ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 28 Ιούνη 1998
Σελ. /46
ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ
Από τα Φαγιούμ στη βυζαντινή ζωγραφική

Η λεπτή μελαγχολία, το έντονο βλέμμα, η εκπληκτική αμεσότητα και εκφραστικότητα, είναι βέβαιο ότι θα γοητεύσουν και το αθηναϊκό κοινό. Μετά το Ηράκλειο Κρήτης, η έκθεση "Από τα πορτρέτα του Φαγιούμ στις απαρχές της τέχνης των Βυζαντινών Εικόνων" παρουσιάζεται στην Αθήνα. Μέχρι τις 26 Ιούλη,φιλοξενείται στους ανακαινισμένους εκθεσιακούς χώρους του Μουσείου Μπενάκη,προσφέροντας ένα ξεχωριστό φινάλε στην εκθεσιακή περίοδο.

Η έκθεση είναι αφιερωμένη στη μνήμη του εφόρου της Βικελαίας ΒιβλιοθήκηςΝίκου Γιανναδάκη,χάρη στις ενέργειες του οποίου πραγματοποιείται στην Ελλάδα το σημαντικό αυτό πολιτισμικό γεγονός. Ο πυρήνας αυτής της έκθεσης παρουσιάστηκε για πρώτη φορά, πριν ένα χρόνο στο Βρετανικό Μουσείο και στη συνέχεια στη Ρώμη. Ωστόσο, η έκθεση των πορτρέτων στην Ελλάδα παίρνει έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα. Τα έργα αυτά αποτελούν συνδετικό κρίκο, που συνέχει την αρχαία ζωγραφική παράδοση με τη βυζαντινή τέχνη, καθώς τα πορτρέτα του Φαγιούμ αποτελούν τον πρόδρομο των πρώιμων βυζαντινών εικόνων, όχι μόνο ως προς την τεχνική εκτέλεση, αλλά και ως προς τις φιλοσοφικές και αισθητικές αντιλήψεις στην απόδοση της ανθρώπινης μορφής.Για την κατάδειξη της σχέσης αυτής, στην έκθεση συμπεριλαμβάνονται σπανιότατα παραδείγματα πρώιμων βυζαντινών εικόνων, τα οποία το ελληνικό κοινό έχει τη μοναδική ευκαιρία να θαυμάσει. Στην έκθεση, περιλαμβάνονται νεκρικά πορτρέτα από το Βρετανικό Μουσείο,το Μουσείο Πέτρι του Λονδίνου, το Μουσείο Μπενάκη και από ιδιωτικές συλλογές της Ελλάδας και του εξωτερικού. Επίσης, εκτίθενται σπάνιες πρώιμες εικόνες από το Μουσείο του Κιέβου - προερχόμενες από τη Μονή Σινά - και από το Μουσείο Μπενάκη. Τα ζωγραφικά έργα πλαισιώνονται από ψηφιδωτά, υφάσματα και επιγραφές.

Ομορφα, ρεαλιστικά, αλλά και μυστηριώδη, τα πορτρέτα Φαγιούμ εμφανίστηκαν ξαφνικά, στη δεκαετία του 1880, στην Ευρώπη και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Προέρχονταν από την Αίγυπτο και ειδικότερα από την περιοχή του Φαγιούμ, που γνώρισε μεγάλη άνθηση την περίοδο της ρωμαϊκής κατάκτησης. Οι νεκρικές αυτές προσωπογραφίες, με το έντονο βλέμμα, την εκπληκτική αμεσότητα και εκφραστικότητά τους είναι το μεγαλύτερο "σώμα" έργων αρχαίας ζωγραφικής που σώζεται.Τα πάνω από 1.000 δείγματα του είδους που έχουν βρεθεί, απεικονίζουν άνδρες, γυναίκες και παιδιά. Προσωπογραφίες, ζωγραφισμένες κατά τους τρεις πρώτους μετά Χριστόν αιώνες από απογόνους της Αλεξανδρινής Σχολής, που παρέμειναν θαμμένες στους στεγνούς τάφους των αιγυπτιακών νεκροπόλεων, σε βάθος δύο περίπου μέτρων. Σώθηκαν και διατηρήθηκαν σε άριστη κατάσταση, χάρη στο μοναδικό ξηρό κλίμα της αιγυπτιακής ερήμου. Με βάση τις απόψεις των Αιγυπτίων για τη λατρεία των νεκρών, οι προσωπογραφίες των Αιγυπτίων θα πρέπει οπωσδήποτε να θεωρούνταν αντικείμενα λατρείας, αφού οι μούμιες, τις οποίες κοσμούσαν, αποτελούσαν το αθάνατο υποκατάστατο των νεκρών.

