Αναφερόμενη η ΓΓ της ΚΕ του ΚΚΕ στους προβληματισμούς των κομμουνιστών, για τις αιτίες που οδήγησαν στην ανατροπή των σοσιαλιστικών καθεστώτων, σημείωσε τα παρακάτω:

«Τι ακριβώς έγινε στο σοσιαλισμό; Εμείς σαν Κόμμα, μελετάμε αυτό το ζήτημα, μαζί με άλλα κόμματα. Δεν κάνουμε αυτό που έκαναν μερικοί πρώην κομμουνιστές, που έριξαν το ανάθεμα, έκαναν και μια δήλωση μετανοίας και φρόντισαν να βολευτούν στο σύστημα. Κάθε εποχή, βλέπετε, έχει και τη δική της δήλωση μετανοίας. Σήμερα όποιος αφορίσει το σοσιαλισμό είναι αποδεκτός. Εμείς τέτοιες δηλώσεις μετανοίας δεν κάνουμε. Πονάμε για αυτό που έγινε, ψαχνόμαστε, όμως δεν αποκηρύσσουμε την προσφορά του σοσιαλισμού και, πολύ περισσότερο, δεν παραιτούμαστε από την υπόθεση του σοσιαλισμού.

Θα πω συγκεκριμένα πού βρίσκονται οι προβληματισμοί μας. Είχαμε φτιάξει μια λανθασμένη αντίληψη στο μυαλό μας. Το σοσιαλισμό τον θεωρούσαμε σαν μια ολοκληρωμένη κοινωνία. Ο σοσιαλισμός είναι μια ατελής κοινωνία, είναι η πρώτη φάση του κομμουνισμού, η οποία είναι μια πλήρης κοινωνία, που όμως δε γίνεται από τη μια μέρα στην άλλη. Είναι ανώριμος κομμουνισμός.

Εδώ υπάρχει ένα θέμα. Οτι, δηλαδή, και εμείς οι κομμουνιστές, κάτω από τα βάσανα, την παρανομία κλπ., ή αν θέλετε ζαλισμένοι και από τις επιτυχίες του διεθνούς κομμουνιστικού κινήματος, δε μελετούσαμε σε βάθος τη θεωρία μας. Οι κλασικοί έλεγαν ότι είναι ένας ατελής κομμουνισμός, είναι μια μεταβατική κοινωνία. Είναι μια κοινωνία που φέρνει επάνω της και σημάδια και κληρονομιά του καπιταλισμού.

Π.χ. ποιο είναι το πιο δίκαιο σύστημα; Ο καθένας να παίρνει από την κοινωνία του με βάση τις ανάγκες του, άσχετα από το πόσο παράγει. Σε αυτή την κοινωνία καλλιεργείται η αξία της εργασίας και η εργασία δεν είναι δουλεία. Ο σοσιαλισμός δεν μπορεί να το κάνει αυτό, δεν μπορεί να πει ότι θα πάρει ο καθένας ανάλογα με τις ανάγκες του, άρα είμαστε όλοι απόλυτα κοινωνικά ίσοι. Ο σοσιαλισμός σαν ατελής και ανώριμη μορφή του κομμουνισμού τι μπορεί να πει; Μπορεί να πει καταργώ την εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο, δεν μπορεί να υπάρχει μισθωτή εργασία, με την έννοια ότι εκμεταλλεύεται ο ιδιοκτήτης την υπεραξία σου, αλλά η αμοιβή σου θα είναι με βάση τη δουλιά που προσφέρεις. Αρα δε θα παίρνεις όσα απαιτούν οι ανάγκες σου. Είναι ένα σύστημα οπωσδήποτε πολύ δικαιότερο, δεν έχει καμία σχέση με τον καπιταλισμό, αλλά ο σοσιαλισμός είναι μια κοινωνία που έχει διαστρωμάτωση, ανισότητες, όχι βέβαια ταξικές».

«Στην πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού έπρεπε σιγά σιγά να διαμορφώνεται η οικονομία και η διαχείριση του σοσιαλισμού και να εισάγει περισσότερες κομμουνιστικές ιδέες. Αρχισε από ένα σημείο και μετά ο σοσιαλισμός να αναζητά νέες λύσεις, που δεν τις είχαν επεξεργαστεί οι θεωρητικοί. Σε εκείνο το πεδίο έγιναν λάθη. Δόθηκαν λύσεις που στηρίζονταν στην εμπειρία του καπιταλισμού κι αντί να τονώνονται οι σοσιαλιστικές μορφές ιδιοκτησίας, τονώνονταν οι μορφές διαχείρισης ή παρέμειναν μορφές ιδιοκτησίας, που είχαν ξεπεραστεί.

