκους της Οδησσού και αναφέρει: «Από σήμερα δε θεωρούνται εχθροί μας και μπορούν να παραμείνουν στην Οδησσό».

Αρα δεν εκδιώχθηκαν οι Ελληνες από τον τόπο διαμονής τους, όπως υποστηρίζουν ιδεολογικοί εκπρόσωποι του κεφαλαίου και της εκμετάλλευσης.

Η στάση της Σοβιετικής Ρωσίας απέναντι στους Ποντίους, γενικά στους Ελληνες της χώρας αυτής, εκδηλώθηκε με εξαιρετική ανθρώπινη ευαισθησία και ταξική αλληλεγγύη. Σε μεγάλο βαθμό, αυτή η στάση της σοβιετικής κυβέρνησης υπαγορεύτηκε όχι μόνο από το υψηλό αίσθημα ανθρωπισμού που είναι ταυτόσημο με τη φύση του σοσιαλισμού, αλλά και από τους μακραίωνους οικονομικούς, πολιτιστικούς και θρησκευτικούς δεσμούς μεταξύ του ελληνικού και του ρωσικού λαού.

Οσο δύσκολο και αν είναι να εξακριβωθεί επακριβώς το εύρος της συμμετοχής των Ποντίων και των άλλων Ελλήνων στα επαναστατικά γεγονότα, δεδομένο παραμένει η πολυπληθής συμμετοχή τους.

Ο ελληνικός πληθυσμός της Ρωσίας συνέβαλε σημαντικά σ' όλους τους τομείς της κοινωνικής και πολιτικοοικονομικής ζωής της χώρας και υπήρξε δραστήριος υπερασπιστής της νεαρής σοβιετικής εξουσίας.

Ομως, μεταξύ των Ελλήνων υπήρξε και μια ασήμαντη μερίδα αστών, που με την απόβαση του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος στην Οδησσό, στη Σεβαστούπολη και αλλού, συγκαλυμμένα στην αρχή και απροκάλυπτα πλέον στη συνέχεια, άρχισε να βοηθάει παντοιοτρόπως τα κατοχικά ξένα στρατεύματα και στάθηκε στο πλευρό τους. Μάλιστα, το Διοικητικό Συμβούλιο της Ελληνικής Αγαθοεργού Κοινότητος Οδησσού οργάνωσε δεξίωση στις 7 Γενάρη 1919 προς τιμήν των συμμαχικών και αντεπαναστατικών στρατευμάτων στο ξενοδοχείο «Μπριστόλη» (το σημερινό Κράσναγια).

Μπροστά σ' αυτή την κατάσταση, η κυβέρνηση των εργατών και αγροτών της Ουκρανίας έκανε γνωστό στην κυβέρνηση των Αθηνών ότι η στρατιωτική επέμβαση και η συμμετοχή της Ελλάδας σ' αυτήν δεν μπορεί παρά να επιδρά στην τύχη της ελληνικής αστικής τάξης που ζει και δραστηριοποιείται στα εδάφη της Ουκρανίας.

Σ' αντίθεση με την αστική τάξη των ελληνικών παροικιών, η μεγάλη πλειοψηφία του ελληνικού πληθυσμού, οι εργάτες του καθημερινού μόχθου, τα μικροαστικά στοιχεία πέρασαν με το μέρος της σοβιετικής εξουσίας και στάθηκαν συνεπείς υπερασπιστές των πρωτόγνωρων επαναστατικών κατακτήσεών τους.

Πολλοί ήταν οι Πόντιοι, οι Ελληνες γενικά, που, παρά τις δύσκολες συνθήκες, πύκνωσαν τις τάξεις του Κόκκινου Στρατού, υπηρέτησαν στα διάφορα όργανα της τοπικής σοβιετικής εξουσίας, καταρρίπτοντας κατά τον πιο πανηγυρικό τρόπο τη θέση και άποψη ορισμένων Ελλήνων ιστορικών ότι ο ελληνικός πληθυσμός της Ρωσίας κράτησε παθητική ή ουδέτερη στάση στα επαναστατικά γεγονότα. Οι Ελληνες της Ρωσίας υπερασπίστηκαν τη σοσιαλιστική επανάσταση, που διέτρεξε άμεσο κίνδυνο στραγγαλισμού της από την επέμβαση του διεθνούς ιμπεριαλισμού, και αυτό τεκμηριώνεται από σειρά γεγονότων.

