ΔΙΕΘΝΗ | ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ

ΔΙΕΘΝΗ

Για ένα νέο Απρίλη

Αρθρο του Αντζελο Αλβες, μέλους του ΠΓ του Πορτογαλικού ΚΚ για τον «Ριζοσπάστη», με αφορμή τα 35 χρόνια από την Επανάσταση του Απρίλη

Ιστορική φωτογραφία του Απρίλη του 1974

Η Επανάσταση του Απρίλη υπήρξε το μεγαλύτερο γεγονός στην Ιστορία της Πορτογαλίας στον 20όαιώνα. Της στρατιωτικής εξέγερσης της 25ης Απριλίου 1974, που ανέτρεψε τη μακροβιότερη φασιστική δικτατορία της Ευρώπης, ηγήθηκε μια ομάδα από νέους λοχαγούς που ήταν οργανωμένοι στο Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων (ΚΕΔ). Η στρατιωτική εξέγερση συνοδεύτηκε αμέσως από λαϊκή εξέγερση, που κατέλαβε τους δρόμους και εξασφάλισε τη νίκη της στρατιωτικής κίνησης, την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και επέβαλε στην πράξη την άσκηση των πολιτικών και συνδικαλιστικών ελευθεριών, τις οποίες είχε αφαιρέσει επί 48 χρόνια η φασιστική δικτατορία των Σαλαζάρ-Καετάνο που εκπροσωπούσε τα συμφέροντα του πορτογαλικού μεγάλου κεφαλαίου και των γαιοκτημόνων, σε συνεργασία με τον ιμπεριαλισμό.

Η πτώση της δικτατορίας αποτέλεσε το αποκορύφωμα δεκαετιών παράνομης πάλης, όπου το Πορτογαλικό Κομμουνιστικό Κόμμα ήταν η βασική, και για πολλές περιόδους η μόνη, δύναμη αντίστασης. Αποτέλεσε, επίσης, το αποκορύφωμα της σοβαρής κρίσης του καθεστώτος, ως αποτέλεσμα των αποικιακών πολέμων στην Αγκόλα, στη Μοζαμβίκη και τη Γουινέα - Μπισάου. Η ένοπλη απελευθερωτική πάλη των λαών που βρίσκονταν υπό την πορτογαλική αποικιακή κυριαρχία ήταν αποφασιστικής σημασίας για την τροφοδότηση της δυσαρέσκειας στις Ενοπλες Δυνάμεις και τη δημιουργία του ΚΕΔ. Με τη σειρά της, η Επανάσταση του Απρίλη δημιούργησε συνθήκες για να έρθει το τέλος της τελευταίας ευρωπαϊκής αποικιακής αυτοκρατορίας και η πραγματική εθνική ανεξαρτησία των λαών των πορτογαλικών αποικιών. Οι λαοί της Πορτογαλίας και των πορτογαλικών αποικιών ήταν από κοινού καταπιεσμένοι, αγωνίζονταν μαζί για την απελευθέρωσή τους και μαζί κατέκτησαν την ελευθερία τους.