Τα θέματα δημοκρατίας σε μεγάλο βαθμό τα έδιναν πολύ επιφανειακά. Π.χ. η οικοδόμηση του σοσιαλισμού σημαίνει συμμετοχή ενεργητική του λαού. Από ένα σημείο και μετά χαλάρωσε. Με μια σειρά μέτρα και ρυθμίσεις που έπαιρναν τα διευθυντικά στελέχη, που δεν ήταν καπιταλιστές, είχαν περισσότερα δικαιώματα, η εργατική κολεκτίβα, αντί να παίρνει περισσότερα δικαιώματα έπαιρνε λιγότερα. Αυτό το ζήτημα δεν έχει να κάνει μόνο με την αντίληψη για τη δημοκρατία, αφορά και στις σχέσεις μέσα στην οικονομία και την παραγωγή.

Υποτιμήθηκε η ανάγκη να συνεχιστεί η ανάπτυξη της θεωρίας και να γίνει έρευνα για την πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού και ότι έπρεπε να λύνονται ζητήματα προς τα μπρος και όχι προς τα πίσω. Λαθεμένες πρακτικές μετατράπηκαν σε λαθεμένες θεωρητικές αντιλήψεις, απολυτοποιήθηκαν οι επιτυχίες, υποτιμήθηκε ο αντίπαλος.

Στην πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού κυριάρχησαν απόψεις λαθεμένες, περί ειρηνικής συνύπαρξης των δύο συστημάτων. Είναι άλλο πράγμα να παλεύω για την ειρήνη και άλλο να πιστεύω ότι ο αντίπαλος θα παραιτηθεί από τον πόλεμο. Υποτιμήθηκαν τέτοιες πλευρές. Και το κυριότερο, απώλεσε το Κομμουνιστικό Κόμμα τον πρωτοπόρο ρόλο του σαν κόμμα - πυρήνας του πολιτικού συστήματος, ξεκόπηκε από το λαό, από τις μάζες. Εμείς είμαστε υπέρ της δικτατορίας του προλεταριάτου κι όχι του κόμματος. Είναι διαφορετικό πράγμα αυτό. Οχι ότι έγινε δικτατορία του κόμματος, αλλά χάνοντας τον πρωτοπόρο ρόλο το κόμμα, αδρανοποιήθηκε ο πρωτοπόρος ρόλος της τάξης.

Δεν ξεχνάμε, βεβαίως, ότι ο συσχετισμός ήταν άνισος. Ο καπιταλισμός ήταν πιο ισχυρός και επομένως μέσα σε αυτό το πλέγμα των αντικειμενικών παραγόντων και των υποκειμενικών λαθών στην πορεία οικοδόμησης του σοσιαλισμού ενισχύθηκε η τάση εκείνη, το φρένο. Δηλαδή ο σοσιαλισμός, σαν ατελής κοινωνία, έχει ένα γκάζι που πατάς με την εργατική εξουσία, με την κοινωνικοποίηση και από μέσα του έχει το φρένο, τα υπολείμματα του καπιταλισμού. Στην πορεία του σοσιαλισμού το γκάζι αδυνάτισε και άρχισε να ισχυροποιείται το φρένο κι από ένα σημείο και μετά πήραν το πάνω χέρι δυνάμεις και μέσα στο κόμμα και μέσα στην κοινωνία που είχαν αντισοσιαλιστικές ή φιλοκαπιταλιστικές αντιλήψεις».

«Η περεστρόικα ήταν το όχημα από το οποίο έγινε το τελικό χτύπημα του σοσιαλισμού. Αν δε μεσολαβούσε η περεστρόικα πιθανόν ο σοσιαλισμός να έβρισκε τις δυνάμεις να αντιμετωπίσει την κατάσταση, αλλά η περεστρόικα ήταν μια συγκροτημένη πια πολιτική, η οποία πέρασε μέσα στο λαό, γιατί ξεκίνησε από το κόμμα. Το ίδιο το κόμμα ξεκίνησε την αντεπανάσταση και οι λαϊκές μάζες, έχοντας χαμηλό επίπεδο συμμετοχής, αλλά και συνείδησης, κι αν θέλετε πιστεύοντας στα συνθήματα του κόμματος περί περισσοτέρου σοσιαλισμού και δημοκρατίας, δε συνειδητοποίησαν τι γίνεται κι από τη στιγμή που το πράγμα πήρε τούμπα -κι όταν δεν υπάρχουν δυνάμεις για αντίδραση- πέρασε μέσα από τη λαϊκή αγνωσία και απάθεια κι έγινε αυτό το τραγικό, να χαθούν δηλαδή κατακτήσεις του λαού και της ανθρωπότητας.