Είναι πολλοί οι Ελληνες της Ρωσίας, που όχι μόνο υπήρξαν μάρτυρες της θριαμβευτικής νίκης της Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης, αλλά πήραν δραστήρια μέρος στην ταξική πολεμική αντιπαράθεση ανάμεσα στις διεθνείς ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και στις δυνάμεις του νεογέννητου σοσιαλιστικού καθεστώτος. Ενας από τους πιο δραστήριους Ελληνες υπερασπιστές της Οχτωβριανής Σοσιαλιστικής Επανάστασης ήταν ο Πόντιος Βλαδίμηρος Παπαδόπουλος. Για την επαναστατική του δράση το τσαρικό καθεστώς εξαπέλυσε διώξεις εναντίον του - τον έκλεισε στη φυλακή επί τρία χρόνια. Με την αποφυλάκισή του αναπτύσσει έντονη δράση στο συνδικαλιστικό κίνημα το 1917. Ενα χρόνο αργότερα, το 1918, γίνεται μέλος του Κόμματος των Μπολσεβίκων και με την ιδιότητά του αυτή παίρνει μέρος σε τέσσερις Κομματικές Συνδιασκέψεις και σε τρία συνέδρια του κόμματος.

Οταν η πρώτη του πατρίδα δέχτηκε την απροκάλυπτη στρατιωτική επίθεση του διεθνούς ιμπεριαλισμού, σπεύδει να καταταγεί στον Κόκκινο Στρατό όπου υπηρέτησε μέχρι το 1920.

Στις γραμμές του Κόκκινου Στρατού υπηρέτησαν συνολικά 250.000-300.000 διεθνιστές.

Υπάρχει ακόμη μια μαρτυρία, που πιστοποιεί τη θετική στάση και την ένθερμη υποδοχή από Ελληνες των επαναστατικών γεγονότων, την οποία βρίσκουμε στην αστική εφημερίδα «Εμπρός» της 10ης Απριλίου 1919: «Οι δεκατέσσερις χιλιάδες Ελληνες κάτοικοι της Οδησσού εκδήλωσαν την επιθυμία να παραμείνουν στη γη που γεννήθηκαν, στην πρώτη τους πατρίδα»!

Υπάρχουν πολλοί ακόμη Πόντιοι, Ελληνες γενικά, της Οδησσού, της Σεβαστούπολης, του Σχουμ, του Μπατούμ και άλλων ελληνικών παροικιών, που εκλέχτηκαν στα τοπικά και άλλα όργανα εξουσίας - τα Σοβιέτ.

Οι Ελληνες όχι μόνο στα όργανα της τοπικής σοβιετικής εξουσίας συμμετείχαν, αλλά και στα κομματικά όργανα ήταν αισθητή η δράση τους.

Ενα μέσο που επέδρασε σημαντικά στα ξένα στρατεύματα και το οποίο χρησιμοποίησαν ευρύτατα οι Μπολσεβίκοι είναι η Διαφώτιση. Δεν είναι λίγοι οι Ελληνες της Ρωσίας που συνέβαλαν αποφασιστικά στο να λυθούν διάφορες απορίες, να απαντηθούν διαστρεβλώσεις και να φωτιστούν παραπλανήσεις των Ελλήνων στρατιωτών, ξεσκεπάζοντας τη χοντροκομμένη αντισοβιετική προπαγάνδα της αστικής τάξης.

Η στρατιωτική διοίκηση των επεμβασιών, ειδικότερα του Ελληνικού Εκστρατευτικού Σώματος, δεν είχε καμιά εμπιστοσύνη προς τον ελληνικό πληθυσμό της Ρωσίας.

Προς απόδειξη του ανωτέρου ισχυρισμού, θα αναφέρω ένα από τα πάμπολλα γεγονότα: Ο πρόεδρος της ελληνικής παροικίας της Χερσώνας, με επιστολή του προς το διοικητή του ελληνικού στρατιωτικού τμήματος της πόλης, ζήτησε τον εξοπλισμό των Ελλήνων της Χερσώνας για να εκτελούν υπηρεσίες αστυνομικών οργάνων. Στην έκκλησή του ο πρόεδρος πήρε αρνητική απάντηση. Αλλά και ορισμένοι Ελληνες του Κερτς ζήτησαν από τη μαριονέτα των ιμπεριαλιστών στρατηγό Ντενίκιν να τους επιτραπεί να συγκροτήσουν ξεχωριστή ελληνική στρατιωτική μονάδα, όμως και πάλι δεν τους επιτράπηκε.