Από πρόσφατη εργατική διαδήλωση στη Λισαβόνα

Η δικτατορία συντρίφτηκε στους δρόμους, ως αποτέλεσμα της συμμαχίας λαού και ΚΕΔ. Αυτή η συμμαχία και λαϊκή δράση θα σημάδευε την πορεία των γεγονότων τους επόμενους μήνες. Εχοντας από την αρχή να αντιμετωπίσει την αντεπαναστατική συνωμοσία, ήταν η μαζική πάλη υπέρ των λαϊκών συμφερόντων που υπεράσπισε και διασφάλισε το προχώρημα της Επανάστασης του Απρίλη. Οι πολιτικές ελευθερίες και το δικαίωμα της συνδικαλιστικής ένωσης και δράσης κατακτήθηκαν στην πράξη πριν κατοχυρωθούν από το νόμο. Ο εργατικός έλεγχος της παραγωγής κερδήθηκε με τον αγώνα προτού νομιμοποιηθεί. Το ίδιο και η αγροτική μεταρρύθμιση, ήταν ήδη πραγματικότητα στην ύπαιθρο πριν γίνει πραγματικότητα στη νομοθεσία, με την κατάληψη των νότιων μεγάλων πορτογαλικών τσιφλικιών από το αγροτικό προλεταριάτο, που είχε μεγάλες επαναστατικές παραδόσεις, και τη δημιουργία πάνω από 500 Κολεκτίβων Παραγωγής. Η εθνικοποίηση των τραπεζών και άλλων κομβικών τομέων της οικονομίας μετά την ήττα του αντεπαναστατικού πραξικοπήματος της 11 Μάρτη 1975 ήρθε ως αναγκαιότητα που εκπορευόταν από την υπονόμευση της οικονομίας από το μεγάλο κεφάλαιο. Αυτές οι βασικές κατακτήσεις, που είναι αδιαχώριστες από την Ιστορία της Επανάστασης του Απρίλη, ήταν αποτέλεσμα της λαϊκής πάλης και οργάνωσης, επιβλήθηκαν από το λαό σε μια πολιτική κατάσταση όπου κυριαρχούσαν διστακτικά ή ακόμη και εχθρικά προς τη διαδικασία στοιχεία. Κατά την Επανάσταση του Απρίλη δεν αποκρυσταλλώθηκε επαναστατική εξουσία, αν και υπήρχαν επαναστατικά στοιχεία στα όργανα της εξουσίας (όπως ο Στρατηγός Βάσκο Γκονσάλβες, πρωθυπουργός από τον Ιούλη του 1974 έως το Σεπτέμβρη του 1975). Οι κατακτήσεις της επανάστασης θα ήταν αδιανόητες χωρίς την πάλη των μαζών και το ρόλο του ΠΚΚ, ως συνειδητής πρωτοπορίας και οργανωτή της πάλης. Οπως είναι αδύνατο να γραφεί η Ιστορία της αντιφασιστικής αντίστασης στην Πορτογαλία, παραλείποντας το ρόλο του ΠΚΚ, το ίδιο αδύνατο είναι να γραφεί η Ιστορία της Επανάστασης του Απρίλη, αποκρύπτοντας τον κομβικό ρόλο που έπαιξε το Κόμμα της εργατικής τάξης και όλοι οι εργαζόμενοι.

Η άρχουσα τάξη γρήγορα οργάνωσε την αντίδρασή της. «Οι άρχουσες τάξεις, όπως έκαναν πάντα στο διάβα της Ιστορίας, για ακόμη μια φορά συγκρότησαν συμμαχίες στο εξωτερικό ενάντια στον ίδιο το λαό τους. Από την πρώτη στιγμή συνωμότησαν ενάντια στην Επανάσταση. Προώθησαν οικονομικό σαμποτάζ, τρομοκρατικές βομβιστικές επιθέσεις, δούλεψαν ακούραστα για τη διάσπαση του λαού, για τη διάσπαση του ΚΕΔ, για να στρέψουν το στρατό ενάντια στο λαό και το λαό ενάντια στο στρατό. [...] Κατόρθωσαν να σταματήσουν την επαναστατική ορμή και να περάσουν στην αντεπίθεση»(i).

Η αντεπαναστατική αντίδραση συγκέντρωσε όλες τις πολιτικές εκφράσεις των συμφερόντων του μεγάλου κεφαλαίου, από την άκρα δεξιά έως τη σοσιαλδημοκρατία, καθώς και - είτε αντικειμενικά, είτε συχνά και συνειδητά - δυνάμεις ψευδο-αριστερού μικροαστικού ριζοσπαστισμού (ii) καθώς και την πλειοψηφία της Καθολικής Εκκλησίας. Ηταν ο ενεργός σε όλη τη γραμμή του μετώπου ρόλος της σοσιαλδημοκρατίας που στα μάτια ορισμένων στρωμάτων του πορτογαλικού πληθυσμού έδωσε αξιοπιστία στις αντεπαναστατικές δυνάμεις. Η αντίδραση σημαδεύτηκε από βία, βομβιστικές επιθέσεις, εφόδους και καταστροφές τοπικών γραφείων του ΠΚΚ και άλλων οργανώσεων που συνδέονταν με την επαναστατική διαδικασία στη διάρκεια του καλοκαιριού του 1975.