Ολα αυτά θέλουν μελέτη σε βάθος. Με δράση, όμως. Δε θα κλειστούμε στα εργαστήρια να μελετάμε. Είναι πολλά πράγματα που ενδεχομένως να μην έχουν βγει ακόμη και στο φως της δημοσιότητας. Επομένως, με ανοιχτό το πεδίο της μελέτης παλεύουμε για το σοσιαλισμό. Για μας χάθηκε μια μάχη, δε χάθηκε ο πόλεμος. Σήμερα το πείσμα, ιδιαίτερα των κομμουνιστών, πρέπει να δυναμώσει.

Η ιστορία δεν μπορεί να σταματήσει, δεν μπορεί να τελειώσει με τον καπιταλισμό. Θα μείνουμε χωρίς διέξοδο; Εμείς καλούμε όλο αυτόν τον κόσμο που αναζητά μια διέξοδο, να τη βρει στην πάλη για το σοσιαλισμό. Αλλά και όσους ακόμη δεν το βλέπουν, είναι όμως αντικαπιταλιστές, δε σκύβουν το κεφάλι, δε συμβιβάζονται με τον καπιταλισμό, τους καλούμε να συναντηθούμε και στο πεδίο της έρευνας αλλά κυρίως στο πεδίο της δράσης.

Για μας δεν υπάρχει κάτι άλλο. Υπάρχει ο κομμουνισμός με την ατελή του φάση, τη σοσιαλιστική κοινωνία, που στο κάτω κάτω δε δοκιμάστηκε, δεν τέλειωσε, δεν ωρίμασε, έκανε την πρώτη απόπειρα. Και με την πρώτη απόπειρα δεν παραιτείσαι. Δεν μπορεί, ιδιαίτερα η νεολαία, να βολευτεί στα σημερινά πλαίσια».

Αναφερόμενη στην προσφορά του σοσιαλισμού που γνωρίσαμε η ομιλήτρια τόνισε τα παρακάτω:

«Οι αρνητές στην προσφορά του σοσιαλισμού γίνονται όλο και λιγότεροι. Ακόμη και μέσα στο στρατόπεδο των νικητών υπάρχουν άνθρωποι που ρεαλιστικά λένε ότι ο σοσιαλισμός -που δεν τον ήθελαν μεν, δεν τον ήθελαν να κυριαρχήσει- ήταν ένα αντίβαρο. Εγινε ένα αντίβαρο στον καπιταλισμό, έγινε ένα αντίβαρο στη βαρβαρότητα.

Αυτό το αντίβαρο πού εκφράστηκε; Κατ' αρχήν έχουμε τη νίκη του Β' Παγκόσμιου Πολέμου που ο ρόλος της Σοβιετικής Ενωσης ήταν αποφασιστικός. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν πάλεψαν άλλοι λαοί.

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος γέννησε καινούρια σοσιαλιστικά κράτη. Μέχρι σήμερα δεν έχουμε άλλον παγκόσμιο πόλεμο. Βέβαια, το αντίβαρο εκείνο, το σοσιαλιστικό σύστημα, δεν μπορούσε να εξαλείψει τον πόλεμο, γιατί όσο υπάρχει καπιταλισμός θα υπάρχει και πόλεμος και ο καπιταλισμός κυριαρχούσε και όταν υπήρχε σοσιαλισμός, αλλά αυτό το αντίβαρο συντέλεσε στο να μην ανάψουν περισσότερες εστίες πολέμου, ιδιαίτερα στη Μέση Ανατολή. Εάν δεν υπήρχε το σοσιαλιστικό σύστημα, τώρα δε θα υπήρχαν ούτε Παλαιστίνιοι, ούτε αραβικοί λαοί, ούτε τίποτα. Θα είχαν προ πολλού τεθεί υπό αμερικάνικη κατοχή, υπό βρετανική κλ.π.

Υπήρχαν και χώρες, οι λεγόμενες του τρίτου κόσμου, οι οποίες αναπτύχθηκαν χάρη στη βοήθεια του σοσιαλιστικού συστήματος. Οταν λέμε βοήθεια δεν εννοούμε με τα όπλα βοήθεια, εννοούμε με την επιστήμη, την τεχνική κλπ. Ηταν λοιπόν αντίβαρο πάρα πολύ σημαντικό μέσα στον ίδιο τον καπιταλισμό.