Ο ελληνικός πληθυσμός της Σοβιετικής Ρωσίας, στη συντριπτική πλειοψηφία, καταδίκασε ως εγκληματική πράξη, που δεν είχε κανένα ηθικό έρεισμα, τη συμμετοχή των 25.000 Ελλήνων στρατιωτών στην τυχοδιωκτική εκστρατεία κατά της νεαρής σοβιετικής εξουσίας και πρωτοστάτησε στην υπεράσπιση της σοβιετικής σοσιαλιστικής Ρωσίας, της πρώτης πατρίδας του.

Πόντιοι πρόσφυγες

Στερεότερα και χρήσιμα ακόμα και για τη σημερινή κατάσταση συμπεράσματα μπορούν να εξαχθούν, αν στο πλαίσιο των ιστορικών ερευνών δοθεί το απαιτούμενο βάρος σε ορισμένες βασικές παραμέτρους του κοινωνικοπολιτικού πλαισίου, μέσα στο οποίο εκτυλίχτηκε ο αφανισμός των Ελλήνων της Τουρκίας. Σε αυτές τις παραμέτρους ανήκουν οπωσδήποτε: α) η διαδικασία διαμόρφωσης έθνους-κράτους από την τουρκική αστική τάξη στην περίοδο του ιμπεριαλισμού, β) το ήδη τότε διαμορφωμένο παγκόσμιο ιμπεριαλιστικό σύστημα και η διαπάλη στο εσωτερικό του των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων, τόσο μεταξύ τους όσο και με μικρότερα καπιταλιστικά κράτη, γ) τα ξεχωριστά συμφέροντα και η δράση της αστικής τάξης των διαφορετικών εθνοτήτων του οθωμανικού και κατοπινά τουρκικού κράτους (στην προκειμένη περίπτωση των Ελλήνων αστών του Πόντου, αλλά και της Κωνσταντινούπολης και της Μ. Ασίας) και δ) ο ρόλος της αστικής τάξης των «μητροπολιτικών» κρατών, στα οποία προσβλέπουν οι αντίστοιχες μειονότητες (στη συγκεκριμένη περίπτωση της Ελλάδας).

Η εναπόθεση στην εκάστοτε αστική τάξη τόσο των ελπίδων όσο και της ηγεσίας του αγώνα ενάντια στη βάναυση εθνική καταπίεση, σε μια περίοδο μάλιστα που η αστική τάξη είχε παγκοσμίως προ πολλού αποβάλει τον οποιονδήποτε προοδευτικό της ρόλο, αντικειμενικά πια δεν μπορούσε να συμβάλλει στη συνεπή διεξαγωγή οποιουδήποτε αστικοδημοκρατικού ή εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα.

Αυτό φάνηκε ήδη με το ριζοσπαστικό ρεύμα του Νεοτουρκισμού, που ξεκινώντας από το 1889 και μετά από σκαμπανεβάσματα θα καταλήξει το 1907 στη νικηφόρα επανάσταση των Νεότουρκων. Μιας αστικής κατά τον αντικειμενικό ταξικό της χαρακτήρα και κατά τους υποκειμενικούς στόχους που έθετε (επαναφορά συντάγματος, περιορισμός της απολυταρχίας), που ακριβώς λόγω της κοινότητας των συμφερόντων διέθετε ένα μεγάλο λαϊκό έρεισμα σε όλες τις εθνότητες. Οι φορείς της όμως προτίμησαν να μη ριζοσπαστικοποιήσουν περισσότερο αυτές τις μάζες στην κατεύθυνση ενός πλήρους, αστικού έστω εκσυγχρονισμού της κοινωνίας. Κατ' αυτόν τον τρόπο οδηγήθηκαν στον εκφυλισμό (στο συμβιβασμό με τους φεουδάρχες και με το ξένο μεγάλο κεφάλαιο) και συνεπακόλουθα στην αντίδραση.