Ξένες μυστικές υπηρεσίες, η τότε ΕΟΚ , η Σοσιαλιστική Διεθνής και το ΝΑΤΟ (του οποίου η φασιστική δικτατορία του Σαλαζάρ υπήρξε ένα από τα ιδρυτικά μέλη του), επίσης έπαιξαν βασικό ρόλο στην οργάνωση και στήριξη της αντεπαναστατικής διαδικασίας στην Πορτογαλία. Σημεία - κλειδιά σε αυτή τη διαδικασία ήταν το στρατιωτικό κίνημα στις 25 Νοέμβρη του 1975 και αργότερα η ένταξη της Πορτογαλίας στην ΕΟΚ (την τωρινή Ευρωπαϊκή Ενωση), σε μια επιχείρηση που ενίσχυσε την πορτογαλική άρχουσα τάξη στο εσωτερικό, με αντάλλαγμα την υποταγή της Πορτογαλίας στην κυριαρχία της εξουσίας του ευρωπαϊκού μεγάλου κεφαλαίου. Ομως, η αντεπανάσταση έκρυβε τους πραγματικούς της στόχους από τον πορτογαλικό λαό. Αντανάκλαση της πολυπλοκότητας της πορτογαλικής επαναστατικής διαδικασίας είναι και το ότι η Συντακτική Συνέλευση, στην οποία οι κομμουνιστές και προοδευτικοί βουλευτές αποτελούσαν τη μειοψηφία, ενέκρινε τον Απρίλη του 1976 ένα νέο Σύνταγμα που ανέφερε στο Αρθρο 1 ότι η Πορτογαλία είναι «Δημοκρατία [...] ταγμένη στη μετατροπή της σε μια αταξική κοινωνία», και στο Αρθρο 2 προσδιόριζε ως εθνικό στόχο «την εξασφάλιση του περάσματος στο σοσιαλισμό μέσω της δημιουργίας συνθηκών για την άσκηση πολιτικής εξουσίας από τις εργαζόμενες τάξεις». Ακόμη και σήμερα, παρά τις πολλές Συνταγματικές αναθεωρήσεις το Αρθρο 7 του Πορτογαλικού Συντάγματος ορίζει ότι «Η Πορτογαλία τάσσεται υπέρ της κατάργησης του ιμπεριαλισμού, της αποικιοκρατίας και κάθε άλλης μορφής επιθετικότητας, κυριαρχίας και εκμετάλλευσης στις σχέσεις μεταξύ των λαών [...]. Η Πορτογαλία αναγνωρίζει το δικαίωμα των λαών για αυτοδιάθεση, ανεξαρτησία και ανάπτυξη, καθώς και το δικαίωμα της εξέγερσης ενάντια σε όλες τις μορφές της καταπίεσης».

Τριάντα πέντε χρόνια μετά την Επανάσταση του Απρίλη, η Πορτογαλία βρίσκεται σε βαθιά κρίση, που προηγήθηκε της εκδήλωσης της τρέχουσας παγκόσμιας κρίσης του καπιταλισμού, ως αποτέλεσμα μιας πολιτικής που αποκατέστησε την εξουσία του μεγάλου κεφαλαίου επί τριάντα χρόνια. Οι τεράστιες κοινωνικές ανισότητες, η καταστροφή της παραγωγικής βάσης της χώρας, το αυξανόμενο εξωτερικό χρέος, οι επιθέσεις ενάντια στα δικαιώματα και το βιοτικό επίπεδο του λαού και η καταστροφή του κοινωνικού ρόλου του κράτους, είναι η πραγματικότητα που έφερε στην Πορτογαλία η αντεπανάσταση και η υποταγή της χώρας μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση και τον ιμπεριαλισμό. Οι εργάτες και ο λαός της Πορτογαλίας χρειάζονται ριζική ρήξη με αυτήν την καταστροφική πολιτική. Η Επανάσταση του Απρίλη συνεχίζει να δείχνει το δρόμο του μέλλοντος για την Πορτογαλία, και αποκτά νέα επικαιρότητα σήμερα. Οπως αναφέρεται στο κάλεσμα των Πορτογάλων κομμουνιστών για την 35η επέτειο της Επανάστασης του Απρίλη, η Πορτογαλία χρειάζεται «για ακόμη μια φορά έναν Απρίλη!».

Υπομνήσεις:

(i) Ζερόνιμο ντε Σόουσα, Γενικός Γραμματέας του ΠΚΚ, στον εορτασμό της Επανάστασης του Απρίλη στις 19 Απρίλη του 2009.

(ii) Ο τωρινός Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο, συνδεόταν με το «Κίνημα για την αναδιοργάνωση του προλεταριάτου» (MRPP), την πιο προβοκατόρικη και αντικομμουνιστική «ριζοσπαστική» «μαοϊκή» ομάδα το 1974-75.