Παράλληλα, στον ισόγειο χώρο του Μουσείου Μπενάκη, παρουσιάζεται η έκθεση"Τα πορτρέτα του Φαγιούμ και η γενιά του '30 - στην αναζήτηση της ελληνικότητας".Πρόκειται για μια αυτόνομη ενότητα που συνδέεται με τη νεοελληνική καλλιτεχνική παραγωγή, τις αισθητικές επιλογές της "γενιάς του '30" και τις περιπέτειες της έκφρασης του 20ού αιώνα. Εκτίθενται χαρακτηριστικά έργα Ελλήνων καλλιτεχνών της γενιάς του '30, οι οποίοι, στην πορεία τους προς ένα προσωπικό μορφοπλαστικό ιδίωμα, αλλά και την αναζήτηση μιας σύνδεσης με το παρελθόν, εμπνεύστηκαν από τα νεκρικά πορτρέτα του Φαγιούμ. Ο Φ. Κόντογλου,ο Γ. Τσαρούχης και ο Γ. Μόραλης,αλλά και ο Δ. Πικιώνης,ο Ν. Χατζηκυριάκος - Γκίκας,ο Ν. Νικολάου,ο Ν. Εγγονόπουλος,ο Γ. Μαυροϊδης και ο Γ. Παππάς παρουσιάζονται σαν μελετητές της ελληνικής ζωγραφικής στην αναζήτηση του δικού τους, σύγχρονου ελληνικού ιδιώματος.

Και οι δύο εκθέσεις θα λειτουργούν καθημερινά 9 π.μ. έως 6 μ.μ. και κάθε Τρίτη και Πέμπτη 9 π.μ. έως 8 μ.μ.

Ηλιάνα ΜΟΡΤΟΓΛΟΥ

Στα ίχνη του Ηρακλή

H Ελλάδα και η Ιβηρία, το ανατολικό και το δυτικό άκρο της Νότιας Ευρώπης, συναντώνται στις δύο εκθέσεις που πραγματοποιούνται αυτές τις μέρες στο Αρχαιολογικό Μουσείο και στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης.

Η έκθεση "Οι αρχαίοι Ελληνες στην Ισπανία - στα ίχνη του Ηρακλή",που φιλοξενείται μέχρι τις 5 Ιούλη στο Αρχαιολογικό Μουσείο, επιχειρεί να φωτίσει και να εξηγήσει τους δεσμούς ανάμεσα σε Ελληνες και Ιβηρες. Το ευρύ κοινό γνωρίζει την παρουσία της Ελλάδας στη Μικρά Ασία και στον ιταλικό νότο, αγνοεί, όμως, το γεγονός ότι ο αρχαίος ελληνισμός έφθασε, "ακολουθώντας τα ίχνη του Ηρακλή", μέχρι τις ακτές της Ιβηρικής Χερσονήσου. Από ιστορική άποψη, η έκθεση μας δίνει πληροφορίες για τον πολιτισμό της Ταρτησσού,έναν πολιτισμό που έλαμψε κατά τον 7ο και 6ο αιώνα π.Χ. Ενα από τα εκθέματα, μια θαυμάσια ορειχάλκινη φιγούρα από το μουσείο στο Βαθύ της Σάμου, αναπαριστά τον Ηρακλή την ώρα που κλέβει τα βόδια του βασιλιά Γηρυόνη της Ταρτησσού. Μεταξύ των εκθεμάτων από την Ταρτησσό, είναι και τα αντίγραφα του θαυμάσιου θησαυρού του Ελ Γκαραμπόλο.