Χωρίς να έρθουν σε κανενός είδους ρήξη με το ξένο κεφάλαιο θα καλλιεργήσουν την ιδεολογία του Παντουρκισμού (Τουρανισμού) για την καταπίεση των άλλων εθνοτήτων. Είναι οι ίδιοι που θα χρεωθούν κατά κύριο λόγο τις βαρβαρότητες ενάντια στις άλλες εθνότητες, με αποκορύφωμα τη σφαγή του αρμένικου λαού (1915/1916).

Ο εθνικισμός τους εξαντλούνταν αποκλειστικά στη μαζική εξόντωση των καταπιεσμένων εθνοτήτων και αφού αυτό συνέφερε (ή ακόμα και επιβαλόταν από) τους επίσης «αλλόφυλους», «αλλοεθνείς» και «αλλόθρησκους» ιμπεριαλιστές (στην προκειμένη Γερμανούς) συμμάχους τους.

Για τα ομοεθνή με αυτούς φτωχά στρώματα της πόλης και της υπαίθρου, η «εθνική» πολιτική των Νεότουρκων όχι μόνο δε στόχευε στην έστω και στοιχειώδη βελτίωση των άθλιων συνθηκών διαβίωσής τους, αλλά και συνέβαλε τα μέγιστα στη μαζική εξολόθρευσή τους, ως στρατιώτες στα μέτωπα του Α' Παγκόσμιου Πολέμου.

Ο υπερτονισμός της κοινότητας των θρησκευτικών ή εθνοφυλετικών κοινών στοιχείων αποτέλεσε απλά το - ομολογουμένως πολύ επιτυχημένο και γι' αυτό ακόμα επίκαιρο - εργαλείο των μεγαλοαστών, για τον εγκλωβισμό αυτών των στρωμάτων στις εκάστοτε στρατηγικές επιδιώξεις της άρχουσας τάξης.

Αυτό βεβαίως δεν αφορά μόνο στην «από κει» πλευρά αλλά και στην «καθ' ημάς».

Στην Ελλάδα μάλιστα η αστική τάξη διασπάστηκε σε δύο τμήματα, όχι βεβαίως στη βάση του αν η χώρα θα έπρεπε ή όχι να συμμετάσχει στον αιματηρό, πολυδάπανο και άδικο Α' Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά με βάση ποια από τις δύο εμπόλεμες ιμπεριαλιστικές συμμαχίες είχε τις περισσότερες πιθανότητες να αναδειχτεί νικήτρια και να παράσχει στην ελληνική αστική τάξη έστω και την ελάχιστη στήριξη για τη διεύρυνση της επικράτειάς της. Η διάσπαση αυτή εγκλώβισε συνολικά τα λαϊκά στρώματα εντός αμφοτέρων των στρατοπέδων ακριβώς κάτω από τα ψευδεπίγραφα συνθήματα περί «εθνικής ιδέας» και περί «εθνικών συμφερόντων», που χρησιμοποίησαν εξίσου και οι δύο αντίπαλες πλευρές.

Το τέλος του Α' Παγκόσμιου Πολέμου δεν έφερε την Τουρκία απλά στη θέση του ηττημένου. Εκτός από τις εσωτερικές οξύτατες κοινωνικές αντιθέσεις είχε να αντιμετωπίσει και τις ορέξεις των νικητριών δυνάμεων του πολέμου, που όλες τους ήθελαν κι από ένα κομμάτι της χώρας.

Είχε προηγηθεί κατά τη διάρκεια του πολέμου το μοίρασμα ανάμεσα στην Αγγλία και τη Γαλλία οθωμανικών περιοχών, όπως η Παλαιστίνη, ενώ ταυτόχρονα παρακινούσαν τους εκεί φυλάρχους να πολεμήσουν στο πλευρό τους με δήθεν αντάλλαγμα την ανεξαρτησία τους!

Στις 15 (με το παλιό ημερολόγιο 2) Μάη 1919, με την προτροπή των Βρετανών ιμπεριαλιστών, ελληνικά στρατεύματα αποβιβάζονταν στη Σμύρνη. Την ίδια περίοδο, και με προτροπή των ίδιων «προστατών», η εθνικιστική κυβέρνηση των «Ενωτικών» (Ντασνάκ) του νεοσύστατου (28/5/1918) αρμενικού κράτους ενθαρρυνόταν να δημιουργήσει τη «Μεγάλη Αρμενία» με την απόσπαση τμήματος της Ανατολικής Ανατολίας.

