ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 28 Οχτώβρη 2001
Σελ. /24
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
ΙΔΕΟΛΟΓΙΑ
«Νέες τεχνολογίες» και ένταση της εκμετάλλευσης

Είναι γεγονός ότι η κατάσταση της εργατικής τάξης έχει άμεση σχέση με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Το ίδιο και οι ανάγκες της εργατικής τάξης που αντικειμενικά αλλάζουν, αυξάνονται με την ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων. Βεβαίως, αυτό δε σημαίνει ότι στον καπιταλισμό η κατάσταση της εργατικής τάξης βελτιώνεται ανάλογα με την ανάπτυξη του ίδιου του καπιταλισμού. Σε προηγούμενο άρθρο είχαμε αναφερθεί στους παράγοντες που επιδρούν στην κατάσταση της εργατικής τάξης και βεβαίως στο γεγονός ότι η ικανοποίηση των αναγκών της, σε κάθε φάση ανάπτυξης του καπιταλισμού, είναι ανεπαρκής και, πάντως, εξαρτάται και από το επίπεδο ανάπτυξης της ταξικής πάλης. Αντικειμενικά, στο σύνολό της, η κατάσταση της εργατικής τάξης χειροτερεύει.

Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, οι εξελίξεις και τα νέα φαινόμενα που συντελούνται στο έδαφος της επιστημονικοτεχνικής προόδου στις σύγχρονες συνθήκες με την ευρύτατη χρήση των συστημάτων πληροφορικής και του ηλεκτρονικού υπολογιστή, είναι αναμφισβήτητα ένα από τα βασικότερα πεδία μελέτης για την εξαγωγή συμπερασμάτων, σχετικά με την επίδραση στην κατάσταση της εργατικής τάξης.

Η προσέγγιση επικεντρώνεται, λοιπόν, στην πολιτική σημασία της ευρύτατης εφαρμογής των λεγόμενων νέων τεχνολογιών και στις επιπτώσεις τους στην εργατική τάξη στα πλαίσια του καπιταλιστικού συστήματος (π.χ. αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης, αυξητική τάση της υποκατάστασης της ζωντανής εργασίας, ένταση του φαινομένου της αποξένωσης, κλπ.).

Η ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων, η εξέλιξη των μέσων παραγωγής είναι αποτέλεσμα της δράσης του βασικού νόμου του καπιταλισμού, του νόμου του κέρδους. Οι καπιταλιστές παράγουν, όχι γιατί έχουν σκοπό την ικανοποίηση των αναγκών των ανθρώπων, αλλά με σκοπό το κέρδος. Η ανάπτυξη των μέσων παραγωγής υπηρετεί αυτό το σκοπό. Και αυτό επιτυγχάνεται γιατί με την εξέλιξη του τεχνολογικού εξοπλισμού μπορούν να παράγονται τα ίδια προϊόντα με λιγότερη κοινωνικά αναγκαία εργασία, σε σύγκριση με το παρελθόν και τη χρήση μέσων παραγωγής παλαιότερης τεχνολογίας. Πρόκειται για έναν από τους τρόπους αύξησης της παραγωγικής δύναμης της εργασίας. Ομως αυτή την αύξηση της παραγωγικής δύναμης της εργασίας δεν την ωφελείται ο εργάτης, αλλά ο καπιταλιστής σαν ιδιοκτήτης μέσων παραγωγής και να πώς. Η αύξηση της παραγωγικής δύναμης της εργασίας σημαίνει ότι στον ίδιο χρόνο, (π.χ. μια κανονική εργάσιμη μέρα, ένα 8ωρο), παράγονται περισσότερα προϊόντα. Αντικειμενικά, λοιπόν, το μέρος της εργάσιμης ημέρας που χρειάζεται ο εργάτης για να διασφαλίσει την αναπαραγωγή της εργατικής του δύναμης σε σχέση με το παρελθόν μικραίνει και αυξάνει το μέρος που το δίνει δωρεάν στον κεφαλαιοκράτη, δηλαδή αυξάνει ο χρόνος της απλήρωτης δουλιάς. Αν δηλαδή στο 8ωρο με τα παλιά μέσα παραγωγής, ένας εργάτης παρήγαγε 10 μονάδες ενός προϊόντος και απ' αυτές οι πέντε απαιτούνταν για το μεροκάματό του και πέντε καρπωνόταν ο καπιταλιστής, με τα σύγχρονα μέσα παραγωγής στον ίδιο χρόνο μπορεί να παράγάγει 15 μονάδες του ίδιου προϊόντος, επομένως ο καπιταλιστής καρπώνεται τις 10 μονάδες. Αυξάνεται, δηλαδή, η παραγόμενη υπεραξία, άρα και τα κέρδη. Συνεπώς, υπάρχει αύξηση του βαθμού εκμετάλλευσης.

