ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ
Κυριακή 27 Ιούλη 2003
Σελ. /24
ΕΝΘΕΤΗ ΕΚΔΟΣΗ: "7 ΜΕΡΕΣ ΜΑΖΙ"
Κάποτε, δεν ήμασταν μόνοι

Αν και οι παλαιοανθρωπολόγοι δεν έχουν ιδέα αν και πώς αλληλεπιδρούσαν τα 4 είδη ανθρωπίδων που ζούσαν πριν 1,8 εκατ. χρόνια γύρω από τη λίμνη Τουρκάνα της Κένιας, ξέρουν με βεβαιότητα ότι ο παράνθρωπος μποϊσέι, ο χόμο ρουντολφένσις, ο χόμο χάμπιλις και ο χόμο εργάστερ αναζητούσαν τροφή στις ίδιες περιοχές
Αν και οι παλαιοανθρωπολόγοι δεν έχουν ιδέα αν και πώς αλληλεπιδρούσαν τα 4 είδη ανθρωπίδων που ζούσαν πριν 1,8 εκατ. χρόνια γύρω από τη λίμνη Τουρκάνα της Κένιας, ξέρουν με βεβαιότητα ότι ο παράνθρωπος μποϊσέι, ο χόμο ρουντολφένσις, ο χόμο χάμπιλις και ο χόμο εργάστερ αναζητούσαν τροφή στις ίδιες περιοχές
Ο χόμο σάπιενς (άνθρωπος ο σοφός) είναι ο κυρίαρχος πάνω στη Γη τα τελευταία 25.000 χρόνια, έχοντας απαλλαγεί από τον ανταγωνισμό όλων των άλλων μελών της οικογένειας των ανθρωπίδων. Αυτή η περίοδος είναι προφανώς αρκετά μεγάλη, για να μας έχει κάνει να πιστεύουμε βαθιά ότι το να είμαστε το μόνο νοήμον βιολογικό είδος πάνω στον πλανήτη είναι κάτι απόλυτα φυσιολογικό.

Τόσο φυσιολογικό μάλιστα, που στις δεκαετίες του 1950 και του 1960 έφτασε να δημιουργηθεί μια σχολή σκέψης, σύμφωνα με την οποία μόνο ένα είδος ανθρωπίδων θα μπορούσε να υπάρχει σε κάθε χρονική περίοδο, γιατί τάχα δεν υπάρχει οικολογικά ο απαραίτητος χώρος στον πλανήτη για δύο ή περισσότερα πολιτισμένα είδη. Η υπόθεση του μοναδικού είδους δεν ήταν ποτέ πολύ πειστική, ακόμα και με τα λιγοστά και απομονωμένα ευρήματα απολιθωμάτων ανθρωπίδων, που είχαν ανακαλυφθεί μέχρι πριν 40 χρόνια. Αλλά το σενάριο που εμπεριέχει αυτή η υπόθεση, δηλαδή ο αργός, σταδιακός μετασχηματισμός ενός και μοναδικού πρωτόγονου είδους ανθρωπίδα στο χαρισματικό σημερινό χόμο σάπιενς αποδείχτηκε εξαιρετικά ελκυστικό, όσο ελκυστικά είναι τα παραμύθια για τους βατράχους που γίνονται πρίγκιπες.

Μάλιστα ήταν τόσο ελκυστικό, που μόλις στα τέλη της δεκαετίας του 1970, μετά την ανακάλυψη αδιαμφισβήτητων αποδείξεων σε μορφή απολιθωμάτων, ότι όχι δύο, αλλά τέσσερα είδη ανθρωπίδων ζούσαν από κοινού πριν 1,8 εκατομμύρια χρόνια στη βόρεια Κένια γύρω από μια λίμνη, μόνο τότε εγκαταλείφθηκε η υπόθεση του μοναδικού είδους. Ομως, ακόμα και τότε, οι παλαιοανθρωπολόγοι συνέχισαν να κλίνουν προς μια μάλλον μινιμαλιστική ερμηνεία των απολιθωμάτων. Είχαν την τάση να υποβιβάζουν τον αριθμό των ειδών και να ομαδοποιούν σαφώς διαφορετικά απολιθώματα κάτω από ενιαία επίθετα που δε λένε τίποτα, όπως αρχαϊκός χόμο σάπιενς. Ως αποτέλεσμα, είχαν την τάση να τους διαφεύγει το γεγονός ότι πολλά είδη ανθρωπίδων είχαν επανειλημμένα καταφέρει να συνυπάρξουν.