Αυτή η κατάσταση οδήγησε σε μια νέα αστική επανάσταση, απελευθερωτικού πλέον χαρακτήρα, με ηγεσία τα ριζοσπαστικά τμήματα της τουρκικής αστικής τάξης, μιας εκμεταλλευτικής δηλαδή τάξης. Από δω και πέρα οι επαναστατικές δυνάμεις ξεκινούν έναν περίπλοκο και δύσκολο πόλεμο με διάφορους αντιπάλους. Εκτός από το στρατό του σουλτάνου (που αποτελείται από κάθε λογής οπαδών του φεουδαρχικού συστήματος) έχουν να αντιμετωπίσουν και τις εμπειροπόλεμες ιμπεριαλιστικές στρατιωτικές δυνάμεις, αλλά και τους ντόπιους μη τουρκικούς πληθυσμούς, που ξεσηκώνονται στο πλευρό της Υψηλής Πύλης (του τυραννικού θεσμού που χρόνια τους καταπίεζε και τους αφάνιζε) καθ' υπόδειξη των κατοχικών δυνάμεων.

Οι Πόντιοι ξεσηκώνονται με προτροπή της «μητέρας πατρίδας» (της τυχοδιωκτικής ελληνικής αστικής τάξης), οι Κούρδοι με προτροπή των Αγγλων, ενώ οι Αρμένιοι όπως προαναφέραμε εισβάλλουν στο ανατολικό τμήμα. Είναι κατανοητό, ότι μόνο με μεγάλη αποφασιστικότητα (αλλά και σκληρότητα ταυτόχρονα) θα μπορούσε ο κεμαλικός στρατός να αντεπεξέλθει σ' έναν τόσο πολυμέτωπο αγώνα. Τελικά κατάφερε να υποχρεώσει τις γαλλικές και ιταλικές δυνάμεις να αποσυρθούν από την κυρίως Τουρκία, (Δεκέμβρης 1919 - Μάης 1920). Οι εθνικιστικές αρμένικες δυνάμεις των Ντασνάκ μετά από πανωλεθρία θα ανατραπούν από τα αρμένικα λαϊκά στρώματα, εγκαθιδρύοντας τη σοβιετική εξουσία στο Ερεβάν (29/11 - 3/12/1920).

Το 1921, ο ελληνικός στρατός θα παραμείνει μοναδική εμπόλεμη ξένη στρατιωτική δύναμη στο τουρκικό έδαφος, καθώς οι μεγάλες ιμπεριαλιστικές δυνάμεις αναπροσανατολίζονταν πλέον προς μια συμμαχία με την τουρκική αστική τάξη, ώστε με μικρότερο ρίσκο να εξασφαλίσουν τα συμφέροντά τους στην περιοχή.

Αυτό δε θα επιφέρει μόνο την καταστροφή του ελληνικού στρατού, ένα χρόνο αργότερα (Αύγουστος 1922), αλλά και τον αιματηρό ξεριζωμό του ελληνισμού.

Ασχετα από το πώς εκτιμούμε συνολικά την τελική έκβαση αυτής της τουρκικής επανάστασης και τους συμβιβασμούς στους οποίους κατέληξε, είναι καθαρό ότι το κάθε ένα από τα εμπλεκόμενα μέρη επωμίστηκε συγκεκριμένες ευθύνες απέναντι σ' αυτήν την επανάσταση, καθώς και τις συνέπειες των επιλογών του. Μόνο που οι «μικρές» εθνότητες αποδεκατίστηκαν, ενώ οι ιμπεριαλιστές (που τις είχαν ξεσηκώσει) συνέχιζαν να πλουτίζουν σε βάρος του τουρκικού λαού ακόμα και μετά την επανάσταση και σε στενή συμμαχία με τη νέα άρχουσα, πλέον, τουρκική αστική τάξη.

Ως υποστήριξη στα όσα προανέφερα επιτρέψτε μου να παραθέσω και ορισμένες πλευρές των εξελίξεων στον ίδιο τον Πόντο, κατά τη διάρκεια και μετά τη λήξη του Α' Παγκόσμιου Πολέμου.