Ταυτόχρονα, οι μηχανές χάνουν σε ανταλλακτική αξία, στο μέτρο που έρχονται να τις ανταγωνιστούν καλύτερες μηχανές ή, στο μέτρο που οι μηχανές της ίδιας κατηγορίας παράγονται φθηνότερα, με την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Και είναι αντικειμενικό φαινόμενο, αφού όπως είπαμε οι μηχανές στη χρήση του καπιταλιστή σκοπό έχουν να επιδρούν στην αύξηση των κερδών του. Αυτό το φαινόμενο, να χάνουν οι μηχανές την ανταλλακτική τους αξία, ονομάζεται «ηθική φθορά των μηχανών». Το συγκεκριμένο φαινόμενο εντείνεται με την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών, γεγονός που οδηγεί τους καπιταλιστές να προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν με πιο εντατικό ρυθμό τον υπάρχοντα μηχανολογικό εξοπλισμό, για να αναπληρώσουν την οικονομική ζημιά από το φαινόμενο αυτό. Επομένως οι καπιταλιστές, προκειμένου να αναπληρώνουν τη ζημιά εντατικοποιούν την εργασία. Επιδιώκουν τη μέγιστη δυνατή χρήση των μέσων παραγωγής στη διάρκεια του εργάσιμου χρόνου και αυξάνουν την εργάσιμη μέρα.

Πώς επιτυγχάνεται η εντατικοποίηση της δουλιάς;

«Η αύξηση εντατικότητας της εργασίας επιτυγχάνεται από το κεφάλαιο με την αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών π.χ. την επιβολή προκαθορισμένων υψηλών ρυθμών εργασίας που απαιτούν υποχρεωτικό χρόνο ανταπόκρισης και αντίδρασης από τους εργαζόμενους - χρήστες των Η/Υ και των ηλεκτρονικών μηχανών, την αξιοποίηση των νέων συστημάτων παρακολούθησης και ελέγχου του εργαζόμενου και της μηχανής κλπ.».1

Επίσης, τα νέα μέσα παραγωγής που στηρίζονται στη χρήση του υπολογιστή και της πληροφορικής προσφέρουν δυνατότητες για αλλαγές στην οργάνωση της εργασίας και την αλλαγή των εργασιακών σχέσεων. Οι καπιταλιστές αξιοποιούν αυτές τις δυνατότητες για να επιβάλουν αλλαγές στις εργασιακές σχέσεις, με πρώτη απ' όλες την κατάργηση του σταθερού ημερήσιου εργάσιμου χρόνου και την επιβολή των λεγόμενων ευέλικτων ή ελαστικών μορφών εργασίας. Με την κατάργηση του σταθερού ημερήσιου εργάσιμου χρόνου αυξάνεται επίσης ο βαθμός εκμετάλλευσης, αφού ο καπιταλιστής μπορεί να αυξομειώνει την εργάσιμη μέρα ανάλογα με τις ανάγκες της παραγωγής του χωρίς βεβαίως να αλλάζει ο μισθός ή το μεροκάματο, αλλά αυτή η διαδικασία οδηγεί σε μεγαλύτερο ξόδεμα εργατικής δύναμης, το οποίο δεν αναπληρώνεται. Ετσι πέφτει η τιμή και η αξία της εργατικής δύναμης. Βεβαίως, η αστική προπαγάνδα το ουσιαστικό ζήτημα, το οποίο είναι η ένταση της εκμετάλλευσης, προσπαθεί να το συγκαλύψει εμφανίζοντας τις απαιτήσεις του κεφαλαίου με την ουδέτερη μάσκα των δήθεν «απαιτήσεων της τεχνολογίας».

«Ταυτόχρονα, παρότι η κοινή γνώμη πιστεύει το αντίθετο, εμφανίζεται οξυμένο το ζήτημα της φθοράς της εργατικής δύναμης, της φθοράς της υγείας των εργαζομένων με την αύξηση του επαγγελματικού στρες (ιδιαίτερα του εργάτη ελέγχου - επιτήρησης αυτόματης μηχανής), την εμφάνιση αυξημένων μυοσκελετικών προβλημάτων, τη μείωση της οπτικής ικανότητας των χειριστών, τη μεγιστοποίηση των συνεπειών του ανθρώπινου σφάλματος για πρόκληση ατυχημάτων μεγάλης έκτασης, την είσοδο στην παραγωγή νέων χημικών ουσιών που η επικινδυνότητά τους δεν έχει εξεταστεί αναλυτικά κ.ά.»2

Επομένως, η ανάπτυξη των μέσων παραγωγής και η αξιοποίησή τους στον καπιταλιστικό τρόπο παραγωγής αυξάνει τις ανάγκες της εργατικής τάξης, αλλά αυτές δεν ικανοποιούνται, άρα επιδεινώνεται η κατάστασή της.

1,2.Μελέτη του Κέντρου Μαρξιστικών Ερευνών, (ΚΜΕ), «Προσεγγίσεις στην κατάσταση της εργατικής τάξης στην Ελλάδα», έκδοση «Σύγχρονη Εποχή», σελ. 80-81


Σ.Κ.



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