Ο παράνθρωπος Μποϊσέι είχε μεγάλα σαγόνια, εφοδιασμένα με μεγάλους τραπεζίτες, ενδείξεις φυτοφάγου ενδιαίτησης. Το κρανίο του είναι επίσης πολύ γερής κατασκευής, αλλά δεν είναι γνωστό αν το μέγεθος του σώματός του ήταν μεγαλύτερο από του λεπτοκαμωμένου αυστραλοπίθηκου
Ο παράνθρωπος Μποϊσέι είχε μεγάλα σαγόνια, εφοδιασμένα με μεγάλους τραπεζίτες, ενδείξεις φυτοφάγου ενδιαίτησης. Το κρανίο του είναι επίσης πολύ γερής κατασκευής, αλλά δεν είναι γνωστό αν το μέγεθος του σώματός του ήταν μεγαλύτερο από του λεπτοκαμωμένου αυστραλοπίθηκου
Αν και η μινιμαλιστική τάση συνεχίζει να υπάρχει και σήμερα σε αρκετούς παλαιοανθρωπολόγους, πρόσφατες ανακαλύψεις και επανεξετάσεις των παλαιότερα ανακαλυφθέντων απολιθωμάτων κάνουν σαφές ότι η βιολογική ιστορία των ανθρωπίδων μοιάζει με εκείνη των περισσότερων από τις άλλες πετυχημένες οικογένειες ζώων. Χαρακτηρίζεται πιο πολύ από την ποικιλότητα, παρά από τη γραμμική πρόοδο. Παρά αυτή την πλούσια διαδρομή - κατά τη διάρκεια της οποίας τα είδη ανθρωπίδων αναπτύχθηκαν, έζησαν μαζί, συναγωνίστηκαν, ανέβηκαν στο ζενίθ τους και κατέπεσαν μέχρι εξαφάνισης - ο χόμο σάπιενς κατέληξε να είναι ο μοναδικός ανθρωπίδας. Οι λόγοι που συνέβη αυτό δεν είναι γνωστοί, αλλά η αλληλεπίδραση ανάμεσα στους τελευταίους επιζώντες ανθρωπίδες - τον χόμο σάπιενς και τον χόμο νεατερνταλένσις (άνθρωπος του Νεάντερνταλ) - και μάλιστα σε δύο ξεχωριστές γεωγραφικές περιοχές (την Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή) δίνει τροφή για διάφορες υποθέσεις.

Σύμφωνα με τον παλαιοανθρωπολόγο Ιαν Τάτερσαλ, η εμφάνιση του χόμο σάπιενς είναι αποτέλεσμα των διαφοροποιήσεων που προκαλεί η εξέλιξη των ειδών. Η βιολογική μας ιστορία είναι περισσότερο τα μεμονωμένα εξελικτικά γεγονότα, παρά η βαθμιαία επισώρευση. Τα τελευταία 5 εκατομμύρια χρόνια, νέα είδη ανθρωπίδων εμφανίζονταν τακτικά, ανταγωνίζονταν, συνυπήρχαν, αποίκιζαν νέες περιοχές και τελικά είτε πετύχαιναν σαν είδος, είτε αποτύγχαναν και εξαφανίζονταν. Εχουμε μόνο αμυδρή αντίληψη του πώς εξελίχτηκε αυτή η δραματική ιστορία καινοτομιών και αλληλεπίδρασης, αλλά είναι ήδη σαφές ότι το είδος μας, δεν είναι ο κολοφώνας του εξελικτικού δέντρου των ανθρωπίδων, παρά ένας ακόμα από τους κλάδους του.

Τα χαρακτηριστικά της συμπεριφοράς του χόμο σάπιενς που τον έκαναν να ξεχωρίσει από τους άλλους ανθρωπίδες και κυρίως η ικανότητα της συμβολικής σκέψης, γεννήθηκαν είτε μαζί του, είτε κοντά στην εμφάνισή του, πιθανότατα σαν αποτέλεσμα της ενεργοποίησης λανθανουσών ικανοτήτων που πυροδοτήθηκαν από έναν πολιτισμικό παράγοντα. Οι νεωτερισμοί στη συμπεριφορά μεταδόθηκαν στη συνέχεια με ταχύτητα στους διάσπαρτους πληθυσμούς του είδους που είχαν την ικανότητα να τους υιοθετήσουν. Κατά τον Τάτερσαλ, αυτός ο πολιτισμικός παράγοντας ήταν η γλώσσα.