Ο διοικητής της Ελληνικής Μεραρχίας του Καυκάσου γράφει χαρακτηριστικά στην αυτοβιογραφία του: «Με την υποχώρηση των Ρώσων ο ελληνικός πληθυσμός του Πόντου βρέθηκε σε άσχημη θέση. Ως την τελευταία στιγμή κανείς δεν πίστευε ότι ο ρωσικός στρατός μπορούσε να υποχωρήσει. Οταν όμως τον είδαν να εγκαταλείπει τα πάντα και να φεύγει, άρχισαν να σκέφτονται και τη δική τους υποχώρηση. Δυστυχώς δεν είχαν τα μέσα και έφευγαν όσοι ήταν οικονομικά ισχυροί...

...Τότε η ηγεσία της Τραπεζούντας κινήθηκε και παρήγγειλε σ' όλες τις περιφέρειες, που βρίσκονταν κατά μήκος των συνόρων, να οργανωθούν, να οπλιστούν και να κρατήσουν το μέτωπο. Επειδή όμως οι Ελληνες αυτής της περιοχής δεν ήταν δυνατόν ν' αποτελέσουν μια αξιόλογη στρατιωτική δύναμη που να κρατήσει το μέτωπο, άρχισαν να διαδίδουν παντού ότι στο Καρς, στην Τιφλίδα κλπ οργανώθηκε μια ελληνική Μεραρχία, που θα έτρεχε να βοηθήσει τους Ποντίους, ότι σύντομα θα πρόφταιναν και τα Αρμένικα, Γεωργιανά και Κοζάκικα στρατεύματα κλπ. Με τις διαδόσεις αυτές ο ελληνικός πληθυσμός πίστεψε ότι θα μπορούσε να κρατήσει το μέτωπο και άρχισε να οργανώνεται. Τότε ακριβώς ρίχτηκεν η ιδέα του Ελεύθερου Πόντου».

«Αλλά (...) η πρόχειρη οργάνωση και ο εξοπλισμός μερικών τμημάτων, δεν μπόρεσαν να δημιουργήσουν σοβαρή αντίσταση. Οι υποσχέσεις για στρατιωτική βοήθεια από τον Καύκασο, κλπ έμειναν απραγματοποίητες. Οι Ελληνες αρχηγοί της πρωτεύουσας του Πόντου αναγκάστηκαν να φύγουν και ο λαός έμεινε με τα όπλα στα χέρια, εκτεθειμένος στην τουρκική προέλαση, δίχως οδηγίες, δίχως αρχηγούς και πρόγραμμα ενεργειών».

Πρέπει να επισημάνω ότι αρκετές πλούσιες οικογένειες Ποντίων προπαγάνδιζαν την ιδέα του Ελεύθερου Πόντου, εκ του ασφαλούς, από τα απέναντι βόρεια παράλια του Εύξεινου Πόντου, όπου είχαν μετεγκατασταθεί για να εξασφαλίσουν την απρόσκοπτη αναπαραγωγή του πλούτου τους.

Οι παροτρύνσεις από το εξωτερικό - για διαφόρους λόγους η κάθε μία - είχαν σημαντικό μερίδιο ευθύνης ως προς την τελική έκβαση του εγχειρήματος του Ανεξάρτητου Πόντου. Σε μια συνάντηση Ποντίων εκπροσώπων του εξωτερικού με την ελληνική αντιπροσωπεία, ένας Πόντιος από τη Ρωσία τόνιζε προφητικά: «Εσείς φωνάζετε για τον Ελεύθερο Πόντο, αλλά κανείς από σας δε βρίσκεται εκεί πέρα να οργανώσει επανάσταση ή να ενεργήσει επικεφαλής του έθνους... Ο Πόντος όμως δεν ελευθερώνεται, αν δε χύσουμε αίμα. Εμπρός λοιπόν κύριοι. Πηγαίνετε στον Πόντο, τεθείτε επικεφαλής του Εθνους και αγωνιστείτε για την ελευθερία του. Εγώ σας δίνω το λόγο μου ότι με τον εδώ στρατό μας θα σας συνδράμω. Δεν πηγαίνετε όμως. Και ποιο είναι το αποτέλεσμα που φέρνετε με τις φωνές σας από δω; Θα ξυπνήσετε το μίσος των Τούρκων και μια μέρα ο λαός του Πόντου, που είναι ανίδεος και δεν ξέρει τα μεγαλεπήβολα σχέδιά σας, θα πληρώσει τα αποτελέσματα των ενεργειών σας».