Το ένα τρίτο περίπου από τα διακόσια είκοσι έξι εκθέματα, είναι αντιπροσωπευτικά δείγματα της ιβηρικής τέχνης των πρώτων κατοίκων της Ισπανίας, ενώ από το τμήμα της ελληνικής τέχνης, σημειώνουμε τους κρατήρες, που είναι οι καλύτερα διατηρημένοι, συμπεριλαμβανομένων και αυτών που βρέθηκαν στην ίδια την Ελλάδα. Στην έκθεση, επίσης, επιχειρείται η αναπαράσταση τριών ιβηρικών και ενός φοινικικού τάφου, για να δοθεί μια καλύτερη εικόνα της διάταξης και του αριθμού των ελληνικών αντικειμένων που βρέθηκαν σ' αυτούς.

Κεραμική, λιθοτεχνία, ειδώλια, κοσμήματα

Αντιπροσωπευτικά έργα των πολιτισμών που αναπτύχθηκαν στο χώρο της Ιβηρικής Χερσονήσου, στο διάστημα από το μέσο περίπου της 3ης π.Χ. χιλιετίας έως και τους Ρωμαϊκούς Χρόνους, παρουσιάζονται στην έκθεση που φιλοξενείται μέχρι τις 31 του Δεκέμβρη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης (Μέγαρο Σταθάτου, Βασ. Σοφίας και Ηροδότου 1). Τα 70 περίπου ιβηρικά αντικείμενα αποτελούν ένα σημαντικό μέρος μιας ευρύτερης συλλογής αρχαιοτήτων των Αμερικανών συλλεκτών Σ. Γουάιτ και Λ. Λέβι.

Ο χώρος των πολιτισμών της Ιβηρικής Χερσονήσου υπέστη ποικίλες πολιτιστικές επιδράσεις από τους λαούς της Ανατολικής Μεσογείου (Φοίνικες, Ελληνες, Καρχηδόνιους, Κέλτες, Ρωμαίους), στη διάρκεια των αιώνων, διατηρώντας, ωστόσο, και την ιδιαίτερη πολιτισμική του ταυτότητα. Ανάμεσα στα εκθέματα, που παρουσιάζονται στην έκθεση στο "Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης", ξεχωρίζουν τα πρωιμότερα έργα, δείγματα του προϊστορικού πολιτισμού Μιλλιάρες.Τα λίθινα σανιδόμορφα σχηματικά ειδώλια του πολιτισμού αυτού, μαρτυρούν την ύπαρξη λατρείας της λεγόμενης "οφθαλμωτής θεάς". Τα ειδώλια αυτά έχουν αρκετές ομοιότητες με τα αντίστοιχα σχηματικά ειδώλια της Ανατολικής Μεσογείου, όπως εκείνα της κυκλαδικής τέχνης. Η Υστερη Εποχή του Χαλκού και η Εποχή του Σιδήρου αντιπροσωπεύονται από χαρακτηριστικά δείγματα της τέχνης του ιβηρικού και κελτιβηρικού πολιτισμού, που αναπτύχθηκαν στο νοτιοανατολικό και κεντρικό τμήμα της χερσονήσου. Περιλαμβάνονται έργα κεραμικής, λιθοτεχνίας, μικροτεχνίας, ειδωλοπλαστικής, ενώ σημαντική κατηγορία της ιβηρικής τέχνης αποτελεί η μεγάλη ομάδα χάλκινων αναθηματικών αγαλματιδίων. Τη συλλογή συμπληρώνουν έργα της αγγειοπλαστικής των Υστεροϊβηρικών Χρόνων της εποχής της Ρωμαιοκρατίας.

Η. Μ.

ΛΕΖΑΝΤΕΣ

Γ. Τσαρούχης: "Πορτρέτο του F..P με χρυσό στεφάνι σε ύφος Φαγιούμ". Παρίσι 1971

Λεπτομέρεια μούμιας με πορτρέτο μικρού αγοριού. Εγκαυστική σε ξύλο. Περίοδος Τραϊανού, 98 - 117 μ.Χ.

Ορειχάλκινος Κένταυρος. Πρώτο τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ.

Χάλκινο ειδώλιο γυναικείας μορφής, 6ος αιώνας π.Χ.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