Ο χόμο ρουντολφένσις ήταν ένας ανθρωπίδας με σχετικά μεγάλο εγκέφαλο. Το κρανίο του διέφερε χαρακτηριστικά από του χόμο χάμπιλις, που είχε σαφώς μικρότερο εγκέφαλο, αλλά οι αναλογίες του σώματός του παραμένουν ουσιαστικά άγνωστες
Ο χόμο ρουντολφένσις ήταν ένας ανθρωπίδας με σχετικά μεγάλο εγκέφαλο. Το κρανίο του διέφερε χαρακτηριστικά από του χόμο χάμπιλις, που είχε σαφώς μικρότερο εγκέφαλο, αλλά οι αναλογίες του σώματός του παραμένουν ουσιαστικά άγνωστες

Ο χόμο χάμπιλις (άνθρωπος πολυτεχνίτης) ονομάστηκε έτσι γιατί πιστεύεται ότι είναι ο δημιουργός των ηλικίας 1,8 εκατ. ετών λίθινων εργαλείων που ανακαλύφθηκαν στο φαράγγι Οντουλβαϊ, στην Τανζανία. Κατασκεύαζε κοφτερές λεπίδες, χτυπώντας μεταξύ τους κατάλληλες πέτρες
Ο χόμο χάμπιλις (άνθρωπος πολυτεχνίτης) ονομάστηκε έτσι γιατί πιστεύεται ότι είναι ο δημιουργός των ηλικίας 1,8 εκατ. ετών λίθινων εργαλείων που ανακαλύφθηκαν στο φαράγγι Οντουλβαϊ, στην Τανζανία. Κατασκεύαζε κοφτερές λεπίδες, χτυπώντας μεταξύ τους κατάλληλες πέτρες

Ο χόμο εργάστερ, που αποκαλείται και αφρικανικός χόμο ερέκτους, είχε μακρόστενο και καμπυλωμένο κρανίο και σκελετό παραπλήσιο με των σύγχρονων ανθρώπων. Αν και έτρωγε κρέας, οι μασητήρες του είναι σχετικά μικροί. Το καλύτερο δείγμα του είναι αυτό ενός εφήβου προ 1,6 εκατ. ετών, γνωστού ως το αγόρι της Τουρκάνα
Ο χόμο εργάστερ, που αποκαλείται και αφρικανικός χόμο ερέκτους, είχε μακρόστενο και καμπυλωμένο κρανίο και σκελετό παραπλήσιο με των σύγχρονων ανθρώπων. Αν και έτρωγε κρέας, οι μασητήρες του είναι σχετικά μικροί. Το καλύτερο δείγμα του είναι αυτό ενός εφήβου προ 1,6 εκατ. ετών, γνωστού ως το αγόρι της Τουρκάνα

Οι ανθρωπίδες που μοιάζουν σωματικά με τον σημερινό άνθρωπο εμφανίστηκαν στην Αφρική πριν 150.000 χρόνια και συνυπήρξαν με άλλους ανθρωπίδες για αρκετό καιρό μέχρι που το είδος μας να κυριαρχήσει. Μέχρι πριν περίπου 30.000 χρόνια, ζούσαν μαζί με τους Νεάντερνταλ (αριστερά) στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή και ίσως ήταν σύγχρονοι με τον χόμο ερέκτους (δεξιά), που τότε ζούσε στην Ιάβα
Οι ανθρωπίδες που μοιάζουν σωματικά με τον σημερινό άνθρωπο εμφανίστηκαν στην Αφρική πριν 150.000 χρόνια και συνυπήρξαν με άλλους ανθρωπίδες για αρκετό καιρό μέχρι που το είδος μας να κυριαρχήσει. Μέχρι πριν περίπου 30.000 χρόνια, ζούσαν μαζί με τους Νεάντερνταλ (αριστερά) στην Ευρώπη και τη Μέση Ανατολή και ίσως ήταν σύγχρονοι με τον χόμο ερέκτους (δεξιά), που τότε ζούσε στην Ιάβα


Επιμέλεια:
Σταύρος ΞΕΝΙΚΟΥΔΑΚΗΣ
Πηγή: «Scientific American»



Ο καθημερινός ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΗΣ 1 ευρώ