Καθ' όλη την περίοδο αυτή είχαν πραγματοποιηθεί διάφορες ενέργειες από πλευράς της ποντιακής ηγεσίας για υπαγωγή της περιοχής υπό βρετανική ή αμερικανική εντολή (και αφού είχε διαφανεί πλέον η απροθυμία του Βενιζέλου να στηρίξει την υπόθεση ενός ανεξάρτητου Πόντου). Μετά το ναυάγιο των προσπαθειών αυτών, ο μητροπολίτης Χρύσανθος ξεκίνησε διαπραγματεύσεις με τους Τούρκους για την ίδρυση Ποντο-Τουρκικού Κράτους: «Αλλά λίγο αργότερα, μόλις ψιθυρίστηκε ότι ήταν ενδεχόμενο να ανατεθεί στους Ελληνες η εκκαθάριση της Ανατολικής Θράκης και σε αντάλλαγμα να επιδικαστεί αυτή στην Ελλάδα, ο Ελληνας πρωθυπουργός διέταξε να διακοπούν οι διαπραγματεύσεις με τη δικαιολογία ότι οι προθέσεις των Τούρκων δεν ήταν ειλικρινείς».

Παρά τις επανειλημμένες διαπιστώσεις σε εκθέσεις του υπουργείου Εξωτερικών ότι η κατάσταση των Ποντίων ήταν τραγική, η ελληνική άρχουσα τάξη προτίμησε να τους κρατήσει εκεί, ώστε να αποτελέσουν ένα είδος αντιπερισπασμού στις επιδιώξεις της στη Μικρά Ασία. Η ελληνική αστική τάξη χρησιμοποίησε τους ελληνικούς πληθυσμούς του Πόντου αποκλειστικά και μόνο ως στρατηγικό αντιπερισπασμό ή διαπραγματευτικό χαρτί προκειμένου να πετύχει τη διεύρυνση της επικράτειας του ελληνικού κράτους, ως ανταλλάγματα για τις πιστές της υπηρεσίες στο πλευρό των μεγάλων ιμπεριαλιστικών δυνάμεων.

Από την άλλη πλευρά, η τουρκική αστική τάξη, στα πλαίσια της συγκρότησης του δικού της έθνους - κράτους και μην μπορώντας να αφομοιώσει το εγχώριο ελληνικό κεφάλαιο, ένα κεφάλαιο άκρως ανταγωνιστικό και επικίνδυνο για το «ζωτικό της χώρο», καθώς αυτό αποτελούσε τον φορέα της ένωσης με την Ελλάδα και στηριζόταν και στις λόγχες του ελληνικού στρατού, έστρεψε τις ενέργειές της προς τον αφανισμό του. Συσπείρωσε γύρω της και κινητοποίησε με σοβινιστικά συνθήματα σημαντικά τμήματα του τουρκικού λαού, εναντίον όχι μόνο της αστικής τάξης της Ελλάδας, αλλά και ενάντια στους ελληνικούς πληθυσμούς της Τουρκίας, στους οποίους βεβαίως συμπεριλαμβάνονταν και οι Ελληνες του Πόντου.

Τα αποτελέσματα της πολιτικής αυτής είναι γνωστά: όχι μόνο δεν πραγματοποιήθηκαν τα τυχοδιωκτικά σχέδια προσάρτησης της Ανατολικής Θράκης, και της περιοχής της Σμύρνης, αλλά επήλθε και ο ολοκληρωτικός ξεριζωμός 1.500.000 ανθρώπων από τις περιοχές του Πόντου και της Μικράς Ασίας, καθώς και ο αφανισμός εκατοντάδων χιλιάδων άλλων.

Σ' αυτόν τον αφανισμό συνέβαλε ασφαλώς και η στάση Ελλήνων παραγόντων, όπως του ύπατου αρμοστή της Σμύρνης Στεργιάδη, που δεν προτρέπει τον εκεί ελληνικό πληθυσμό να εγκαταλείψει έγκαιρα την περιοχή, επειδή κατά τη γνώμη του... «Καλύτερα να μείνουν εδώ (σ.σ. στη Μ. Ασία) να τους σφάξει ο Κεμάλ, γιατί αν πάνε στην Αθήνα θα ανατρέψουν τα πάντα».