Πολλές κατακτήσεις που υπάρχουν στις καπιταλιστικές χώρες, βεβαίως, έγιναν με την πίεση των εργαζομένων, αλλά οι εργαζόμενοι στις καπιταλιστικές χώρες αντλούσαν δύναμη από τις σοσιαλιστικές χώρες. Δεν είναι τυχαίο ότι ακόμα και σήμερα λένε σε μας τους κομμουνιστές: έχετε δίκιο αλλά δεν έχετε τη δύναμη να τα επιβάλετε. Βεβαίως, τη δύναμη θα την κατακτήσει ο λαός, δεν είναι ζήτημα να την κατακτήσει μόνο το ΚΚΕ. Αλλά τότε, το εξελισσόμενο σοσιαλιστικό σύστημα έδινε κουράγιο στους λαούς να έχουν όραμα, να παλεύουν για να το κατακτήσουν.

Να σας φέρω ένα παράδειγμα. Ο καπιταλισμός μελετούσε πάρα πολύ το σοσιαλιστικό σύστημα και προσπαθούσε να κερδίσει επιτεύγματα του σοσιαλισμού προς όφελός του. Αλλά, ταυτόχρονα, αναγκαζόταν να κάνει ορισμένες παραχωρήσεις. Και το λέω αυτό, γιατί ο σοσιαλισμός είναι ένα ανώτερο σύστημα, που ο ίδιος ο καπιταλισμός τον μελετούσε.

Στο σοσιαλισμό π.χ. είχαμε ορισμένους σχεδιασμούς. Το κράτος πρόνοιας ήταν μελέτη του σοσιαλιστικού κράτους, το οποίο βεβαίως ήταν εκατό τοις εκατό κοινωνικό και όχι ένα κράτος που απλώς προσπαθούσε να μπαλώσει τις πληγές που το ίδιο δημιουργούσε. Αφύπνισε κινήματα ο σοσιαλισμός, έδωσε μεγάλη πρόοδο στην επιστήμη και στην τεχνική, δεν είναι τυχαίο ότι η Σοβιετική Ενωση πήγε πρώτη στο φεγγάρι. Και επειδή, θα το ξαναπώ άλλη μια φορά, «ουαί τοις ηττημένοις», μια σειρά κατακτήσεις δεν είναι γνωστές σήμερα ή έχουν ξεχαστεί. Να σας πω ορισμένα πράγματα πάρα πολύ συγκεκριμένα. Τι παλεύουμε σήμερα στην Ελλάδα; Παλεύουμε το εφτάωρο και το πενθήμερο. Και τώρα έχουμε 12ωρο, 15ωρο, έχουμε τα τετράωρα, αλλάζουν οι μορφές απασχόλησης. Στη Σοβιετική Ενωση ίσχυε η εξάωρη και εφτάωρη εργατική μέρα και πενθήμερη βδομάδα το 1956, όταν στον καπιταλισμό ήταν τα οκτάωρα και τα εννιάωρα. Το αίτημα που σήμερα παλεύουμε, και θεωρείται όραμα και ανέφικτο, το είχανε το 1956.

Καθολικό σύστημα συνταξιοδότησης 60 για τους άνδρες 55 για τις γυναίκες. Σήμερα έχουν πάει 65 και 60. Η χρηματοδότηση των Ταμείων γινόταν από τον κρατικό προϋπολογισμό και ασφαλιστικές εισφορές έδιναν ο κρατικός προϋπολογισμός οι επιχειρήσεις και τα ιδρύματα. Και γενικά ζούσαν χωρίς ανασφάλεια, δεν υπήρχε θέμα ανεργίας. Αναλφαβητισμός, ανεργία και πορνεία δεν υπήρχαν και αυτά άρχισαν να υπάρχουν όταν άρχισε η αντίστροφη μέτρηση, η ενδυνάμωση δηλαδή των φιλοκαπιταλιστικών αντιλήψεων και των αντιλήψεων εκείνων που έλεγαν θα κάνουμε καλύτερο το σοσιαλισμό εισάγοντας ιδέες της καπιταλιστικής αγοράς.

Στις αρχές του 1974, σύμφωνα με επιστημονικά στοιχεία, η Σοβιετική Ενωση ήταν πρωτοπόρα σε επιστημονικές εφευρέσεις. Από το 1954 η Σοβιετική Ενωση ήταν πρώτη στον κόσμο σε καταχωρημένες εφευρέσεις. Λόγω του επίπεδου ανάπτυξης του σοσιαλισμού, αλλά και αδυναμιών και λαθών που έγιναν, δεν μπόρεσαν να διεισδύσουν παρά μόνο στο 50% της βιομηχανικής παραγωγής και όχι στο 100%. Αλλά αυτά είναι οι δυσκολίες και τα λάθη που έγιναν».